Του Βασίλη Παζόπουλου
Η καθίζηση της τιμής του πετρελαίου τα τελευταία 2 χρόνια βρήκε απροετοίμαστες ακόμα και τους μεγάλους παίκτες του χώρου, με επενδύσεις δισεκατομμυρίων. Υπολόγιζαν πως η τιμή του μαύρου χρυσού θα παγιοποιηθεί πάνω από τα 100 δολάρια. Αιφνιδιάστηκαν παρά την εμπειρία και τις διασυνδέσεις τους.
Για να κατανοήσουμε τι συνέβη πρέπει πρώτα να πάμε πίσω, στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Οι τιμές του πετρελαίου είχαν αυξηθεί απότομα επειδή και η παγκόσμια ζήτηση αυξήθηκε ραγδαία, ειδικά από την Κίνα. Η προσφορά απλά δεν ήταν αρκετή για να καλύψει την ζήτηση.
Με την αύξηση της τιμής, παρατηρήθηκε εκρηκτική άνοδος των επενδύσεων σε πολλές εταιρείες του κλάδου της ενέργειας. Ακόμα και από δυσπρόσιτα μέρη, όπως στους πάγους ή σε μεγάλο βάθος της θάλασσας, είχε καταστήσει κερδοφόρα την εξόρυξη πετρελαίου. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι εταιρείες άρχισαν να χρησιμοποιούν τεχνικές όπως το fracking και τις οριζόντιες γεωτρήσεις για την εξαγωγή πετρελαίου από σχιστόλιθο.
Μέχρι τα τελευταία 2 χρόνια ωστόσο, η πετρελαϊκή άνθηση είχε εκπληκτικά μικρή επίδραση στις διεθνείς τιμές. Οι γεωπολιτικές συγκρούσεις σε βασικές περιοχές του πετρελαίου, όπως ο εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη και οι κυρώσεις κατά του Ιράν, μείωσαν τις διαθέσιμες ποσότητες στην αγορά.
Η ζήτηση πετρελαίου άρχισε ξαφνικά να αποδυναμώνεται, εξαιτίας της οικονομικής επιβράδυνσης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον μεγαλύτερο καταναλωτή πετρελαίου στον κόσμο, παρατηρήθηκε στασιμότητα στην κατανάλωση βενζίνης για διάφορους λόγους, όπως για παράδειγμα οι καυστήρες των αυτοκινήτων έγιναν λιγότερο ενεργοβόροι.
Συνετέλεσαν επίσης η δημογραφική τάση της γήρανση του πληθυσμού ή ακόμα και της μείωσης του στις αναπτυγμένες χώρες, η χρήση βιοκαυσίμων, οι πολιτικές που ενθαρρύνουν την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων, οι νέες τεχνολογίες που αλλάζουν τον τρόπο εργασίας και περιορίζουν τις μετακινήσεις (π.χ. εργασία μέσω διαδικτύου)
Επιπλέον, το 2014 δεν ήταν τόσο καλή χρονιά για έναν ακόμα μεγάλο καταναλωτή, την Κίνα. Ο ασιατικός γίγαντας συνεχίζει να αυξάνει την κατανάλωση, αλλά με μικρότερο ρυθμό από τον αναμενόμενο.
Οι νέες συνθήκες
Υπάρχουν δύο στοιχεία που έχουν αλλάξει τα δεδομένα στις αγορές την τελευταία δεκαετία :
Το πρώτο είναι ότι τις περισσότερες χρονιές η παραγωγή ήταν μικρότερη από την κατανάλωση, με αποτέλεσμα την μείωση των αποθεμάτων.
Το δεύτερο είναι η παραγωγή πετρελαίου από σχιστόλιθο στην αμερικάνικη ήπειρο. Από το 2008 και μετά οι ΗΠΑ έχουν σχεδόν διπλασιάσει την παραγωγή τους. Η αλλαγή αυτή ήταν αναπάντεχη αν αναλογιστούμε ότι μέχρι τότε έβλεπαν την παραγωγή τους να μειώνεται ραγδαία. Η άμεση συνέπεια είναι ότι οι ΗΠΑ όχι μόνο έχουν μειώσει τις εισαγωγές, αλλά πλεονάζουσες ποσότητες διοχετεύονται πλέον στην διεθνή αγορά.
Η διαφορά με το παρελθόν είναι πως όταν οι παραγωγοί αποφάσιζαν τον περιορισμό των ρυθμών εξόρυξης, γνωρίζανε πως για αναπληρωθεί η ποσότητα που θα λείψει από την αγορά, θα χρειαστεί πολύς καιρός. Ο χρόνος μεταξύ της επένδυσης - της δέσμευσης δηλαδή του κεφαλαίου - και της παραγωγής ήταν 4-5 χρόνια.
Το τελευταίο διάστημα αυτό δεν ισχύει. Αν κάποιος μειώσει την παραγωγή του, υπάρχει κάποιος άλλος να πάρει την θέση του. Επιπλέον υπάρχει ο φόβος ότι κάποια καινούργια τεχνολογική καινοτομία (π.χ. η αξιοποίηση του υδρογόνου ως καύσιμη ύλη) θα μειώσει ακόμα περισσότερο την ανάγκη για υδρογονάνθρακες.
Η βιομηχανία του σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ εξελίχθηκε ταχύτατα. Νέες μέθοδοι μειώνουν το κόστος εξόρυξης και αυξάνουν την ποσότητα πετρελαίου που μπορεί να αντληθεί από τα πετρώματα. Το μέσο κόστος εξόρυξης σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ έχει μειωθεί κοντά στα 55-60 δολάρια το βαρέλι. Καθώς αυτή η διαδικασία θα συνεχίζεται, η δυνατότητα της Σαουδικής Αραβίας να θέτει τους Αμερικανούς παραγωγούς εκτός αγοράς θα περιορίζεται.
Ωστόσο η πτώση των τιμών φαίνεται κάθε άλλο παρά να ευνοεί την ανάπτυξη των σχιστολιθικών κοιτασμάτων και την αναβάθμιση των ΗΠΑ, καθώς καθιστά ασύμφορη τη συνέχιση της εξόρυξης πετρελαίου.
Οι προοπτικές
Από την μια η ανθρωπότητα απολαμβάνει σημαντικά μικρότερο κόστος ενέργειας, ικανό να τροφοδοτήσει την ανάπτυξη και να ανεβάσει το επίπεδο διαβίωσης. Από την άλλη, ετοιμάζεται να αποκαλύψει το σκοτεινό πρόσωπο των χρεοκοπιών και της διεθνούς αναστάτωσης.
Η απότομη πτώση της τιμής, και κυρίως η παρατεταμένη περίοδος χαμηλών τιμών (κάτω από τα 35-40 δολάρια το βαρέλι), ενέχει τον κίνδυνο χρεοκοπιών. Κανόνια εκατοντάδων δισεκατομμυρίων, είτε από μεγάλες επενδύσεις του πετρελαϊκού κλάδου είτε ακόμα και από κράτη, δύσκολα μπορούν να απορροφηθούν χωρίς σοβαρούς κλυδωνισμούς από την χρηματιστηριακή αγορά και το τραπεζικό σύστημα.
Ειδικά μάλιστα αν σκεφτούμε πως πολλές τράπεζες έχουν άνοιγμα στις πετρελαϊκές εταιρίες αρκετά πάνω από το επιτρεπτό. Αυτή την φορά δεν φταίει η απληστία, όπως στην περίπτωση των ενυπόθηκων δανείων που κατάληξε στην κρίση του 2008. Όταν ένας καλός πελάτης τους εμφανίζει μια στιγμή αδυναμίας, είναι λογικό να τον στηρίξουν.
Αν και η πορεία της τιμής του πετρελαίου εξελίσσεται σε μια γιγάντια σκακιέρα από μπερδεμένα συμφέροντα. Τιμές κοντά στα 100 δολάρια το βαρέλι πολύ δύσκολα θα ξαναδούμε.
Οι πετρελαιοπαραγωγοί φοβούνται πως μετά από 30-40 χρόνια τεχνολογικές καινοτομίες θα έχουν αναδειχθεί άλλες αποδοτικότερες μορφές ενέργειας. Πολύ πιθανό το πετρέλαιο να έχει την τύχη του κάρβουνου. Να χρησιμοποιείται ακόμα, αλλά να έχει υποβιβαστεί σημαντικά η σημασία του.
Είναι μια εκτίμηση που εξηγεί την βιασύνη των πετρελαιοπαραγωγών χωρών να πουλήσουν ανεξαρτήτως τιμής όσο πιο πολύ πετρέλαιο μπορούν όσο ακόμα υπάρχει ζήτηση.
Η εφεύρεση μιας οικονομικά συμφέρουσας τεχνολογίας καθαρής ενέργειας, είτε προέρθει από την αξιοποίηση του άφθονου και καθαρού υδρογόνου, είτε από την αιολική ή ηλιακή ενέργεια, αναμένεται να είναι η αρχή μιας μακροχρόνιας πορείας ανάπτυξης, καθώς θα αλλάξει τα πάντα.
Η προοπτική δεν αφορά το μακρινό μέλλον. Για την ακρίβεια έχουν βρεθεί οι τεχνολογίες για την παραγωγή καθαρής ενέργειας. Δεν είναι άγνωστες. Εκεί που υπάρχει ακόμα πρόβλημα, είναι στο θέμα της αποθήκευσης.
Πηγές:
- Η οικονομία του υδρογόνου, του Jeremy Rifkin
- Χρέος, τα πρώτα 5000 χρόνια, του David Graeber
- Η νέα ψηφιακή εποχή, των Eric Schmidt και Jared Cohen
- Ισλάμ, του Γεράσιμου Μακρή
- Ιστορία επιζώντων θρησκευμάτων, του Αναστασίου (Γιαννουλάτου)
* Ο Βασίλης Παζόπουλος είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα (www.ependytes.com).
Διαβάστε ακόμα:
- Η οικονομία του Ισλάμ: Τα πρώτα χρόνια και πώς επηρέασε τη Δύση
- Η οικονομία του Ισλάμ: Η οικονομία στις αραβικές χώρες και η επίδραση της Δύσης
- Η οικονομία του Ισλάμ: Τα αίτια και οι στόχοι της τρομοκρατίας
