Όποιος θέλει να πληροφορηθεί τα ερευνητικά ενδιαφέροντα του αείμνηστου καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου Σταύρου Τσακυράκη καθώς και τον διεθνή επιστημονικό διάλογο που προκάλεσε επιστημονικό άρθρο του με το οποίο έθεσε το ερώτημα αν η Αρχή της Αναλογικότητας συνιστά απειλή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (όπως ήθελε να τα λέμε και όχι Ανθρώπινα Δικαιώματα) επιβάλλεται να διαβάσει τον τόμο που εκδόθηκε πρόσφατα, με τη συνδρομή του Ιδρύματος Μαραγκοπούλου «Ανθρώπινα Δικαιώματα σε καιρούς ανελεύθερων Δημοκρατιών/ Human Rights in times of Illiberal Democracies» (Νομική Βιβλιοθήκη).
Τον τιμητικό τόμο που περιλαμβάνει άρθρα κορυφαίων σύγχρονων Νομικών, προλογίζει ο καθ.Λίνος-Αλέξανδρος Σισιλιάνος δικαστής και π.πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τον επιμελήθηκαν οι νομικοί, στενοί φίλοι και συνεργάτες του Σταύρου Τσακυράκη, Παναγιώτης Βογιατζής, Μαριαλένα Τσίρλη και Λούση Κιουσοπούλου.
Ο Σταύρος Τσακυράκης ως νομικός καταπιάστηκε με ζητήματα που απασχολούν κατεξοχήν τις σύγχρονες κοινωνίες, όπως η ελευθερία της έκφρασης και η λειτουργία της Δικαιοσύνης και βέβαια ο πολιτικός φιλελευθερισμός. Η διδασκαλία του στη Νομική Σχολή της Αθήνας, οι πάντα αιχμηρές παρεμβάσεις του μέσω του Τύπου αλλα και οι μεγάλες επιτυχίες που κατέγραφε ως δικηγόρος στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τον είχαν κάνει εξαιρετικά δημοφιλή.
Η δημοφιλία του ποτέ δεν συνδέθηκε με την αντιστασιακή του δράση στη Δικτατορία που μάλιστα δεν ήταν ευρύτερα γνωστή. Ο ίδιος ο Σταύρος Τσακυράκης απεύφευγε συστηματικά να μιλάει για τη συμμετοχή του στον Αντιδικτατορικό γιατί το θεωρούσε απρέπεια να εξαργυρώνει πολιτικούς αγώνες για Δημοκρατία. Ήθελε να τον εκτιμούν ως πανεπιστημιακό δάσκαλο και νομικό. «Στη ζωή δεν ταξιδεύεις με ληγμένα εισιτήρια», έλεγε διαρκώς.
Είναι σπάνιο και πολύ εντυπωσιακό ότι ο Τσακυράκης έγινε πολύ δημοφιλής υποστηρίζοντας αντιδημοφιλείς θέσεις. Το επεσήμανε και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατά την ομιλία της προχθές, στην παρουσίαση του τιμητικού τόμου.
Δεν είμαι σίγουρη αν όσα συνέθεταν την προσωπικότητα του Σταύρου Τσακυράκη, το επιστημονικό του έργο και η πολιτεία του μπορούν να χαρακτηριστούν «πνευματική κληρονομιά» γιατί πάντα το αντιλαμβανόμουν ως κάτι μεγαλύτερο και ευρύτερο από αυτό: ως μια στάση ζωής. Παρ'όλα αυτά θα επιχειρήσω να απαριθμήσω όσα μάθαμε από εκείνον.
Ο Σταύρος Τσακυράκης μας δίδαξε την υποχρέωση που έχουν οι ελεύθεροι άνθρωποι να συμμετέχουν στο δημόσιο διάλογο με γενναιότητα, με παρρησία, χωρίς να υπολογίζουν τις συνέπειες που μπορεί να έχει αυτό στα ατομικά τους συμφέροντα. Μάλιστα, ενώ είχε υπερασπιστεί με πάθος την ψευδωνυμία στο Διαδίκτυο, ήθελε να παρεμβαίνουμε επωνύμως, υπογράφοντας τις θέσεις μας τις οποίες έπρεπε να εκφράζουμε ακόμα κι αν ήταν αντιδημοφιλείς και πήγαιναν «κόντρα στο ρεύμα» σε δεδομένη στιγμή. Ειδικά σε αυτό το τελευταίο, έδινε πολύ μεγάλη σημασία: στην υποχρέωση των ατόμων να υποστηρίζουν τις θέσεις τους επωνύμως χωρίς να τους απασχολεί η δημοφιλία.
Η κριτική ήθελε να γίνεται με αναφορές σε συγκεκριμένα πρόσωπα ειδικά εάν αυτά ήταν φορείς εξουσίας. Δεν αρκέστηκε ποτέ σε γενικόλογα υπονοούμενα που μπορεί να φωτογράφιζαν πρόσωπα αλλά κατονόμαζε ποιον εννοούσε κάθε φορά. Δεν δίσταζε στα άρθρα του να κατονομάζει μέχρι και Ανώτατους Δικαστικούς που θεωρούσε ότι δεν έκαναν καλά τη δουλειά τους.
Η εξουσία και κυρίως η Δικαιοσύνη, κατά τον Σταύρο Τσακυράκη ήταν υποχρεωμένη να δέχεται αυστηρό, δημόσιο έλεγχο και κριτική γιατί η ποιότητα της λειτουργίας της είχε καταλυτικές συνέπειες στις ζωές των ατόμων και των κοινωνιών.
Ο Σταύρος Τσακυράκης είναι και ο εμπνευστής του όρου «λεφτόδεντρο». Τον σκαρφίστηκε όταν έγραφε πύρινα άρθρα εναντίον των Δικαστών που δίκαζαν για τα δικά τους μισθολογικά ζητήματα ή όταν καταδίκαζαν, αυθαίρετα θεωρούσε, τις αποφάσεις που ελάμβαναν οι κυβερνήσεις στο πλαίσιο των δανειακών συμβάσεων (μνημόνια).
«Το Σύνταγμα δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη λεφτόδεντρων», έγραφε εξηγώντας ότι η εκάστοτε κυβέρνηση έχει το δικαίωμα και άρα την ευθύνη να σχεδιάζει δημοσιονομικές πολιτικές για τις οποίες η Δικαιοσύνη δεν είχε κανένα λόγο να παρεμβαίνει πόσο μάλλον να δικάζει υποθέσεις για τα μισθολογικά αιτήματα των ίδιων των λειτουργών της.
Συχνά ήμουν παρούσα στις παρέες των αγαπημένων του φοιτητών. Του άρεσε πολύ να μαζεύει τους φοιτητές και να κάνουν διάφορα debate. Ο ίδιος ήταν σαν ένα μεγάλο δέντρο που όμως η σκιά του δεν βάραινε πάνω στους νεότερους μόνο τους αναζωογονούσε πνευματικά σαν δροσερό αεράκι. Στην αρχή ήταν μεγάλη η έκπληξή μου όταν διαπίστωσα ότι έμπαινε στις συζητήσεις με τους φοιτητές από ισότιμη θέση, λες και είχαν τη δική του εξοικείωση με τη συνταγματική θεωρία και εξέταζε από την αρχή και ειλικρινά όλα τα επιχειρήματά τους χωρίς να τον απασχολεί αν θα είχε την τελευταία λέξη. Φυσικά όλες αυτές οι συζητήσεις γίνονταν με μεγάλες δόσεις χιούμορ και τρανταχτά γέλια που αναστάτωναν το καφέ της οδού Ομήρου στο οποίο σύχναζε. Ήταν εντυπωσιακός ο τρόπος που άφηνε χώρο σε όλους μας να διατυπώνουμε ελεύθερα τις απόψεις μας και να τις «δοκιμάσουμε» μπαίνοντας σε διάλογο μαζί του.
Επέμενε πολύ στο ότι ζητήματα όπως η ελευθερία της έκφρασης, δεν είναι ποτέ προφανή και πρέπει κάθε φορά να τα εξετάζουμε από την αρχή, βασανίζοντας πάρα πολύ τη σκέψη μας ώστε να κάνουμε τις αναγκαίες διακρίσεις που θα μας επιτρέψουν να καταλήξουμε σε μια δίκαιη στάση. Γιατί βέβαια η ουσία της Πολιτικής και κυρίως του πολιτικού φιλελευθερισμού κατά τον Σταύρο Τσακυράκη ήταν η επιθυμία να ζούμε σε δίκαιες κοινωνίες.
Ο Σταύρος Τσακυράκης ήταν κι ένας άνθρωπος μοναδικής ευφυίας. Κι όμως, ήταν τόσο μεγάλη η καλοσύνη του που ένα τόσο αξιοθαύμαστο και θεμελιώδες χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του ερχόταν πάντα δεύτερο. Όλοι αναγνωρίζουν πόσο ευφυής άνθρωπος ήταν αλλά όλοι στέκονται στην καλοσύνη του γιατί εδώ που τα λέμε η ευφυΐα είναι μια υπερτιμημένη αρετή.
Αυτό, το τελευταίο, ήταν το μεγαλύτερο μάθημα που πήρα από τον Σταύρο Τσακυράκη: μπορεί να είσαι ένας φοβερά έξυπνος άνθρωπος αλλά αυτό καταλήγει αδιάφορο εάν δεν προσπαθείς να είσαι δίκαιος και επωφελής για τους άλλους και την κοινωνία.
Στην εκδήλωση της παρουσίασης του τιμητικού τόμου προχθές, όλοι οι πολύ σημαντικοί ομιλητές εξομολογήθηκαν ότι συχνά σκέφτονται «Τι θα έλεγε τώρα ο Σταύρος». Στην πραγματικότητα όμως όλοι σκεφτόμαστε τί θα έκανε αν ήταν στη θέση μας, σε διάφορες περιστάσεις. Γιατί όπως του άρεσε να θυμίζει πρέπει να προσπαθείς να ζεις σύμφωνα με τις ιδέες σου.
Όλα τα παραπάνω μπορώ σήμερα και τα γράφω επειδή δεν ζει. Αλλιώς, είναι βέβαιο πως μόλις τα διάβαζε θα έπαιρνε ένα τηλέφωνο να με ψάλλει. «Δεν θέλω επαίνους. Μόνον οι ηλίθιοι επιζητούν την κολακεία», έλεγε.
Δεν θα μπορούσαμε να κλείσουμε ένα άρθρο για τον Σταύρο Τσακυράκη παρά με τον ορισμό που είχε δώσει στον πολιτικό φιλελευθερισμό στο πλαίσιο της γενικής θεωρίας Δικαίου που είχε εμπνευστεί και της είχε δώσει τον τίτλο Liberal Sociability/Φιλελεύθερη Κοινωνικότητα:
«Ο φιλελευθερισμός δεν είναι μία φιλοσοφία που αφορά μεμονωμένα άτομα. Είναι μία πολιτική φιλοσοφία που αναφέρεται στις σχέσεις των προσώπων μέσα στην κοινωνία. Οι φιλελεύθεροι νοιάζονται για τα δικαιώματα όχι επειδή αποζητούν τη μεγιστοποίηση της ατομικής ελευθερίας αλλά επειδή τα δικαιώματα του ανθρώπου είναι απαραίτητα για μία δίκαιη κοινωνία. Δίκαιη κοινωνία είναι αυτή που αναγνωρίζει στον καθέναν ίση αξιοπρέπεια και σεβασμό. Προσφέρει στον καθένα τη δυνατότητα να συμμετέχει στην κοινωνική συνεργασία και, ταυτόχρονα, να πραγματώνει τη δική του αντίληψη για το εὖ ζῆν. Η συμβίωση με αξιοπρέπεια είναι αδύνατη χωρίς τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν έχουν νόημα χωρίς την κοινωνικότητα».
Είναι τα λόγια που διαβάζω κάθε φορά μόλις καθίσω μπροστά στον υπολογιστή, πριν αρχίσω να γράφω το άρθρο κάθε ημέρας. Αυτά τα λόγια του Σταύρου Τσακυράκη είναι ο οδηγός μου.
