Του Επαμεινώνδα Κορώνη*
Κανείς δεν μπορεί να ξέρει με ποιο κριτήριο αποφάσισε το εκλογικό σώμα να τιμωρήσει τον ΣΥΡΙΖΑ και τον Αλέξη Τσίπρα. Ο καθένας μας θα επιλέξει μια ερμηνεία και η δική μου είναι ότι αυτή η πτώση οφείλεται σε μεγάλο βαθμός και στα υγιή φιλελεύθερα αντανακλαστικά του Έλληνα ψηφοφόρου. Παρότι η προεκλογική συζήτηση επικεντρώθηκε σε βασικές πολιτικές θέσεις, από την συμφωνία των Πρεσπών μέχρι την οικονομική ανάπτυξη, αυτός ο οξυμένος διάλογος έγινε με φόντο ένα «άρρωστο» πολιτικό περιβάλλον που διαμόρφωσε η κυβερνώσα νέο-αριστερά στην προσπάθειά της να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη και να ελέγξει άκομψα την πολιτική κατάσταση, την δικαιοσύνη, τα ΜΜΕ και τους θεσμούς.
Αποτιμώντας το αποτέλεσμα ήρθε η ώρα να μιλήσουμε λίγο για την αντιφιλελεύθερη αριστερά (illiberal left) και στην χώρα μας. Εκ φύσεως κινηματικός και πολυτασικός, ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρητικά, λένε, θα έπρεπε να εκφράζει την διαφορετικότητα, την συζήτηση, την «ανοιχτή» κοινωνία και την ατομική ελευθερία. «Τον πανανθρώπινο απογαλακτισμό από ιδεολογικές ηγεμονίες και πρόσωπα» όπως κήρυττε η Ρόζα Λουξεμπουργκ. Γιατί προφανώς η αριστερά αντιτάχθηκε διαχρονικά και λυσσαλέα στον οικονομικό φιλελευθερισμό αλλά υποστήριζε πάντα τον ουμανισμό, την ανταλλαγή ιδεών, την ελευθερία του ατόμου και την πολιτική ως διαδικασία. Ήταν ένας αγνωστικιστικός και ανοιχτόμυαλος χώρος με σεβασμό στην ελευθερία των ιδεών.
Αντίθετα, η ελληνική κοινωνία είδε την ελληνική νέο-αριστερά επί τέσσερα χρόνια να έχει συγκεντρωθεί γύρω από ένα στενό συντηρητικό περιβάλλον, λειτουργώντας απολυταρχικά. Ζήσαμε και ζούμε ένα επαναλαμβανόμενο παγκόσμιο ιστορικά παράδοξο (άρα μήπως δεν είναι παράδοξο), την επιβολή μιας συντηρητικής και απολυταρχικής φιλοσοφίας καλυμμένης με τον μανδύα της αριστερής προοδευτικότητας. Ή στο ακόμα πιο ενδιαφέρον παράδοξο, την ύπαρξη φιλελεύθερων προτάσεων που επιβάλλονται με ανελεύθερο και απολυταρχικό τρόπο. Στο τελευταίο του βιβλίο ο Adam Gopnik (“A thousand small sanities”) μας επιστρέφει στον όρο της αντιφιλελεύθερης αριστεράς (illiberal left), ανατομώντας την ιστορική τάση πολλών αριστερών και προοδευτικών κινημάτων να υπαναχωρούν σε απολυταρχικές, αυταρχικές και προπαγανδιστικές τακτικές. Αυτές συνδέονται με μια μακροχρόνια αντίληψη ότι μόνο η αριστερή σκέψη μπορεί να προστατεύει τα δημόσια αγαθά και τον πολίτη. Όπως πρόσφατα είπε με χαρακτηριστική αλαζονεία η Jeremy Corbyn, οι Εργατικοί έφτιαξαν το Εθνικό Σύστημα Υγείας στην Μ. Βρετανία (NHS), μόνο αυτοί μπορούν να το προστατεύσουν. Ας ξανακούσουμε την ομιλία του κυρίου Τσίπρα στο Ζάππειο, όπου επιχειρεί να χειραγωγήσει τους «πολλούς» ως η μόνη ελπίδα προστασίας τους απέναντι στο δεξιό τέρας. Η διολίσθηση του ΣΥΡΙΖΑ σε Μαοϊκές λογικές δεν είναι ιστορικά πρωτότυπη.
Τα τελευταία χρόνια, συνυπήρξαν ταυτόχρονα τρεις συνθήκες που εξέθρεψαν την αυταρχική απολυταρχία μιας ομάδας που ηγείται του ΣΥΡΙΖΑ. Πρώτον, οι ίδιοι αναδύθηκαν πολιτικά και κυβέρνησαν σε μια εποχή απόλυτης οικονομικής καταστροφής. Σε μια χώρα υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο, με υπέρογκο χρέος και βασανιστικές πολιτικές λιτότητας, η ελληνική νέο-αριστερά άρχισε να διακατέχεται από ένα μεσσιανικό σύνδρομο το οποίο είναι εμφανές συχνά σε πολλές αποστροφές του πρωθυπουργού.
Δεύτερον, η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ συνέπεσε χρονικά με την αποσάρθρωση του κομματικού σκηνικού το οποίο κατέρρευσε με κρότο στα πρώτα χρόνια των μνημονίων. Με την Χρυσή Αυγή να προβάλλεται ως τρίτη δύναμη, το ΠΑΣΟΚ σε μια αναπάντεχη και διαρκή πτώση, με τα γραφικά κόμματα σε ραγδαία άνοδο και την Νέα δημοκρατία διχασμένη, ο ΣΥΡΙΖΑ ανέπτυξε αντιλήψεις μονοκομματικής λογικής και ένα όραμα για μια μακρά διακυβέρνηση της χώρας.
Τρίτον, ο ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να πέτυχε τους πολιτικούς και εκλογικούς του στόχους όταν εγκατέλειψε τα όποια ηθικοπολιτικά του ερίσματα, την ανεκτικότητα, την σοβαρότητα και μια πολιτική φιλελεύθερη ουμανιστική μετριοπάθεια την οποία εκπροσώπησε το παραδοσιακό ΚΚΕ εσωτερικού για πολλά χρόνια.
Αυτή η μετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ από προοδευτικό κίνημα σε ένα κόμμα με απολυταρχικές τάσεις έγινε ακόμα πιο διακριτή όταν πλησίασαν οι εκλογές. Οι παροχές προς τους «πολλούς» έγιναν αντιληπτές ως τάσεις χειραγώγησης, μιας εξελισσόμενης προσπάθειας του Αλέξη Τσίπρα να καταστεί κυρίαρχος στο πολιτικό σκηνικό. Η διαλεκτική βασίστηκε στο δίπολο, «ή με εμάς -τους σωστούς- ή με αυτούς -τους προδότες».
Και όπως σχολίαζε ο Henry Kissinger στο βιβλίο του «Διπλωματία», κάθε αριστερή κυριαρχία χρειάζεται τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη της. Η ανάδειξη του Τσίπρα σε έναν αυτονόητο ηγέτη, «πρώτο χωρίς δεύτερο», τροφοδοτήθηκε από αυτή εξελικτική πορεία. Όταν ο Τσίπρας στήριξε τον κατά γενική ομολογία (και των συντρόφων του) γραφικό και οξύθυμο Πολάκη, δεν το έκανε επειδή στήριζε τον πολιτικό του φίλο αλλά επειδή επιχείρησε να ενισχύσει την γενικευμένη αίσθηση απόλυτης κυριαρχίας του στο πολιτικό σκηνικό. Αρκετές μαρτυρίες περιγράφουν την μετάλλαξη του αρχικά ταπεινού Αλέξη σε ένα μετα-Παπανδρεϊκό μόρφωμα.
Οι ελληνικές συνθήκες λοιπόν δημιούργησαν τις προϋποθέσεις μετεξέλιξης του ΣΥΡΙΖΑ και του αρχηγού του σε ένα κλασσικό παράδειγμα της αντιφιλελεύθερης και συντηρητικής αριστεράς. Χωρίς να δίνει αξία στον αντίλογο, μόνος εναντίον όλων των «κακών ξένων» και στα χέρια του σωτήρα Αλέξη, το κόμμα κρίθηκε εκλογικά την Κυριακή στην βάση μιας ραγδαίας μετεξέλιξής του σε ένα αρχηγικό, αντιφιλελεύθερο και σκληρά λαϊκίστικο κόμμα που δεν δίστασε να διαμορφώσει μια υβριδική πλειοψηφία στην Βουλή. Η δική μου ανάγνωση του εκλογικού αποτελέσματος είναι ότι η διαφορά από την Νέα Δημοκρατία διαμορφώθηκε και από τα υγιή αντανακλαστικά του Έλληνα ψηφοφόρου που επιλέγει ενίοτε με βάση το συμφέρον του αλλά πάντοτε αντιδρά στην πολιτική χειραγώγηση και την ανελευθερία του. Στα αυτιά μου, στα αυτιά ενός μη ψηφοφόρου της Νέας Δημοκρατίας, το διασταλτικό μήνυμα του Κυριάκου Μητσοτάκη το βράδυ των εκλογών μας θύμισε ότι ο κάθε αντίπαλος έχει φωνή, αξία και άποψη. Άρχισε το τέλος της νέο-αριστερής απολυταρχίας (ελπίζω).
*Ο Επαμεινώνδας Κορώνης είναι Reader στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου.
