Οι μάχες που ξέσπασαν την 27 Σεπτεμβρίου στην περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ, μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας μετά από επιθετική ενέργεια των Αζέρων έχοντας στο πλευρό τους την Τουρκία, συνεχίζονται με αυξομειωμένη ένταση. Μία ανάφλεξη με σοβαρούς κινδύνους για ένα ολοκληρωτικό πόλεμο μεταξύ των δύο αυτών χωρών με σοβαρές διεθνείς περιπλοκές όχι μόνο στην ευρύτερη περιφέρεια που θεωρείται αμέσου βασικού γεωπολιτικού ενδιαφέροντος της Ρωσίας αλλά και πέραν αυτής.
Η κατάσταση που δημιουργήθηκε στον Νότιο Καύκασο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν το 1994, ύστερα από έναν διετή πόλεμο για το Ναγκόρνο Καραμπάχ, είναι ακριβώς αυτό που χαρακτηρίζεται ως «παγωμένη σύγκρουση» (frozen-conflict) αν και θα ταίριαζε καλύτερα που έχουν ο χαρακτηρισμός «σιγοβράζουσα κρίση».
Συνοπτικό Ιστορικό του προβλήματος
Μετά την Ανεξαρτησία τους από την Ρωσική Αυτοκρατορία το 1918 η Δημοκρατία της Αρμενίας και η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν διεκδικώντας και οι δύο το Ναγκόρνο Καραμπάχ (κυριολεξία «Ορεινός Μαύρος Κήπος») στο οποίο η συντριπτική πλειοψηφία ήταν Αρμένιοι, ενεπλάκησαν το 1920 σε έναν σύντομο πόλεμο. Με την ένταξη τους το 1923 στην ΕΣΣΔ, η Σοβιετική Ηγεσία κατέληξε στην «σολομώντεια λύση» να δοθεί τον θύλακας του Ναγκόρνο Καραμπάχ στην «Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν» ως Αυτόνομη Επαρχία (Oblast).
Το 1988 υποβλήθηκε στο Πολιτικό Γραφείο της ΕΣΣΔ ένα υπόμνημα που υπογράφτηκε από περίπου 100.000 Αρμενίους του Ναγκόρνο Καραμπάχ ζητώντας την ένωση του με την Αρμενία και ακολούθησαν μαζικές διαδηλώσεις τόσο στην πρωτεύουσα της αυτόνομης αυτής επαρχίας Στεπανακέρτ όσο και στην ίδια την Αρμενία δημιουργώντας ακόμα έναν πονοκέφαλο για τον Γκορμπατσόφ.
Τρία χρόνια μετά με την Σοβιετική Ένωση καταρρέουσα, τον Δεκέμβριο του 1991, διεξήχθη δημοψήφισμα που μποϋκοτάρισε η αζερική μειονότητα και αμέσως μετά κηρύχθηκε η απόσχιση του από το Αζερμπαϊτζάν με ταυτόχρονη ίδρυση της ανεξάρτητης «Δημοκρατίας του Ναγκόρνο Καραμπάχ». Αυτό προκάλεσε πολεμική σύγκρουση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν που στοίχησε την ζωή σε πάνω από 25.000 ανθρώπους και στις δύο πλευρές και προκάλεσε τον εκτοπισμό και την προσφυγοποίηση 1 εκατ. περίπου κατοίκων.
Οι Αρμενικές Δυνάμεις με καλύτερη ηγεσία και εκπαίδευση, με στρατιώτες με υψηλό ηθικό και έχοντας την στήριξη της Ρωσίας κατανίκησαν τους Αζέρους. Η κατάπαυση του πυρός το 1994 μετά την ρωσική διαμεσολάβηση, βρήκε τους Αρμένιους να κατέχουν όχι μόνο ολόκληρο το Ναγκόρνο Καραμπάχ αλλά και να έχουν δημιουργήσει μία πρόσθετη ζώνη ασφαλείας ελέγχοντας επιπροσθέτως το 14% των εδαφών του Αζερμπαϊτζάν, προκειμένου να συνορεύει η περιοχή με τη Αρμενία και ταυτόχρονα να προσδίδει πρόσθετη ασφάλεια. Από το 2017 η Δημοκρατία του Ναγκόρνο Καραμπάχ μετονομάσθηκε σε «Δημοκρατία του Αρτσάχ» χωρίς όμως να είναι διεθνώς αναγνωρισμένη ούτε καν από την ίδια την Αρμενία που ποτέ δεν αποτόλμησε την προσάρτηση της.
Ήταν έκπληξη η πρόσφατη ανάφλεξη;
Ουδόλως ήταν έκπληξη! Από τον Απρίλιο 2016 και μετά, όπου για ένα 4ημερο διεξήχθησαν αιματηρές συμπλοκές μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν στην γραμμή επαφής με περίπου 200 νεκρούς, οι σοβαρότερες μετά την κατάπαυση του πυρός το 1994, συνέβαιναν συχνά σοβαρά μεθοριακά επεισόδια. Τον περασμένο Ιούλιο έγιναν πάλι περιορισμένης έκτασης μάχες με αποτέλεσμα να υπάρξουν πάλι νεκροί και δεκάδες τραυματίες στην πλειονότητα τους στο στρατόπεδο των Αζέρων. Οι μαζικές διαδηλώσεις που ακολούθησαν στο Μπακού εν μέσω πανδημίας για «εκδίκηση», ήταν για την Αζερική ηγεσία ένδειξη λαϊκής υποστήριξης για περαιτέρω κλιμάκωση.
Το τελευταίο δίμηνο ο «κληρονομικός» Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ (κληρονόμησε» την Προεδρία της χώρας από τον Σοβιετικής κοπής πατέρα του Χεϊντάρ Αλιρζά ογλού Αλίγιεφ, όταν πέθανε το 2003, που διατέλεσε Αναπληρωτής Πρωθυπουργός της ΕΣΣΔ και Στρατηγός τηs KGB) χρησιμοποιούσε διαρκώς επιθετική ρητορική κατά της Αρμενίας και της αυτοανακηρυχθείσας «Δημοκρατία του Αρτσάχ» προετοιμάζοντας έτσι την διεθνή κοινότητα και τον λαό του για ανάληψη στρατιωτικής ενεργείας (σημ. σας θυμίζει μήπως κάποιον;).
Ο Αλίγιεφ ποτέ δεν έκρυψε ότι επεδίωκε την επανάκτηση του Ναγκόρνο Καραμπάχ και για αυτό με το που το Αζερμπαϊτζάν άρχισε να εξελίσσεται σε μεγάλο ενεργειακό «παίκτη» δαπάνησε πάνω από 13 δισ. δολάρια για απόκτηση συγχρόνων οπλικών συστημάτων προκειμένου να προχωρήσει σε στρατιωτική «λύση».
Την 17 Σεπτεμβρίου το Μπακού ανακοίνωσε την διεξαγωγή ευρείας κλίμακας στρατιωτικές ασκήσεις με συμμετοχή 20.000 στρατιωτών, πολεμικών Α/Φ, 150 αρμάτων μάχης και πολλών άλλων Τεθωρακισμένων Οχημάτων και το πιο σημαντικό αριθμός Α/Φ της Τουρκική ΠΑ και άλλων μέσων των Τουρκικών ΕΔ. Ήταν θέμα ημερών η επίθεση!
Διπλωματικές αποτυχίες και αδιέξοδο
Από την έναρξη του πολέμου το 1992 ο ΟΑΣΕ (OSCE) δημιούργησε την «Ομάδα Μινσκ» με συμπροεδρεύεουσες χώρες την Ρωσία, την Γαλλία και τις ΗΠΑ με αποστολή την ειρηνική διευθέτηση της σύγκρουσης. Έγιναν πολλές ανεπιτυχείς διπλωματικές προσπάθειες με πιο σημαντική τις «Αρχές της Μαδρίτης» οι οποίες παρουσιάστηκαν στις δύο εμπλεκόμενες χώρες, στην Σύνοδο των ΥΠΕΞ του ΟΑΣΕ στην Ισπανική Πρωτεύουσα τον Νοέμβριο 2007.
Οι δύο χώρες αποδέχθηκαν κατ' αρχήν αυτές τις «Αρχές» που περιελάμβαναν σταδιακή απόσυρση των Αρμενίων από κατεχόμενα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν που περιβάλουν το Ναγκόρνο Καραμπάχ με ταυτόχρονη επιστροφή προσφύγων, κάποιας μορφής διεθνούς αναγνώρισης και κάποιες άλλες διευθετήσεις αλλά μετά υπαναχώρησαν. Μετά τις εχθροπραξίες του Απρίλιου 2016 οι δύο εμπλεκόμενες χώρες σκλήρυναν κατακόρυφα την στάση τους χωρίς διάθεση για συμβιβασμό. Τον σχεδιασμό για συνάντηση των ΥΠΕΞ των δύο χωρών στον ΟΗΕ, πρόλαβε η επίθεση του Αζερμπαϊτζάν.
Μάλλον όμως δεν υπήρχε η σχετική βούληση από τους βασικούς διεθνείς δρώντες όπως η Ρωσία και οι ΗΠΑ για να πιέσουν πραγματικά. Η διατήρηση της «παγωμένης σύγκρουσης» εξυπηρετούσε την Ρωσία για να έχει και τις δύο χώρες «στο χέρι» και να εμφανίζεται στο διηνεκές ως επιδιαιτητής πλέον του ότι μετά το 2005 πουλούσε όπλα όχι μόνο στην Αρμενία αλλά και στο Αζερμπαϊτζάν πιστεύοντας θα ήλεγχε το μέγεθος όποιας ανάφλεξης συνέβαινε. Οι δε ΗΠΑ ουσιαστικά παρακολουθούσαν το θέμα από μακριά, μιας και δεν διακυβεύονταν τα συμφέροντα τους από την διαιώνιση αυτής της κρίσης. Η δε Γαλλία κατέβαλε και αυτή ανεπιτυχώς όμως φιλότιμες προσπάθειες αλλά ήταν μόνη της.
Στρατιωτικές Επιχειρήσεις
Αφήνουμε παράμερα τακτικές και τεχνικές λεπτομέρειες σχετικά με τα οπλικά συστήματα που χρησιμοποιούνται για τους εξειδικευμένους αναγνώστες. Επειδή κάθε πολεμική επιχείρηση έχει συγκριμένο πολιτικό σκοπό επισημαίνουμε ότι το Αζερμπαϊτζάν εκτίμησε ότι η γεωπολιτική συγκυρία επιτρέπει και είναι πλέον αρκούντως ισχυρό με την βοήθεια και των «αδελφών» Τούρκων για να εξαπολύσει επίθεση και να καταλάβει πρωτίστως τα εδάφη που έχασε στο πόλεμο και σε δεύτερη φάση να καταλάβει όσο μεγαλύτερο τμήμα του Ναγκόρνο Καραμπάχ προκειμένου να πετύχει στρατιωτική λύση.
Θεωρητικά είναι οι δυνάμεις του Αρτσάχ που αντιμετωπίζουν την αζέρικη επίθεση αλλά στην πραγματικότητα είναι οι ίδιες οι Αρμενικές Ένοπλες Δυνάμεις οι οποίες έχουν ήδη επιστρατευτεί που ποσοτικά και ποιοτικά σε ότι αφορά τις δυνατότητες αναμφίβολα υστερούν αλλά αμύνονται αποτελεσματικά και απορροφούν την επιθετική ισχύ του αντίπαλου.
Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα περιορισμένες αναφορές που έχουμε, εκτιμάται ότι οι επιθετικές επιχειρήσεις των Αζέρων που χρησιμοποίησαν στο έδαφος τεθωρακισμένες και μηχανοκίνητες μονάδες μετά από ένα 7ημερο δεν εκπληρώνουν τους τεθέντες στόχους. Έχουν όντως καταλάβει κάποια αζέρικα εδάφη που ήλεγχαν πριν το 1994 μέσα στην ζώνη ασφαλείας (buffer zone) των Αρμενίων, με ακατοίκητα χωριά και κωμοπόλεις και με πολλές εκτιμώμενες απώλειες (το Μπακού δεν δίνει καμία πληροφορία).
Περαιτέρω προέλαση τεθωρακισμένων δεν ευνοείται από το εξαιρετικά δύσβατο έδαφος και οι λιγοστές προσβάσεις προς τα ζωτικά εδάφη του Ναγκόρνο Καραμπάχ φράσσονται με εξαιρετική αμυντική οργάνωση. Οι Αζέροι επιχειρούν με προσβολές με UAVs και με πυρά Πυροβολικού να εξουδετερώσουν το Σύστημα Αντιαεροπορικής Άμυνας των Αρμενίων, ενώ υπάρχουν οι πληροφορίες για δράσεις της Τουρκικής ΠΑ με τους Αρμένιους να μας δείχνουν Α/Φ τους που ισχυρίζονται ότι κατερρίφθη από τουρκικό F-16.
Που είμαστε τώρα;
Μέχρι σήμερα όπως φαίνεται δεν μπορεί να επιτευχθεί αποφασιστικό στρατιωτικό αποτέλεσμα το οποίο θα προσδώσει στρατηγικό πλεονέκτημα στο Μπακού. Από την άλλη μεριά η «αποτροπή» της Αρμενίας δεν… λειτούργησε, αλλά η άμυνα της μέχρι σήμερα τουλάχιστον φαίνεται ότι αποδίδει (σημ. συχνά πυκνά σε αρθρογραφία μου τονίζω την διαφορά της αποτρεπτικής από την αμυντική ικανότητα) χωρίς βέβαια να μπορεί να εκτιμηθεί για πόσο όμως χρόνο ακόμα, καθόσον η πίεση των Αζέρων είναι μεγάλη και διαθέτουν δυνατότητες και εφεδρείες.
Μπορεί η οικογένεια Αλίγιεφ να είναι πανίσχυρη στην χώρα, η αποτυχία όμως να καταβάλει τον αντίπαλο και να αποκτήσει στρατηγικά πλεονεκτήματα θα συνιστά ουσιαστικά ήττα και θα δημιουργήσει αναπόφευκτα πολλά εσωτερικά πολιτικά προβλήματα και τριγμούς στο αυταρχικό καθεστώς του Μπακού αλλά και στην πολιτικό-επιχειρηματική που περιβάλει την εξουσία.
Κάποιοι αναλυτές δεν αποκλείουν ακόμα και μία σύγκρουση Ρωσίας και Τουρκίας μετά και την άμεση εμπλοκή της Τουρκίας, αλλά αυτό εκτιμάται ως ακραίο και απίθανο σενάριο. Πούτιν και Ερντογάν μπορεί να βρίσκονται απέναντι για μία ακόμα φορά αλλά όταν συγκρούονται τα συμφέροντα τους βρίσκουν τον τρόπο να μην έλθουν σε ευθεία αντιπαράθεση όπως το έκαναν στην Συρία, στην Λιβύη και μάλλον θα το κάνουν και τώρα. Άλλωστε οι εγγυήσεις ασφαλείας που παρέχει το Σύμφωνο του Οργανισμού Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) του οποίοι ηγείται η Ρωσία αφορά τα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα της Αρμενίας και δεν πρόκειται πότε να φθάσουν εκεί οι Αζέροι με τους φιλότουρκους μισθοφόρους τους.
Με μία καθυστερημένη δήλωση η εκπρόσωπος του Ρωσικού ΥΠΕΞ κ. Μαρία Ζαχάροβα ξεκαθάρισε την Πέμπτη ότι περαιτέρω τουρκική ανάμειξη στο Ναγκόρνο Καραμπάχ θα αναγκάσει την Μόσχα να παρέμβει στρατιωτικά αναφέροντας την Συνθήκη της Τασκένδης που υποχρεώνει τη Ρωσία να συνδράμει στρατιωτικά την Αρμενία. Να θυμίσουμε ότι η Ρωσία διατηρεί στρατιωτική βάση στην Αρμενία με 5.000 περίπου στρατιώτες. Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού η Διοίκηση Τραμπ παρακολουθεί την σύγκρουση με αμηχανία απευχόμενη μία επικίνδυνη αστάθεια στον Νότιο Καύκασο που θα δυσκόλευε ακόμα περισσότερο τις ήδη τεταμένες σχέσεις με την Ρωσία.
Είναι εξαιρετικά περίπλοκη η κατάσταση σε ότι αφορά στην υποστήριξη τρίτων μερών προς τους εμπολέμους. Με βάση τα συμφέροντα τους βλέπουμε το Σιιτικό και θεοκρατικό Ιράν να στηρίζει την …Ορθόδοξη Αρμενία και να στέκεται απέναντι στο Αζερμπαϊτζάν στο οποίο υπάρχουν και πολλοί ομόδοξοι του, ενώ το Ισραήλ σύμφωνα με τους Αρμενίους να συνεχίζει να ανεφοδιάζει τους Αζέρους μιας και στέκονται απέναντι στο …Ιράν. Βέβαια το μέλλον θα αποδείξει αν πρόκειται για μία πανηγυρική επιβεβαίωση του Ρισελιέ σε ότι αφορά στην άσκηση πολιτικής με βάση το «εθνικό συμφέρον» (raison d' état) ή αν πρόκειται για ένα.. πολιτικό «τζογάρισμα».
Η Ελλάδα είναι χώρα με παραδοσιακά φιλικές σχέσεις με την Αρμενία, και συνδέεται με στενούς ιστορικούς δεσμούς. Οφείλουμε ανενδοίαστα να εκφράζουμε με πολλά μέσα και πολλούς τρόπους την αλληλεγγύη μας στην Αρμενία, όπως το είχαμε κάνει και στο παρελθόν. Η Αρμενία σε όλα τα διεθνή φόρα στηρίζει την Ελλάδα και οι διαχρονικοί φιλικοί δεσμοί μας είναι αδιαμφισβήτητοι όταν το Αζερμπαϊτζάν τόσο δια στόματος του Προέδρου του όσο και του ΥΠΕΞ δεν δίστασαν να εκφράσουν ότι στέκονται στο πλευρό της «αδελφής χώρας» Τουρκίας στις «διαφορές» με την Ελλάδα.
Χωρίς όμως υπεραπλουστεύσεις και περίσσευμα συναισθηματισμού απαιτείται μία προσεκτική αντιμετώπιση καθόσον εύκολα μπορεί να γίνει «αναγωγή» στο ζήτημα της τουρκικής κατοχής μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας. Δυστυχώς δεν μπορούμε να επικαλούμαστε τα ψηφίσματα του ΣΑ/ΟΗΕ αλα καρτ και για αυτό το ελληνικό ΥΠΕΞ στηρίζει με υπεύθυνο και έξυπνο τρόπο την φίλη μας Αρμενία!
Η Διεθνής Κοινότητα ζητάει αδιάλειπτα άμεση κατάπαυση του πυρός. Οι συμπροεδρέυουσες χώρες της «Ομάδος Μινσκ» ΗΠΑ, Ρωσία και Γαλλία σε μία κοινή αυστηρή ανακοίνωση απαίτησαν την παύση των εχθροπραξιών, αλλά το επιτιθέμενο Αζερμπαϊτζάν καθοδηγούμενο και από την Άγκυρα τις αγνόησε παντελώς. Καμία πρωτοβουλία όμως δεν μπορεί να έχει τύχη αν η ίδια η Ρωσία δεν «το πάρει ζεστά». Και ειλικρινά δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τι θέλει να κάνει και ποιου είδους διευθετήσεις μπορεί να έχει συμφωνήσει με την… Τουρκία!
Αυτό που μπορούμε να πούμε ότι μετά την βελούδινη επανάσταση στην Αρμενία το 2018 είναι καχύποπτη απέναντι στο Ερεβάν. Τολμάμε να εκτιμήσουμε ότι ο Πούτιν διαθέτοντας «στρατηγική ενόραση» και γνωρίζοντας πολύ καλά τις δυνατότητες και των δύο χωρών ανεξάρτητα από αυτό που πολλοί ονομάζουν έλλειμμα ισορροπίας δυνάμεων, βλέπει μία προσεχή εκτόνωση εφόσον δεν θα υπάρχει σαφής νίκη. Τότε και πάλι θα παίξει τον ρόλο του «επιδιαιτητή» και αυτή την φορά δυστυχώς και με λίγη Τουρκία που το τραγελαφικό είναι ότι είναι και μέλος της «Ομάδος Μινσκ»!
Αντί επιλόγου
Με τις μάχες να έχουν ενταθεί στο τελευταίο διήμερο λόγω περαιτέρω επιθετικών προσπαθειών των δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν που πεισματικά αρνείται κατάπαυση του πυρός μιας δεν έχει επιτευχθεί στρατηγικό αποτέλεσμα, είναι δυσχερής και αβέβαιη η όποια πρόβλεψη καθόσον δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πότε και κατά πόσο μπορεί να καμφθεί η αρμενική αντίσταση όπως και κατά πόσο μπορεί να συνεχίσουν με την ίδια ένταση οι Αζερικές Δυνάμεις και «φίλοι»! Και το πιο βασικό πότε θα κρίνει η Μόσχα ότι πρέπει να επέμβει και πως, χωρίς να αγνοήσει την Άγκυρα γιατί αρέσει δεν αρέσει η Άγκυρα είναι και εκεί στον… Καύκασο.
Ακόμα και σήμερα μία πολιτική λύση με στόχο μία βιώσιμη ειρήνη είναι εφικτή αρκεί οι διεθνείς δρώντες να παύσουν να στέκονται υποκριτικά απέναντι σε αυτήν την σύγκρουση μιλώντας για κατάπαυση πυρός και ειρηνική επίλυση και ταυτόχρονα υπονομεύοντας κάθε διπλωματική προσπάθεια γιατί απλά έτσι τους… συμφέρει.
* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι Γεωστρατηγικός Αναλυτής επικεφαλής στο «Παρατηρητήριο Liberal»
