«Η σεξουαλική αγωγή είναι ένα τρίγωνο. Στη κορυφή αυτού είναι ο γονιός, στη μια πλευρά είναι το παιδί και στην άλλη πλευρά είναι ο εκπαιδευτικός αγωγής υγείας. Για την Ελλάδα αυτό λοιπόν το τρίγωνο, πρέπει να ξεκινάει από τη α'ΒΒ δημοτικού.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι οι σύγχρονοι καιροί απαιτούν γνώση. Το πρόβλημα δεν είναι οι γονείς ή το ίντερνετ, αλλά η σπασμωδικότητα, η έλλειψη προγράμματος, η μη συστηματική προσέγγιση της Πολιτείας. Δεν μπορεί να κρυβόμαστε πίσω από τον ήλιο και να λέμε έχει συννεφιά.
Εάν υπάρξει πολιτική βούληση, σε τρία χρόνια, θα είναι βιώσιμη η εικόνα της σεξουαλικής αγωγής ως κανονικό μάθημα στα ελληνικά σχολεία. Η Εκκλησία –η οποία προς το παρόν δεν συναινεί- πρέπει να καταλάβει ότι το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής στηρίζεται σε δυο άξονες, το συναίσθημα και την φροντίδα. Την αγάπη του εαυτού μου αρχικά αλλά και του συνανθρώπου μου. Δεν είναι δόγμα η σεξουαλική ζωή -αυτό η Εκκλησία πρέπει να το δει-, είναι η φύση, η ανάγκη, η ανθρώπινη συμπεριφορά, η αναπαραγωγή. Όλα αυτά, αν τα ενώσουμε, θα είμαστε μια κοινωνία καλύτερη και άρα κερδισμένη», αναφέρει χαρακτηριστικά στο liberal.gr o Θάνος Ασκητής, Νευρολόγος – Ψυχίατρος, Διδάκτωρ Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρος του Ινστιτούτου Ψυχικής & Σεξουαλικής Υγείας, Πρώην Βουλευτής Αθηνών, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Αγωγής Ψυχικής & Σεξουαλικής Υγείας, επισημαίνοντας πως το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής πρέπει να μην είναι προαιρετικό και αποσπασματικό, αλλά υποχρεωτικό και αυτοτελές.
Συνέντευξη στην Ευφροσύνη Παυλακούδη
- Γιατί πρέπει να ενταχθεί η σεξουαλική αγωγή ως αυτοτελές μάθημα στο σχολικό πρόγραμμα;
Καταρχήν για να αποκτήσει τη σοβαρότητα του μαθήματος. Να μην είναι δηλαδή αποσπασματικές προσεγγίσεις και αυτόβουλες συμπεριφορές ανοιχτών μυαλών εκπαιδευτικών και γονιών. Το μάθημα είναι πάντα οριοθετημένο μέσα στην ύλη της γνώσης που απαιτείται για να μπορέσει το παιδί να συμμορφωθεί, γιατί αυτή είναι η βασική πλευρά, με την υγεία και την ικανότητα να μάθει να αγαπάει το σώμα του, τον εαυτό του.
Πίστευα ως σύμβουλος σε τρεις υπουργούς παιδείας και εξακολουθώ να πιστεύω ότι πρέπει να είναι αυτοτελές μάθημα και να μην είναι υποτιμημένο. Να μην είναι προαιρετικό και να μην δημιουργεί φοβία και ταμπού στον εκπαιδευτή που θα αναλάβει να το κάνει και να το αφήνει λίγο να πηγαίνει στη γωνία, γιατί είναι ένα θέμα που πάντα καίει, που προκαλεί πιθανές φορτίσεις και δημιουργεί εντάσεις στη κοινωνική δομή.
- Σε ποια ηλικία θεωρείτε ότι θα πρέπει να ξεκινάει η σεξουαλική αγωγή στην εκπαίδευση;
Η σεξουαλική αγωγή στην εκπαίδευση πρέπει να ξεκινάει από τον γονιό. Θεωρώ ότι είναι ένα τρίγωνο. Στη κορυφή αυτού είναι ο γονιός, στη μια πλευρά είναι το παιδί και στην άλλη πλευρά είναι ο εκπαιδευτικός αγωγής υγείας. Για την Ελλάδα αυτό λοιπόν το τρίγωνο, αν το εντοπίσουμε κομβικά μέσα στη σχολική κοινότητα, πρέπει να ξεκινάει από τη α΄ δημοτικού.
Ακούγεται πολύ συντηρητικό, αν σας πάω στο Καναδά, που μάλιστα πέρασα μια μικρή περίοδο και είδα στα νηπιαγωγεία τα παιδάκια 3 χρονών να ζωγραφίζουν στο πίνακα το σώμα τους και τα γεννητικά τους όργανα και να μιλούν με τους παιδαγωγούς και τους νηπιαγωγούς με τόσο φυσικό τρόπο που δεν υπήρχε καμία αμηχανία, καμία ντροπή, κανένας φόβος ή υπονοούμενο για το ανθρώπινο σώμα και τις αλλαγές που δέχεται.
Στην Ελλάδα, όμως, για να μην φανώ υπερβολικά αισιόδοξος, ας προτιμήσω τρόπον τινά «το πιάτο μου να το φάω και στα έξι μου χρόνια», αρκεί να καταλάβουμε ότι πρέπει να ενταχθεί η σεξουαλική αγωγή μέσα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Και να συνδέσουμε τον γονιό ως προϋπόθεση διαχείρισης, υποστήριξης και κυρίως οριοθέτησης της δικής του σχέσης με το παιδί του μέσω της σεξουαλικής αγωγής.
Στο γαλλικό σύστημα, για να καταλάβετε, του οποίου είμαι ένθερμος οπαδός, εφαρμόζεται πρόγραμμα σεξουαλικής αγωγής υποχρεωτικά στους γονείς, ώστε το παιδί να είναι εγγεγραμμένο στο σχολείο. Όταν είχα πάει στη Γαλλία να παρακολουθήσω το πρόγραμμα, ως σύμβουλος του υπουργείου Παιδείας στη χώρα μας, πληροφορήθηκα ότι η γαλλική Πολιτεία υποχρεώνει μια φορά το μήνα έναν εκ των δυο γονιών –γιατί σου λέει άμα μάθει ο ένας, θα μάθει κι ο άλλος- να παρακολουθήσει ένα δίωρο πρόγραμμα θεματικών ενοτήτων, εκ των οποίων η μια ήταν η σεξουαλική αγωγή.
Σε αυτήν ο γονιός μάθαινε και είχε τη δυνατότητα να γνωρίζει τι ακριβώς μαθαίνει το παιδί του στο σχολείο για το εν λόγω ζήτημα, ώστε αυτός να μην έχει φόβο, καχυποψία ή αγωνία ποια είναι η σεξουαλική αγωγή που διδάσκεται σε αυτό με κίνδυνο να του ξυπνήσει μια υπέρμετρη σεξουαλική αντίληψη για τον εαυτό του και το σώμα του, κάτι που φοβίζει τον γονιό όταν δεν γνωρίζει.
Γι? αυτό και έχουν τοποθετήσει το γονιό ως μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ήταν μάλιστα ιδιαίτερα αυστηροί ως προς αυτό και μου έκανε πραγματικά εντύπωση. Δηλαδή, αν δεν παρουσιαζόταν ο γονιός, τίθονταν θέμα αν θα παραμείνει το παιδί στο σχολείο. Γι? αυτό και οι γονείς ήταν παρόντες. Κυρίως οι μητέρες βέβαια, καθότι είναι πιο ευαισθητοποιημένες, ενώ οι πατέρες νομίζουν συνήθως ότι τα γνωρίζουν όλα και αποφεύγουν να προσέλθουν.
Κάτι αντίστοιχο τρόπον τινά, ως προς την ενημέρωση των γονιών είχαμε προσπαθήσει να κάνουμε κι εμείς το 2008 μέσω του ΕΠΑΕΚ2 με το να μοιράζουμε ενημερωτικό υλικό σε αυτούς.
- Ποια θέματα, κατά τη γνώμη σας, θα έπρεπε να καλύπτει η ύλη του εν λόγω μαθήματος;
Αν κάποιος τοποθετήσει σε θεματικές τη σεξουαλική αγωγή, τότε μιλάμε για τρεις επί της ουσίας. Η πρώτη είναι 6-12 ετών που χωρίζεται σε δυο μέρη, το ένα 6-9 ετών και το άλλο 9-12 ετών.
Στο πρώτο, 6-9 ετών, το παιδί μαθαίνει το σώμα του, εξοικειώνεται με τα γεννητικά του όργανα, τα χαρακτηριστικά του φύλου του, με τα πρωτογενή και δευτερογενή στοιχεία που χαρακτηρίζουν το όμοιο και το διαφορετικό.
Στο δεύτερο, 9-12 ετών, μαθαίνει για το νόημα της φυσιολογικής λειτουργίας της σεξουαλικότητας ως χαρακτηριστικού παράγοντα της ανάπτυξης και της εξέλιξής του στην αυριανή ζωή του, δηλαδή της σεξουαλικής ζωής του ενήλικα. Πρέπει λοιπόν να δώσουμε στο παιδί να αντιληφθεί τη σεξουαλική λειτουργία ως το μέγιστο αγαθό της ανθρώπινης ζωής, αφού συνδέεται με την αναπαραγωγή και τη συναισθηματική ολοκλήρωση.
Στα 12-15 έτη που αυτό πια πηγαίνει στο Γυμνάσιο, πρέπει να μάθει για τη παθολογία της σεξουαλικότητας. Τότε είναι πραγματικά πολύ σημαντικό να του δείξεις πως το σεξ δεν είναι πάντα μια απόλυτα ευχάριστη συνάντηση που κρύβει το τέλειο, το ιδανικό, τον έρωτα και την οργασμική κορύφωση δύο ανθρώπων. Αλλά μπορεί να ενέχει και κινδύνους, όπως τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, τις σεξουαλικές διαστροφές, την κακοποίηση και όλες τις παθολογικές προεκτάσεις που μπορεί να συνδέονται με τοξικές ουσίες, οι οποίες είναι πολύ επικίνδυνες και μπορούν να προκαλέσουν μέγιστα ψυχολογικά προβλήματα και διαταραχές στη ζωή του εφήβου.
Στα 12-15 μάλιστα είναι μια σημαντική περίοδος γιατί το παιδί ξυπνάει σεξουαλικά, οι ορμόνες του τού δημιουργούν και σηματοδοτούν τη σεξουαλική του αφύπνιση. Αρχίζει δηλαδή να φαντασιώνεται, να αυνανίζεται. Επομένως περνάει από μια μετάφαση συναισθηματικού ιδανικού που είναι μέχρι τα 12 έτη, σε μια συναισθηματική εμπλοκή που η σεξουαλικότητα συγχέεται με τον έρωτα, με την ταύτιση του ιδανικού και του απόλυτου, σε μια διαμάχη φυσιολογικής εξέλιξης. Δηλαδή το παιδί περνάει από τη μελαγχολία, τον ενθουσιασμό, την παρορμητικότητα, την περιέργεια, την πρόκληση, στη σεξουαλική αφύπνισή του. Άρα αρχίζει να αυνανίζεται συνειδητοποιώντας τον εαυτό του, φαντασιώνοντας σεξουαλικές συμπεριφορές.
Μέχριτα 15 του, λοιπόν, αυτή η εξέλιξη σηματοδοτεί την ανάγκη μιας γνώσης που το σχολείο με ειδικούς βεβαίως εκπαιδευόμενους και καθαρά εκπαιδευτικούς παράγοντες - αυτό είναι θέμα ενός συστήματος εκπαίδευσης- πρέπει να φροντίσει το παιδί να εξοικειωθεί με όρους και συμπεριφορές, όχι τρόμου και φόβου. Δηλαδή τι είναι το προφυλακτικό π.χ.
Δεν χρειάζεται να τρομοκρατήσουμε. Γιατί ξέρετε όπου δεν υπάρχει η γνώση, έρχεται ο τρόμος, ο φόβος, η ανασφάλεια και η παθολογία. Διότι αν δεν σας εκπαιδεύσω σε ένα θέμα, εσείς θα διαμορφώσετε μια αντίληψη πραγματικότητας που είναι υποκειμενική ή συγχυτικά αντικειμενική. Με αυτή, λοιπόν, τη μεθοδολογική προσέγγιση, 12-15 ετών, στο παιδί, με μια θεματολογία ειδική, που υπάρχει, εμείς την έχουμε δώσει στο Υπουργείο Παιδείας, να μπορεί αυτό να καταλάβει τη παθολογία της σεξουαλικότητας που συνδέεται με ψυχικές διαταραχές, με επικινδυνότητα.
Υπάρχουν δηλαδή τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα που βρίθουν και φωνάζουμε όλοι στη παγκόσμια ημέρα κατά του AIDS, αλλά ξεχνάμε τα κονδυλώματα και τα εμβόλια. Και σας φέρνω ένα σύγχρονο και κλασσικό παράδειγμα. Υπάρχει σήμερα εμβόλιο κονδυλωμάτων. Δεν πάνε οι Έλληνες γονείς να εμβολιάσουν τα παιδιά τους ώστε να μην κολλήσουν από τον εν λόγω ιό που κάνει μετά καρκίνου τραχήλου της μήτρας. Είναι ενδεικτικό του πόσο πίσω έχουμε μείνει στην Ελλάδα και στη Κύπρο βέβαια, σε αυτές τις αυτονόητες μεν, φοβικές δε λογικές για την Πολιτεία.
Και μετά τα 15 έτη, που τα περισσότερα παιδιά έχουν ήδη εμπλακεί σε σεξουαλικές επαφές, έχουμε τη τρίτη θεματική της σεξουαλικής αγωγής. Το ξέρετε ότι σήμερα ένα ποσοστό που ξεπερνάει το 50% έχει ήδη σεξουαλική σχέση μέχρι αυτή τη ηλικία; Η Ελλάδα σήμερα πρέπει να ντρέπεται για τα νούμερά της, καθώς έχει διαμορφώσει μια σεξουαλικότητα που κυμαίνεται σε πάρα πολύ χαμηλά ηλικιακά φάσματα έναρξης.
Φανταστείτε ότι το 27% περίπου των δεκαπεντάχρονων, 1 στους 4 δηλαδή, αναφέρει ότι είχε τουλάχιστον μια ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή, τα αγόρια σε διπλάσιο μάλιστα ποσοστό από τα κορίτσια. Από το 2002 όμως το ποσοστό διπλασιάζεται και για τα κορίτσια.Αυξάνεται δηλαδή πάρα πολύ η παρουσία των κοριτσιών που έχουν σεξουαλικές επαφές. Και έτσι έχουμε οι 2 στους 3 μέχρι την ηλικία των 15,1 στους 4 στην ηλικία των 14 ετών και 1 στους 10 στην ηλικία των 13 ετών ή νωρίτερα που είχαν έστω μια σεξουαλική επαφή.
Όπως αντιλαμβάνεστε, οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Πόσο σημαντικό είναι δηλαδή να παρέχεις την γνώση και να διαμορφώσεις την ικανότητα στα παιδιά να αντιληφθούν τι συμβαίνει. Και δεν θα σας πάω στα θέματα αντισύλληψης που σήμερα τα περισσότερα κορίτσια αγνοούν και τα μαθαίνουν κατόπιν μιας έκτρωσης. Είναι τραγικό να μην ξέρουν οι γονείς τι είναι χρήση αντισυλληπτικού χαπιού και ότι ακόμα εξακολουθεί να είναι πάρα πολύ χαμηλά τα ποσοστά χρήσης του στη χώρα μας, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Και επίσης είναι εξαιρετικά ανησυχητικό αν ρωτήσεις έναν έφηβο τι ακριβώς κάνει το προφυλακτικό, να σου λέει “δεν ξέρω”.
Αυτά είναι αδιανόητα στη σύγχρονη κοινωνία μας. Και να έχεις κι ένα ίντερνετ, από την άλλη, να σου πουλάει ό,τι θέλει και η Πολιτεία, την οποία έχω χρεώσει επανειλημμένα όσα χρόνια ασκώ την ιατρική, να κρύβεται από τον εαυτό της και να μην έχει καθιερώσει τη σεξουαλική αγωγή ως μάθημα.
Ξέρετε, το 2003 που υπήρξα βουλευτής, εκπαίδευσα με το υπουργείο Παιδείας υπό τον Πέτρο Ευθυμίου, 90 ψυχολόγους στην αγωγή υγείας με σκοπό να τους στείλουμε στις κατά τόπους περιφέρειες της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Είχαμε, λοιπόν, πάρει τότε τους δασκάλους για να τους εκπαιδεύσουμε, διότι δεν διέθετε το υπουργείο τα κονδύλια για να προσλάβει ψυχολόγους, όπως εγώ είχα προτείνει. Πολλοί όμως έρχονταν στα εκπαιδευτικά σεμινάρια για να σπάσουν πλάκα και μπαίνανε μέσα στο μάθημα με μπύρες και σουβλάκια και δεν σας κρύβω ότι τους πέταγα έξω κι έλεγα «φεύγω, δεν μπορώ να κάνω μάθημα έτσι».
Δεν γίνεται η σεξουαλική αγωγή και παρεμφερή θέματα αγωγής υγείας να αντιμετωπίζονται ρηχά, επιπόλαια και φοβικά, διότι κοστίζει στη κοινωνία και δημιουργεί προβλήματα.
- Ποιες πιστεύετε ότι θα είναι οι αλλαγές στην ελληνική κοινωνία, όταν εισαχθεί η σεξουαλική αγωγή στα σχολεία;
Θα είναι απόλυτα θετικές. Και αν κοιτάξετε τη διεθνή βιβλιογραφία, σε όποιες χώρες μπήκε η σεξουαλική αγωγή στα σχολεία ως αυτοτελές μάθημα, η πρώτη φορά που κάνανε σεξ τα παιδιά ήταν πάνω από 15 με 16 ετών. Άρα δεν ισχύει αυτό που λένε ότι αν βάλεις τη σεξουαλική αγωγή στα σχολεία, ωθείς το παιδί να κάνει πιο γρήγορα σεξ. Το αντίθετο, το καθυστερείς, γιατί καταλαβαίνει τη σημαντικότητα της πρώτης φοράς ώστε να κάνει σεξ σε μια ηλικία πιο ώριμη. Γιατί όσο μεγαλώνει και ωριμάζει αυτό, θα το απολαύσει καλύτερα, θα είναι πιο συνειδητοποιημένο για να μπορέσει να αντιληφθεί τον εαυτό μέσα σε μια σεξουαλική επαφή. Κι όχι να κάνει σεξ γιατί μιμείται άλλα παιδιά, γιατί είναι «προχωρημένο» κ.ό.κ. Στο σημείο αυτό να τονίσω ότι το διαδίκτυο έχει κάνει μεγάλη ζημιά στο εν λόγω θέμα.
Αναμφίβολα, θα υπάρξουν αντιδράσεις ιδίως στη περιφέρεια, όπου η κοινωνία δεν είναι τόσο ανοικτή όσο στην Αθήνα. Θα υπάρξουν δηλαδή γονείς είτε έντονα θρησκευόμενοι, είτε φοβικοί/συντηρητικοί που πιστεύουν ότι η σεξουαλική αγωγή θα ξυπνήσει τη σεξουαλικότητα των παιδιών.
Θα σας πω από την εμπειρία μου το 2014, που ήταν η τελευταία φορά που υπήρξα σύμβουλος στο Υπουργείο Παιδείας επί Ανδρέα Λοβέρδου, για το κοινωνικό σχολείο. Το κοινωνικό σχολείο, λοιπόν, είχε διάφορες θεματικές και μια από αυτές, που είχα την τιμή να είμαι υπεύθυνος, ήταν η σεξουαλική αγωγή και οι διεμφυλικές σχέσεις. Σας πληροφορώ, λοιπόν, ότι είχαμε πλησιάσει γονείς και εκπαιδευτικούς αγωγής υγείας σε 19 πόλεις της χώρας, αγγίζοντας μια ομπρέλα τρόπον τινά 150.000 γονέων. Πολύ μεγάλος αριθμός. Πρέπει να σας πω ότι είχαμε καθολική και θετική συμμετοχή. Ξεπέρασε και την πιο αισιόδοξη προσδοκία μου. Και μιλάμε για γονείς μικρών παιδιών, 6-10 ετών, όχι εφήβων και ερχόντουσαν για να πληροφορηθούν πως μπορούσαν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να καταλάβουν τη σεξουαλικότητά τους.
Διότι ο γονιός με τη σεξουαλικότητα έχει πολλές φοβίες. Καταρχήν είναι ομοφοβικός. Πολλές φορές φοβάται ότι το παιδί του θα βγει ομοφυλόφιλο ή με προβλήματα ή κάποιος αύριο θα το εκμεταλλευτεί. Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, ότι αυτές οι προσεγγίσεις, οι γέφυρες όπως τις λέω εγώ, όσο πιο συστηματικές είναι, τόσο καλύτερα ο γονιός περπατάει από τη γέφυρα αυτή και μπαίνει μέσα στη σχολική κοινότητα –στη Γαλλία όπως σας είπα νωρίτερα αυτό είναι νόμος- και παρακολουθεί πολύ θετικά τη διαδικασία. Είχαμε εξαιρετικά λίγες αντιδράσεις. Διότι δεν αφήσαμε στην απέξω τον γονιό, αλλά τον κάναμε συνεκπαιδευτή.
Γιατί εάν αφήσετε τον γονιό έξω από οτιδήποτε αφορά το παιδί του, γίνεται καχύποπτος και επιθετικός. Άρα πρέπει να τον ενημερώσουμε, να τον εξοικειώσουμε, να τον κάνουμε να καταλάβει ότι αυτό που θα μάθει το παιδί του, θα είναι για το δικό του καλό, για να αγαπήσει το σώμα του, να προσδιορίσει τον εαυτό και να αναπτύξει μια συναισθηματική νοημοσύνη, αυτό που λέμε ενσυναίσθηση.
- Άρα δεν φοβάστε τις όποιες αντιδράσεις μπορεί να προκύψουν από τους γονείς για το εν λόγω θέμα, σωστά;
Ακριβώς. Δεν φοβάμαι τους γονείς, αλλά τη δική μας σπασμωδικότητα, την έλλειψη προγράμματος, τη μη συστηματική προσέγγιση. Αυτά με ανησυχούν διαχρονικά. Δεν μπορεί να κρυβόμαστε πίσω από τον ήλιο και να λέμε έχει συννεφιά. Πρέπει λοιπόν να καταλάβουμε ότι οι σύγχρονοι καιροί απαιτούν γνώση. Γι? αυτό και είμαι υπέρ του μαθήματος κι όχι υπέρ αποσπασματικών προγραμμάτων ενημέρωσης και σεμιναρίων, που κάνουμε εμείς σε διάφορα σχολεία στη χώρα. Δεν μένει τίποτε έτσι στα παιδιά.
Όπως ξέρετε επί υπουργίας Μαριέττας Γιαννάκου, φτιάξαμε συνολικά 8 βιβλία για τη σεξουαλική αγωγή, τόσο για τον εκπαιδευτικό, όσο και για τον μαθητή. Μέσα στα βιβλία για τον μαθητή είχαμε βάλει και δυο μεγάλες ενότητες για τον γονιό. Έτσι ώστε αυτός να παρακολουθεί τι μάθημα γίνεται, τι λέμε στο παιδί του, πώς το πρόγραμμα εξελίσσεται και να μπορεί να γίνει συνλειτουργός.
Έτσι θα μαθαίναμε κι εμείς. Δεν τα ξέρουμε όλα. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς κινείται όλη η κοινωνία στην Ελλάδα. Η κάθε τοπική κοινότητα έχει τα χαρακτηριστικά της. Θα κάναμε όμως προγράμματα επικοινωνίας με τους γονείς, θα τους ακούγαμε να μας λένε τα δικά τους προβλήματα, τις δικές τους σκέψεις και αγωνίες και από αυτά θα φτιάχναμε έναν κορμό, μια δεξαμενή πληροφορίας για να μπορέσουμε να προσαρμόσουμε σε μια τριετία τη σύγχρονη αντίληψη των κοινωνιών.
Δεν μπορεί σήμερα π.χ. να μιλάμε για τη σεξουαλικότητα του ?90. Ούτε το 2030 φαντάζομαι θα μιλάμε για τη σεξουαλικότητα του 2020. Αλλά δεν μπορεί να κρυβόμαστε πίσω από μια πλασματική εικόνα, γιατί δυστυχώς η Εκκλησία ή κάποιοι φορείς και άνθρωποι που είναι αρνητικοί, μπλοκάρουν το σύστημα στο υπουργείο Παιδείας και δεν το προχωρούν. Γιατί κάθε φορά το υπουργείο Παιδείας λέει θα κατοχυρώσει ως αυτοτελές μάθημα τη σεξουαλική αγωγή και μένει στα λόγια.
Και σας είπα νωρίτερα ότι κάναμε 8 βιβλία για το θέμα, πού πήγαν αυτά; Πήγαν στις περιφερειακές διευθύνσεις, δεν τόλμησε να τα ανοίξει κανείς, διότι δεν εκπαιδεύτηκε κανείς δάσκαλος. Ποιος δάσκαλος θα άνοιγε μόνος του αυτό το βιβλίο μέσα στη τάξη, γιατί το είχαν βάλει στην ευέλικτη ζώνη, να κάνει μάθημα σε ένα παιδί, ξέροντας ότι αυτό μπορεί «να του πάρει το κεφάλι» και να αντιμετωπίσει μετά και την οργή ορισμένων γονιών;
Η Πολιτεία έχει τη δυνατότητα να φτιάξει τη σπονδυλική στήλη εκπαιδευτικών στην αγωγή υγείας για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Θα μπορούσε να προχωρήσει βήμα-βήμα, σχολείο με σχολείο. Επί υπουργίας Ανδρέου Λοβέρδου είχαμε κάνει μια καταγραφή σε 100 σχολεία της χώρας, που τα είχαμε ονομάσει πειραματικά σχολεία, για να ξεκινήσουμε τη σεξουαλική αγωγή. Και να δούμε έτσι τι σκέφτονται οι γονείς, τι μηνύματα παίρνουμε κι εμείς, ώστε να προσαρμόσουμε τα 100 αυτά σχολεία και να τα κάναμε στη συνέχεια 200 και ούτω καθεξής. Και σε 5 χρόνια να αγγίξουμε 500 δημοτικά σχολεία σε όλη τη χώρα.
- Μιλήσατε προηγουμένως για τον αρνητικό ρόλο του Διαδικτύου. Πώς έχει συμβάλλει αυτό στον τρόπο που ενημερώνονται για το σεξ οι έφηβοι; Και κατά πόσο τελικά μπορεί να επηρεάσουν οι ψευδείς πληροφορίες και οι παραπλανητικές εικόνες τη σεξουαλική ζωή ενός εφήβου;
Δυστυχώς σεξουαλική αγωγή σήμερα κάνει το ίντερνετ στη χώρα μας. Ούτε το υπουργείο Παιδείας, ούτε η σχολική κοινότητα, ούτε οι γονείς. Και γνωρίζετε πολύ καλά με τι ευκολία ένα παιδί σήμερα με ένα κινητό τηλέφωνο μπορεί να μπει σε οποιαδήποτε ιστοσελίδα και να πληροφορηθεί τα πάντα. Δέχεται όμως έτσι λάθος πληροφορίες, τελείως διαστρεβλωμένες εικόνες της πραγματικότητας και μάλιστα με σαφή στοιχεία σεξισμού. Διότι πίσω από τη σεξουαλικότητα υπάρχει και το εμπορικό κέρδος αν θέλετε, χωρίς να επιθυμώ να γίνω τρομολάγνος, υπάρχει και η παραβατικότητα. Κρύβεται ο διεστραμμένος και ο παιδόφιλος, αυτός ο οποίος προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την αθωότητα και την αφέλεια ενός παιδιού.
Έπειτα τα παιδιά βλέπουν ταινίες πορνό μέσα από το ίντερνετ και λαμβάνουν σεξιστικά μηνύματα. Το πορνό όμως είναι ένα φιλμ που απευθύνεται σε ενήλικες. Το πορνό, πρέπει να ξέρετε, στήνεται για τους αυνάνες ενήλικες. Ο ενήλικας μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, μπορεί να διαχειριστεί τη βία και τις διαστροφές που πολλές φορές υπάρχουν σε τέτοιου είδους ταινίες. Το παιδί, όμως, όταν είναι σε μια ονειρική φάση συναισθηματικής αναγνώρισης του εαυτού του, που ερωτεύεται βαθιά, δεν μπορεί να βλέπει πορνό και να γκρεμίζεται αυτό το ιδανικό, το ονειρικό αν θέλετε. Μετά τα 16 όμως που είναι συνειδητοποιημένος, που έχει ορμονικά οργανωθεί και έχει ήδη σεξουαλικές επαφές, το πορνό δεν απειλεί τη σεξουαλικότητά του. Την απειλεί στα πρώτα χρόνια της εφηβείας, 12 με 15 ετών δηλαδή.
Άρα λοιπόν πρέπει να προστατεύσουμε αυτές τις ηλικιακές ομάδες. Και ούτε οι γονείς να κολυμπάνε στην άγνοια, στον φόβο ή την άρνηση και να έχουν συγκρουσιακές σχέσεις με τα παιδιά. Και κατόπιν εορτής να έρχονται αμφότεροι αντιμέτωποι με την κακοποίηση, την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, την ενδοοικογενειακή βία για παράδειγμα.
Δεν μας φταίει λοιπόν, το ίντερνετ. Εμείς φταίμε που δεν εκπαιδεύουμε τους γονείς και τα παιδιά. Δεν γίνεται π.χ. ο γονιός να μην γνωρίζει ότι το οκτάχρονο παιδί δεν πρέπει να έχει δικό του υπολογιστή στο δωμάτιό του. Πρέπει να υπάρχει ένα κομπιούτερ μέχρι τα 15 του χρόνια, γιατί το ίντερνετ έχει πραγματική αξία μαθησιακά, για να βρει τις εργασίες του, να διαβάσει, να είναι δηλαδή επισκέψιμο το ίντερνετ, αλλά ο γονιός να παρακολουθεί από πολύ κοντά τις ιστοσελίδες από τις οποίες πληροφορείται το παιδί του.
Βλέπετε ότι όλα έχουν μια αλληλουχία και μια λειτουργική σκέψη με το πού θέλουμε να πάνε τα πράγματα και πόσο η κοινωνία είναι ώριμη και εμείς οι ειδικοί μπορούμε να συμβάλλουμε θετικά στο να δώσουμε όσο το δυνατόν γίνεται καλύτερη πληροφόρηση, ενημέρωση, γνώση, αλλά και κυρίως συμμόρφωση. Ο άνθρωπος οφείλει να συμμορφώνεται σε συμπεριφορές αυτοπροστασίας. Να μάθει δηλαδή να αγαπάει τον εαυτό του, ψυχικά και σωματικά, αυτή είναι η αγωγή υγείας.
Το ίντερνετ μάλιστα πρέπει να το δούμε ως εργαλείο καλής ενημέρωσης και προσέγγισης με συγκεκριμένους τρόπους. Ξέρετε ότι έχουμε ψυχοθεραπείες με on line συνεδρίες; Ξέρετε ότι πρόσφατα σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών κάναμε ένα πρόγραμμα e-learning που απευθύνεται σε εξειδικευμένους ψυχολόγους, σε γιατρούς, σε βιολόγους που θέλουν να μάθουν; Πρέπει λοιπόν να οργανωθούμε και με τα νέα δεδομένα και εργαλεία που διαθέτουμε, τόσο η Πολιτεία, όσο και η κοινωνία.
- Το 2003 καταθέσατε πρόταση στο υπουργείο Παιδείας για το μάθημα της Σεξουαλικής Αγωγής. Υπήρξε επιδοτούμενο πρόγραμμα από την ευρωπαϊκή κοινότητα με 9 θεματικές υγείας, μια από αυτές ήταν η Σεξουαλική Αγωγή. Το πρόγραμμα όμως πάγωσε. Τι ακριβώς συνέβη;
Ειλικρινά δεν ξέρω να σας απαντήσω. Από το 2004 και μετά δεν είχαμε νεώτερα. Το 2008 πάλι φτιάξαμε τα βιβλία που σας ανέφερα νωρίτερα. Το 2014 προσπαθήσαμε να εκπαιδεύσουμε 1500 εκπαιδευτικούς με σκοπό να μπορέσουμε να τους «κυοφορήσουμε» μέσα στις περιφερικές διευθύνσεις της χώρας. Κάθε φορά γίνονταν προσπάθειες είτε αποσπασματικά, είτε ατελώς.
- Θα ήθελα λίγο να σταθούμε στο 2014 που αναφέρεστε. Τότε στα πλαίσια δράσης του προγράμματος «Κοινωνικό Σχολείο» του Υπουργείου Παιδείας, ως υπεύθυνος της ενότητας «Σεξουαλική Αγωγή – Διαφυλικές Σχέσεις», επικοινωνήσατε με 1500 εκπαιδευτές αγωγής υγείας, κυρίως ψυχολόγους και παιδαγωγούς, σε 58 περιφερικές διευθύνσεις της χώρας. Ποια τα θετικά και τα αρνητικά αυτής σας της εμπειρίας; Τι ακολούθησε;
Η πραγματικότητα είναι ότι είδαμε πάρα πολύ θετική ανταπόκριση και οι 58 περιφερικές διευθύνσεις της χώρας ήταν πρόσφορες να απορροφήσουν το πρόγραμμα. Τότε όμως έπεσε η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου και το εν λόγω πρόγραμμα πάγωσε. Δεν προχώρησε. Μείναμε με το Κοινωνικό Σχολείο στο χέρι, για να το πω διαφορετικά. Δεν γνωρίζω αν έγινε καμία άλλη δραστηριότητα κατόπιν στο Υπουργείο Παιδείας. Δεν κλήθηκα από κανέναν από το 2014 και έπειτα να συμμετάσχω ή να βοηθήσω στην υλοποίηση κάποιου προγράμματος για το εν λόγω ζήτημα, το οποίο υπόψιν πολεμάω εδώ και 33 χρόνια. Από το 1986 βαδίζω σε αυτή τη προσπάθεια να εκπαιδεύσω τους γονείς και τα παιδιά.
- Μετά από 33 χρόνια, δεν έχετε απελπιστεί για το εν λόγω θέμα;
Όχι, δεν απελπίζομαι. Όσο το μυαλό μου αντέχει και το σώμα μου μιλάει, θα συνεχίζω. Κι όσο φυσικά μου δίνουν το δικαίωμα να συμμετέχω σε μια τέτοια προσπάθεια. Γιατί εγώ μόνος μου πάντα κάνω ό,τι μπορώ και σε ομιλίες και σε συζητήσεις και σε βιβλία που γράφουμε με την επιστημονική μου ομάδα. Έχουμε κάνει αρκετή δουλειά. Τώρα φυσικά αν μου δοθεί η δυνατότητα ή με καλέσουν να καταθέσω την άποψή μου οι αρμόδιοι φορείς, θα την δώσω. Δεν πιστεύω σε κομματικές λογικές, η κοινωνία είναι ο σύνδεσμος. Η κοινωνική διασύνδεση είναι το νόημα.
Ως επιστήμονας θα προσφέρω, λοιπόν, εάν κληθώ. Αλλά κι αν δεν μου ζητηθεί κάτι τέτοιο, εγώ θα συνεχίσω να εργάζομαι σε αυτή τη κατεύθυνση, διότι θεωρώ ότι η σεξουαλική αγωγή είναι ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό βήμα της ανθρώπινης ισορροπίας και ευτυχίας. Το σεξ άλλωστε, όσο και να θέλουμε να το παρουσιάσουμε αποκλειστικά ως προκλητικό, πονηρό, φαντασιωσικό, αφορά και την αναπαραγωγή. Ένα κομμάτι, λοιπόν, της σεξουαλικής αγωγής θα μπορούσε να βοηθήσει και στην αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος της χώρας μας.
- Σίγουρα το δημογραφικό πρόβλημα που αναφέρεστε είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει έντονα το τελευταίο διάστημα τη Πολιτεία. Εξίσου όμως έχει προκαλέσει ποικίλες συζητήσεις και αντιδράσεις και το θέμα του μεταναστευτικού/προσφυγικού, πόσο δε μάλλον όταν καταγράφονται πλέον πρακτικές όπως ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων (ΑΓΓΟ). Πώς πιστεύετε ότι μπορεί η Πολιτεία να αντιμετωπίσει τέτοια φαινόμενα, πρωτόγνωρα για την ελληνική κοινωνία, μέσω της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία, όταν είμαστε επί της ουσίας κοντά στα 56 χρόνια πίσω από την υπόλοιπη Ευρώπη στα στοιχειώδη της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης;
Κάθε αρχή και δύσκολη. Δεν θεωρώ ότι οι μετανάστες και οι πρόσφυγες στη χώρα μας -και πολλοί από αυτούς έχουν ενσωματωθεί και είναι πια κύτταρα αυτής της κοινωνίας- δεν πρέπει να δώσουν το δικό τους στίγμα. Και βεβαίως πρέπει να αντιληφθούμε τα θέματα ηθικής –αυτά είναι ethics issues-. Να δούμε πως αυτοί οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τη σεξουαλικότητά τους και αναγνωρίζουν τον ρόλο τους στην ελληνική πραγματικότητα. Από την άλλη πλευρά όμως, ο ιστός μας είναι η ελληνική κοινωνία. Όταν λοιπόν έχεις αφήσει ανεκπαίδευτη την ελληνική κοινωνία, θα σε προβληματίσει μεν ο μεταναστευτικός και προσφυγικός λαός που έρχεται στα ελληνικά σχολεία με τις ειδικές προδιαγραφές, αλλά πρέπει να ξεκινήσεις να βαδίζεις βλέποντας τον βασικό κορμό της χώρας.
Εάν βάλουμε τους γονείς στη διαδικασία όπως σας είπα νωρίτερα, την τοπική κοινωνία δηλαδή σε κάθε σχολείο, θα σου δείξουν με τον τρόπο τους ποια ζητήματα έχουν. Και σε αυτά τα ζητήματα όταν έχεις μια δυναμική υποστήριξης, τα απορροφάς και τα διαχειρίζεσαι ανάλογα. Σε ένα σχολείο το οποίο έχει μια νομοτέλεια και μια συγκεκριμένη συμπεριφορά δράσης, πρέπει όλη η κοινότητα να εντάσσεται. Το κράτος λοιπόν είναι ενιαίο.
Δεν πιστεύω δηλαδή ότι τα ζητήματα του μεταναστευτικού/προσφυγικού θα μας κάνουν να «πάμε πίσω». Το πρώτο πράγμα είναι να αρχίσουμε να αγγίζουμε τις τοπικές κοινωνίες, τους γονείς δηλαδή. Να υπάρξουν εκπαιδευτές σεξουαλικής αγωγής που δεν χλευάζουν ή μειώνουν το κύρος της σεξουαλικότητας ως φορέα αγωγής υγείας και ως διασύνδεση με τη κοινωνία και την οικογένεια. Να είστε σίγουροι ότι αν αυτοί δραστηροποιηθούν υπό εποπτικό έλεγχο και συνεχή παρακολούθηση, θα φέρουν αποτέλεσμα.
Εάν υπάρξει πολιτική βούληση, σε τρία χρόνια, θα είναι βιώσιμη η εικόνα της σεξουαλικής αγωγής ως κανονικό μάθημα στα ελληνικά σχολεία. Η Εκκλησία –η οποία προς το παρόν δεν συναινεί- πρέπει να καταλάβει ότι το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής στηρίζεται σε δυο άξονες, το συναίσθημα και την φροντίδα. Την αγάπη του εαυτού μου αρχικά αλλά και του συνανθρώπου μου. Δεν είναι δόγμα η σεξουαλική ζωή -αυτό η Εκκλησία πρέπει να το δει-, είναι η φύση, η ανάγκη, η ανθρώπινη συμπεριφορά, η αναπαραγωγή. Όλα αυτά, αν τα ενώσουμε, θα είμαστε μια κοινωνία καλύτερη και άρα κερδισμένη.
