Του Βασίλη Παζόπουλου*
Κατά ειρωνικό τρόπο, ο πλούτος από το πετρέλαιο είχε ως αποτέλεσμα την διείσδυση του σύγχρονου δυτικού τρόπου ζωής στην Μέση Ανατολή. Τα καταναλωτικά αγαθά που τον συνοδεύουν, κατέκλυσαν τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Οι νέοι σπουδάζανε σε ευρωπαϊκές και αμερικάνικες σχολές με την χρηματοδότηση των κυβερνήσεων τους.
Το πολιτιστικό σοκ ακολούθησε αμηχανία και κρίση ταυτότητας. Τι σημαίνει να είσαι μουσουλμάνος σε ένα κόσμο γεμάτο επιρροές από την δυτική καταναλωτική φιλοσοφία;
Αναζητώντας απαντήσεις στράφηκαν στο Κοράνι, όπου οι διδαχές του αναφερόντουσαν στην δημιουργία μιας φιλεύσπλαχνης, δίκαιης κοινωνίας.
Ωστόσο αντί για αυτό, έβλεπαν στην πράξη λίγους να απολαμβάνουν ανείπωτα πλούτη και να διάγουν ένα έκλυτο βίο, σε αντίθεση με τους περισσότερους που ζούσαν σε συνθήκες εξαθλίωσης.
Αρκετές κυβερνήσεις για να κατευνάσουν τις θρησκευτικές ομάδες, παρείχαν δωρεάν δημόσια παιδεία, υγεία, ασφάλιση, επιδοτήσεις κατοικίας και δημιουργίας επιχειρήσεων. Προμήθευαν με έκπτωση την βενζίνη, την υδροδότηση, το ηλεκτρικό ρεύμα. Δεν απαιτούσαν φόρους από τους πολίτες τους και τους διόριζαν σε δημόσιες υπηρεσίες, προκειμένου να εξαγοράσουν την πίστη τους
Αυτό εξελίχθηκε σε μπούμερανγκ, καθώς τα χρόνια της αφθονίας δεν κράτησαν για πολύ. Η ροή των χρημάτων στα δημόσια ταμεία άρχισε να ελαττώνεται στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Μετά την υποχώρηση της τιμής του πετρελαίου τα χρήματα δεν έφταναν για να καλύψουν τις δαπάνες, με αποτέλεσμα να υπάρξουν περικοπές.
Άλλες φορές από έλλειψη θέλησης και άλλες από αντικειμενική αδυναμία, οι ηγεσίες των αράβων δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που θα έστρεφαν τις κοινωνίες τους να συναντήσουν τις απαιτήσεις μιας πολυδιάστατης σύγχρονης οικονομίας.
Η νέα πραγματικότητα τις έφερε αντιμέτωπες με δύο εξίσου δυσάρεστες προοπτικές :
Να απασχολούν όλο και περισσότερους νέους στο δημόσιο τομέα, επιβαρύνοντας και άλλο τα οικονομικά του κράτους ή να περιορίσουν τα κρατικά κονδύλια και να οδηγήσουν νέους ανθρώπους στην φτώχεια, δημιουργώντας υποψήφιους για στρατολόγηση από φανατικούς εξτρεμιστές
Οι αραβικές χώρες
Ο αραβικός κόσμος αισθάνεται άρρηκτα συνδεμένος με το Ισλάμ. Το Κοράνιο είναι γραμμένο στην αραβική, ο Μωάμεθ ήταν άραβας, χάρις τα αραβικά στρατεύματα εξαπλώθηκε
Η αδιαφορία των κυβερνώντων για τις ανάγκες των πολιτών είχε σαν αποτέλεσμα την διόγκωση της λαϊκής οργής. Η νεότερη γενιά μουσουλμάνων, ευάλωτη στα ακραία ισλαμικά κηρύγματα, πείστηκε πως η αντιπαράθεση ήταν αναπόφευκτη. Όχι μόνο με την Δύση, αλλά και με τα διεφθαρμένα απολυταρχικά καθεστώτα των δικών τους χωρών.
Από την άλλη μεριά, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους ανησυχούν πως η επέκταση της δημοκρατίας στον Περσικό, θα οδηγήσει τους φανατικούς φονταμενταλιστές στην εξουσία με απρόβλεπτα αποτελέσματα.
Οι άραβες κατηγορούν τους δυτικούς για υποκριτικό ενδιαφέρον στις δημοκρατικές διαδικασίες, καθώς στηρίζουν τους διεφθαρμένους δικτάτορες στις χώρες τους.
Πυρήνας του Ισλάμ ήταν οι λαοί της ερήμου με έντονη κουλτούρα ανεξαρτησίας. Η κυβέρνηση θεωρούνταν αναγκαία, αλλά θεμελιωδώς ξένη προς την κοινωνία.
Η δυτική εκδοχή της αστικής δημοκρατίας είναι κάτι στο οποίο δεν έχουν καμία εξοικείωση, καθώς έχουν γνωρίσει μόνο απολυταρχικά καθεστώτα. Στην ισλαμική οπτική δεν είναι ο λαός εκείνος που νομιμοποιεί την κυβέρνηση, αλλά ο Θεός.
Κάποιες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις επιτρέπουν στους ισλαμιστές να εκλεγούν σε δημόσια αξιώματα. Μόλις αναλάβουν την εξουσία όμως, συχνά νομοθετούν αλλαγές οι οποίες περιορίζουν ή καταργούν τις ρυθμίσεις που τους επέτρεψαν αρχικά να αποκτήσουν την εξουσία.
Στο Κουβέιτ το κοινοβούλιο ήταν αυτό που ψήφισε τον διαχωρισμό ανδρών και γυναικών στα πανεπιστήμια. Οι εκλεγμένοι βουλευτές αντέδρασαν στην επέκταση του ψήφου στις γυναίκες και προωθούν την αντικατάσταση του αστικού δικαίου από το ισλαμικό.
Έχουν διαπιστωθεί ακραίες μορφές τιμωρίας σε κάποιες ισλαμικές κοινωνίες, όπως ο λιθοβολισμός. Αυτό όμως επικρατεί σε πολύ λίγες περιπτώσεις, κυρίως σε χωριά, στα οποία επικρατεί ένας τοπικός κώδικα τιμής.
Το Κοράνι δεν γράφει πουθενά ότι οι γυναίκες πρέπει να φοράνε μπούρκα και μαντήλα. Αναφέρει κάτι το οποίο είναι κοινό και στην Αγία Γραφή. Ότι οι γυναίκες πρέπει να ντύνονται με ευσέβεια. Την εποχή που γράφτηκαν ευσέβεια σήμαινε να μην φαίνεται το σώμα. Γυμνοί ήταν μόνο οι δούλοι.
Η θέση της γυναίκας ως νομικά και κοινωνικά κατώτερη σχετίζεται περισσότερο με το πατριαρχικό μοντέλο που επικρατεί, το οποίο έχει επενδυθεί με έναν ισλαμικό μανδύα. Σε αρκετές χώρες οι γυναίκες για οποιαδήποτε σημαντική απόφαση επιβάλλεται να διαθέτουν την έγγραφη έγκριση ενός άνδρα (σύζυγος, πατέρας, αδελφός)
Σαουδική Αραβία
Η Σαουδική Αραβία είναι η χώρα που έχει ευνοηθεί περισσότερο από πλευράς πετρελαίου. Η περιοχή όπου εκεί βρίσκεται η Μέκκα, που γεννήθηκε ο προφήτης Μωάμεθ και η Μεδίνα, στην οποία ενταφιάστηκε.
Πριν από μόλις 60 χρόνια κατοικούνταν από νομαδικές φυλές, με τρόπο ζωής που ελάχιστα διέφερε από την εποχή του Μωάμεθ. Σήμερα η πρωτεύουσα τους η Τζέντα είναι μια σύγχρονη μεγαλούπολη με ένα εκατομμύριο μόνιμους κατοίκους.
Η χώρα αποτελεί ένα συνδυασμό απολυταρχισμού και θεοκρατίας. Η δημιουργία πολιτικών οργανώσεων απαγορεύεται. Ρυθμιστές της κοινωνικής και πολιτιστικής δραστηριότητας είναι οι θρησκευτικές οργανώσεις. Τα ζητήματα γάμου, διαζυγίων, κληρονομιών, διευθετούνται σε θρησκευτικά δικαστήρια.
Στα μόνο μέρη όπου επιτρέπεται η ελευθερία του λόγου και ο διάλογος για κοινωνικά θέματα είναι τα τεμένη, τα οποία καταστεί άκρως πολιτικοποιημένοι χώροι.
Ο αναλφαβητισμός, σχεδόν καθολικός το 1960, έχει συρρικνωθεί στο 1/3 των νέων σήμερα, αν και ελάχιστοι συνεχίζουν στο γυμνάσιο. Τα περισσότερα που διδάσκονται έχουν κυρίως θρησκευτική διάσταση, δηλαδή δεν βοηθάνε στην απόκτηση δεξιοτήτων. Η μόνη επαγγελματική διέξοδος για τους περισσότερους είναι η ένταξη τους σε μια αργομισθία στον δημόσιο τομέα.
Οι Σαουδάραβες τηρούν μια μοιρολατρική στάση στο θέμα. Περιγράφουν συνοπτικά την κατάσταση ως εξής: ο πατέρας μου πήγαινε με καμήλα, εγώ οδηγώ αυτοκίνητο, ο γιός μου πετάει με αεροπλάνο και ο εγγονός μου θα ταξιδεύει με καμήλα.
Πηγές:
- Η οικονομία του υδρογόνου, του Jeremy Rifkin
- Χρέος, τα πρώτα 5000 χρόνια, του David Graeber
- Η νέα ψηφιακή εποχή, των Eric Schmidt και Jared Cohen
- Ισλάμ, του Γεράσιμου Μακρή
- Ιστορία επιζώντων θρησκευμάτων, του Αναστασίου (Γιαννουλάτου)
(Την άλλη εβδομάδα το 3ο μέρος: Η οικονομία του Ισλάμ, τα αίτια και οι στόχοι της τρομοκρατίας)
*Ο Βασίλης Παζόπουλος είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα (www.ependytes.com).
**Διαβάστε ΕΔΩ το πρώτο μέρος της ανάλυσης: Η οικονομία του Ισλάμ: Τα πρώτα χρόνια και πως επηρέασε την Δύση.
