Η άσκηση εξωτερικής πολιτικής και η διπλωματία οφείλουν να χωρούν με αποκλειστικό γνώμονα την διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων (αφού αυτά καθοριστούν με εθνική ομοψυχία και συναίνεση) και πάντοτε σε συνάρτηση με τις γεωπολιτικές εξελίξεις και τις διακρατικές συμμαχίες που αναπτύσσονται στην εκάστοτε χρονική συγκυρία. Η υπογραφή του καλούμενου «Τουρκολιβυκού Συμφώνου» (συμφωνία Τουρκίας - Τρίπολης) λειτούργησε ως «επιταχυντής» και οδήγησε στην σύναψη συμφωνίας με την Αίγυπτο. Παρακολουθήσαμε τις εξελίξεις. Δεν τις προλάβαμε δυστυχώς. Ασθμαίνοντας σπεύσαμε να θεραπεύσουμε προεχόντως την απραξία και την δισταχτικότητα της εξωτερικής μας πολιτικής και διπλωματίας, επί δεκαετίες.
Συνηθίζουμε να χαρακτηρίζουμε το τουρκολιβυκό σύμφωνο ως «παράνομο». Υπάρχουν πράγματι πολλοί λόγοι, οι οποίοι το καθιστούν «παράνομο». Όμως μέχρι να ακυρωθεί, δεν παύει να αποτελεί μια συμφωνία. Η επίσπευση της επίτευξης συμφωνίας με την Αίγυπτο υπαγορεύτηκε από τη σκοπιμότητα της αμφισβήτησης της συμφωνίας Άγκυρας - Τρίπολης και την αποκατάσταση των ισορροπιών στην Ανατολική Μεσόγειο που είχε διαταράξει αυτή. Καταλυτικό ρόλο θα διαδραματίσει και η κατάληξη της εσωτερικής σύγκρουσης στη Λιβύη.
Βεβαίως η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί συνάρτηση περισσοτέρων παραγόντων. Τα οφέλη από τον επαναπροσδιορισμό της θέσεώς μας στο διεθνές στερέωμα και κυρίως στην συγκεκριμένη περιοχή αφορούν στην ενέργεια, στην επιρροή και στην εξάρτηση. Η συμμετοχή σε παραγωγή και κατ’ επέκτασιν στην διάθεση ενεργειακών κοιτασμάτων στην Δύση (αγωγοί) απαιτεί σχέσεις εμπιστοσύνης και πολιτική σταθερότητα.
Οφείλουμε ταχέως να εκμεταλλευτούμε την συγκυρία της ολοένα και πιο αναθεωρητικής στάσης της Τουρκίας και να καταδείξουμε ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί παράγων σταθερότητας για πολλούς λόγους (το μεταναστευτικό ζήτημα και η εργαλειοποίησή του και η προκλητικότητα και αποσταθεροποίηση της περιοχής μας). Εμείς αντιθέτως οφείλουμε να απαλλαγούμε από τα «βαρίδια» του παρελθόντος και να απαγκιστρωθούμε από την μέχρι σήμερα εθνική γραμμή του «…δεν διεκδικούμε τίποτα…». Ας μην βαυκαλιζόμαστε: η πολιτική αυτή δεν απέφερε αποτελέσματα.
Η συμφωνία έχει και «αγκάθια»: Δεν καθορίστηκε η επήρεια του συμπλέγματος της Μεγίστης και ο ρόλος του Καστελόριζου. Αρνητικό πρόσημο έχει σίγουρα το γεγονός ότι δεν προκρίθηκε για την οριοθέτηση η μέση γραμμή, αλλά η αναλογία 55%-45% υπέρ της Αιγύπτου. Προβληματισμό γεννά η εξαίρεση της μισής Ρόδου από την οριοθέτηση. Απομένει να γνωστοποιηθεί, αν αυτό έλαβε χώρα με δική μας πρωτοβουλία ή κατόπιν απαίτησης της Αιγύπτου. Η ρήτρα περί μη παραίτησης από κάποιες θέσεις που αποφασίστηκε και περιελήφθη στη συμφωνία έχει σημασία για τη συνέχεια των διαπραγματεύσεων.
Κρίσιμο είναι να απαντηθεί, εν έγινε δεκτή η απαίτηση της αιγυπτιακής πλευράς περί μειωμένης επήρειας της Κρήτης, της Ρόδου και της Καρπάθου κατά την οριοθέτηση. Οι μέχρι τώρα αναφορές μιλούν για αποδοχή στην συμφωνία κυριαρχικών δικαιωμάτων των νησιών, δεν διευκρινίζεται όμως, αν αυτό ισχύει κατά πλήρη επήρεια. Αντιλαμβάνεται οιοσδήποτε ότι τυχόν αποδοχή εκ μέρους της ελληνικής πλευράς της θέσης ότι τα νησιά μας (Κρήτη και Ρόδος) έχουν μειωμένη επήρεια στην οριοθέτηση της ΑΟΖ απεργάζεται προδήλως υποβάθμιση της διαπραγματευτικής μας θέσης.
Η κλιμακούμενη επιθετικότητα της Τουρκίας, οι τελευταίες εξελίξεις με το ερευνητικό σκάφος και τα πολεμικά πλοία που το συνόδευαν θυμίζουν την «σαϊτιά του Πάνδαρου». (Μετά την μήνιν του Αχιλλέως η σαϊτιά του Πάνδαρου αποτέλεσε το κυριότερο κίνητρο για δράση και προώθησε την πλοκή του έπους που οδήγησε στον φόνο του Πατρόκλου.) Ομοφωνία εντός ΕΕ αναφορικά με τη στάση της έναντι της Τουρκίας και τις ενδεχόμενες κυρώσεις σε βάρος της δεν επετεύχθη. Η Γερμανία συνεχίζει να «χαϊδεύει» την Τουρκία, εξάλλου έλκει συμφέροντα (και πολιτικά εντός των τειχών και επιχειρηματικά εντός Τουρκίας).
Κατά την συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Τουρκίας - Γερμανίας ο Τσαβούσογλου τοποθετήθηκε με τρόπο ακραίο. Η Γερμανία (και όχι μόνον αυτή) δεν θέλει να συνειδητοποιήσει ότι η Τουρκία έχει εγκαταλείψει τη Δύση. Για πόσο ακόμη; Η Γαλλία αποζητά να αποτελέσει τον άλλο ισχυρό πόλο εντός ΕΕ και έχει συμφέροντα που την ωθούν να υποστηρίξει την Ελλάδα επί του παρόντος. Ο Μακρόν και θέλει και δείχνει ότι μπορεί.
Η ΕΕ έχει ανάγκη αυτό τον πόλο για λόγους ισορροπίας. Αυτήν την σύγχυση εντός ΕΕ εκμεταλλεύεται στην παρούσα συγκυρία ο Πρόεδρος της Τουρκίας. Η Γερμανία πρέπει να επιλέξει: θα σεβαστεί τους «όρκους» της ΕΕ και θα αρθεί στο ύψος των περιστάσεων πλέον ή θα προκαλέσει κλυδωνισμούς για άλλη μια φορά στο οικοδόμημα; Τα σύνορα της Ελλάδος είναι και σύνορα της ΕΕ. Το μεταναστευτικό (χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του Τούρκου Προέδρου «…θα αυξήσω τις ροές…», νωπές οι μνήμες από τα γεγονότα του Έβρου) είναι άμεσα συνδεδεμένο με τις παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου και τα τεκταινόμενα στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου.
Η Ελλάδα διαχρονικά προστάτευσε τα σύνορα της Ευρώπης και της Δύσης. Θα το πράξει εκ νέου, αν χρειαστεί. Εξάλλου, Έλληνας θεός ερωτεύτηκε και μηχανεύτηκε τρόπο να πλησιάσει και να «αρπάξει» την Ευρώπη. Ας μην λησμονεί κανείς: αν ο κόσμος ξαναπλαστεί μια μέρα, θα το οφείλει στις βαθύτερες ρίζες του. Στις ελληνικές ρίζες.
* χωρούν, εννοεί να εφαρμόζονται
** Ο Δημήτρης Γκαβέλας είναι δικηγόρος, ταμίας της Ένωσης Ποινικολόγων και Μαχόμενων Δικηγόρων.
