Των Χαράλαμπου Λυδάκη* και Γιάννη Μαρνελλάκη**
...«Το 2015 υπήρχαν καρκινοπαθείς που έμεναν χωρίς θεραπείες και χειρουργεία, έγκυες γυναίκες χωρίς παρακολούθηση και παιδιά χωρίς εμβόλια, τα νοσοκομεία χρέωναν τους ανασφάλιστους με χρέη εκατομμυρίων ευρώ, οι οροθετικοί δεν είχαν φάρμακα»...
Οι παραπάνω δηλώσεις ανήκουν στον Υπουργό Υγείας κο Ξανθό στην κρατική τηλεόραση (ΕΡΤ, 5/6/2019), σε μία ύστατη προσπάθεια να ξυπνήσει τα (απενεργοποιημένα πλέον) αντανακλαστικά των πολιτών με συναισθηματικού τύπου λαϊκισμούς, μπροστά στο φάσμα της ανατρεπτικής πολιτικής ήττας του κόμματος του.
Η Δημόσια Υγεία αποτελεί για την αριστερή μας κυβέρνηση ανέκαθεν τον προνομιακό χώρο εφαρμογής του «ηθικού πλεονεκτήματος». Πέραν όμως από τις ρητορικές κορώνες επιστροφής στην ομαλότητα, ας δούμε τα πραγματικά πεπραγμένα (με αντικειμενικά στοιχεία) στο χώρο της Υγείας, για να διακριβωθεί το εύρος της πολυθρύλητης «κανονικότητας».
1) «Περίθαλψη ανασφαλίστων»
Ήδη από το 2014 (συγκυβέρνηση ΝΔ – ΠΑΣΟΚ) είχε νομοθετηθεί για όλους τους ανασφάλιστους Έλληνες και αλλοδαπούς πολίτες (νομίμως παραμένοντες στη χώρα) καθώς και τους ασφαλισμένους που έχουν απωλέσει την ασφαλιστική τους ικανότητα λόγω οφειλών η δωρεάν φαρμακευτική φροντίδα (ΦΕΚ 1753, 28/6/2014).
Η κάλυψη επίσης ίσχυε και για νοσοκομειακή περίθαλψη (επείγοντα περιστατικά και νοσηλεία) (ΦΕΚ 1465, 5/6/2014) κατόπιν (τυπικής) έγκρισης από τριμελή επιστημονική επιτροπή του νοσοκομείου.
Για τους λίγους που ζητούσαν νοσηλευτική περίθαλψη και δεν καλύπτονταν από τους παραπάνω νόμους (πχ παράνομοι μετανάστες), τα νοσοκομεία πάντα αποδέχονταν την κάλυψη τους, ενώ ουδέποτε έγιναν απαιτητά τα βεβαιωμένα κόστη.
Το 2015 (μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ) εμφανίστηκε το πρωτοφανές φαινόμενο της εκτόξευσης των παρατύπων μεταναστευτικών ροών προς την Ελλάδα δια μέσου των θαλασσίων συνόρων. Ενώ κατά τα έτη 2006-2014 εισέρχονταν στην Ελλάδα κατά μέσο όρο 100.000 άτυποι μετανάστες / πρόσφυγες, εντός του 2015 εισήλθαν 911.471 αλλοδαποί αποσκοπώντας να συνεχίσουν τη διαδρομή τους προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μπροστά σε αυτό το πρωτοφανές μεταναστευτικό / προσφυγικό κύμα, η ηγεσία του Υπουργείου Υγείας επεξέτεινε την φαρμακευτική και νοσηλευτική κάλυψη (νόμος 4368, 21/2/2016, ΦΕΚ 908, 4/4/2016) και στους πρόσφυγες (δικαιούχους διεθνούς προστασίας (αναγνωρισμένοι πρόσφυγες και μέλη των οικογενειών τους).
Η επέκταση της φαρμακευτικής και νοσηλευτικής κάλυψης των διογκούμενων προσφυγικών ροών διαφημίστηκε στην υπουργική απόφαση. Α3γ/Γ.Π.οικ.53790 ως «θεμελιώδης αλλαγή και εξίσωση του δικαιώματος ασφαλισμένων, ανασφάλιστων και πρώην κατόχων Ατομικού Βιβλιαρίου Οικονομικά Αδυνάμου ή Ανασφάλιστου ως προς την πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας» , ενώ ήταν φανερό ότι η συγκεκριμένη πολιτική εκμαιεύτηκε από την νομοτελειακή ανάγκη κάλυψη (κυρίως) της προσφυγικής κρίσης, που η ίδια η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ διαχειρίσθηκε με ανορθολογικό τρόπο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στο ΦΕΚ 908, 4 Απριλίου 2016 γίνεται παραδοχή ότι «το γεγονός ότι από τις διατάξεις της απόφασης αυτής προκαλείται δαπάνη, η οποία θα βαρύνει τον Ε.Ο.Π.Υ.Υ. το ύψος της οποίας δεν μπορεί να υπολογισθεί, καθότι εξαρτάται από πραγματικά γεγονότα». Πράγματι, η κάλυψη σημαντικότατου αριθμού νεοεισερχομένων ασφαλισμένων στον ΕΟΠΥΥ – χωρίς πρόβλεψη ουδεμίας αύξησης του προϋπολογισμού του – δημιούργησε πολλές δυσκολίες στη μετέπειτα εξόφληση των υποχρεώσεων του προς τα νοσοκομεία και τους ιδιωτικούς παρόχους, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των υπηρεσιών προς το σύνολο των ασφαλισμένων. Αποκορύφωμα της οικονομικής δυστοκίας του ΕΟΠΥΥ ήταν η πρόσφατη εφαρμογή διαδοχικά αυξανόμενου clawback στα ιδιωτικά ιατρικά εργαστήρια μεταξύ 2017 -2018 (από 5% στο 19% για εργαστηριακές εξετάσεις, και από το 17% στο 31% για τις αξονικές τομογραφίες), με αποτέλεσμα τις πρόσφατες απεργιακές κινητοποιήσεις του κλάδου.
2) «Κατάργηση του πεντάευρου» στα τακτικά ιατρεία
Το εισιτήριο των 5 ευρώ για επίσκεψη στα εξωτερικά ιατρεία θεσπίστηκε από την Μαρ. Γιαννάκου Κουτσίκου και οριστικοποιήθηκε από τον Ανδρέα Λοβέρδο. Αντίστοιχο μέτρο είχαν εφαρμοσθεί και σε άλλα κράτη της Ευρώπης (πχ. Πορτογαλία: εισιτήριο 15 ευρώ), και απέδιδε περί τα 20 εκατομμύρια «ζεστού χρήματος» στα ελληνικά νοσοκομεία για κάλυψη έκτακτων αναγκών. Από την καταβολή εξαιρούντο οι αδύναμοι (χρόνιοι πάσχοντες και ανασφάλιστοι).
Τον Απρίλιο του 2015 η κυβέρνηση κατάργησε το εισιτήριο των 5 ευρώ, υλοποιώντας έτσι μια προεκλογική εξαγγελία. Με το «καλημέρα», τα νοσηλευτικά ιδρύματα απώλεσαν περίπου 20 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση. Ισοδύναμο μέτρο αποτέλεσε για την κυβέρνηση η αύξηση κατά 2% των ασφαλιστικών εισφορών ασθενείας στις κύριες συντάξεις και η επιβολή 6% στις επικουρικές. Στην πραγματικότητα, από τα 700 εκατομμύρια που συγκεντρώθηκαν από τις περικοπές στις συντάξεις, λίγα έχουν πάει στην περίθαλψη, και τα υπόλοιπα χρησιμοποιήθηκαν μέσα στα πλαίσια του αποθηκευτικού κουμπαρά της γενικής κυβέρνησης για κάλυψη υπαρκτών (και ρουσφετολογικών) αναγκών.
3) «Η κανονικοποίηση»
Ανεξάρτητα με τον εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου «κανονικοποίηση» , όπως χρησιμοποιείται από την ηγεσία του Υπουργείου Υγείας (κύριοι Ξανθός και Πολάκης), η ουσιαστική λειτουργική επαναφορά του συστήματος Υγείας - μετά από τους κλυδωνισμούς των ετών 2012-2013 - αντικειμενικά απαιτεί: α) αποκατάσταση (αύξηση) των χρηματικών ροών προς τα νοσοκομεία, β) επαναστελέχωση των αποδυναμωμένων τμημάτων, γ) θετικό αναπτυξιακό απολογισμό.
Παρακάτω, παρατίθενται στοιχεία για κάθε μία απο τις προαναγραφόμενες παραμέτρους:
α) χρηματικές ροές:
Όσον αφορά την πορεία των δαπανών, στην τελευταία έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ (29/3/2019) αναφέρεται ότι μεταξύ των ετών της κρίσης 2010 έως 2014 σημειώθηκε μείωση της συνολικής χρηματοδότηση Δαπανών Υγείας κατά 34,3%, ενώ η χρηματοδότηση των δημόσιων νοσοκομείων μειώθηκε κατά 43,8%. Επί εποχής ΣΥΡΙΖΑ (2015-2017) σημειώθηκε μία πενιχρή αύξηση δαπανών κατά 2,0% και 4,6% αντίστοιχα.
Ειδικά για την 7η Υ.Π.Ε. (Υγειονομική Περιφέρεια Κρήτης) η αύξηση των λειτουργικών δαπανών για τα νοσοκομεία της Κρήτης (πλήν φαρμάκου) μεταξύ των ετών 2014 - 2018 ήταν μόλις 2,9% (από 85,1 εκατομ. ευρώ σε 87,5 εκατομ. ευρώ). Η στασιμότητα των χρηματοδοτικών ροών στα νοσοκομεία τα τελευταία τέσσερα καταδεικνύει και την λειτουργική στασιμότητά τους. Η καθήλωση αυτή των δαπανών γίνεται, ενώ ταυτόχρονα έχει παρατηρηθεί αύξηση των νοσηλευομένων ασθενών κατά 22,2% (από 151776 σε 185463 ασθενείς αντίστοιχα) και αύξηση των ημερών νοσηλείας κατά 6,63% (από 499065 σε 532151 ημέρες αντίστοιχα).
β) στελέχωση σε προσωπικό:
Στα νοσοκομεία της 7ης Υ.Π.Ε. μεταξύ του Δεκεμβρίου 2014 και του Απριλίου 2019 σημειώθηκε μία μείωση του νοσηλευτικού προσωπικού κατά 2.8% (2105 έναντι 2046 νοσηλευτών αντίστοιχα).
Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, το ιατρικό προσωπικό σημείωσε μία μικρή αύξηση κατά 4,8% (από 1348 σε 1414 ιατρούς), αλλά η διαφορά οφείλεται καθ΄ ολοκληρίαν σε προσλήψεις επικουρικών ιατρών σε αντικατάσταση των μη προσερχομένων πλέον ειδικευομένων ιατρών. Η αύξηση του αριθμού των μονίμων ιατρών έχει μηδενικό τελικό αποτέλεσμα.
Η αποτυχία ορθολογικής κατανομής της στελέχωσης στα κλινικά ιατρικά τμήματα έχει αυξήσει κατακόρυφα τη συχνότητα συγκρούσεων μεταξύ του προσωπικού, αλλά και δευτερογενώς έχει αυξήσει τα περιστατικά επιθετικής συμπεριφοράς από ασθενείς και συνοδούς τους.
γ) αναπτυξιακός απολογισμός
Η αδυναμία ανάπτυξης του συστήματος Δημόσιας Υγείας στη χώρα μας την τελευταία τετραετία, καταδεικνύεται τόσο από την αποτυχία της εφαρμογής της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας, όσο και από τη λειτουργική στασιμότητα της Δευτεροβάθμιας Περίθαλψης.
Σύμφωνα με τον αρχικό κυβερνητικό σχεδιασμό της Πρωτοβάθμιας, προβλεπόταν πριν από την εκπνοή του 2017 να λειτουργήσουν 239 ΤοΜΥ (Τοπικές Μονάδες Υγείας) με 1200 οικογενειακούς ιατρούς, καθώς και άλλους 2800 συμβεβλημένους οικογενειακούς ιδιώτες ιατρούς. Αντ΄ αυτού, λόγω διαχειριστικών – αλλά και κεντρικών σχεδιαστικών λαθών - σήμερα (υπο)λειτουργούν μόνο περί τις 125 Τοπικές Μονάδες Υγείας - με μόλις 480 - 500 οικογενειακούς ιατρούς, ενώ στην κοινότητα υπάρχουν μόνον 760 συμβεβλημένοι οικογενειακοί. Μόνον το 20% του Ελληνικού πληθυσμού εξυπηρετείται από τις υπάρχουσες Πρωτοβάθμιες Δομές. Τον περασμένο Αύγουστο (2018) διεκόπησαν μονομερώς από την κυβέρνηση οι συμβάσεις τουλάχιστον 1.000 παθολόγων, γενικών γιατρών και παιδιάτρων με τον ΕΟΠΥΥ - και τους επόμενους έξι μήνες «χάθηκαν» 1,5 εκατ. δωρεάν επισκέψεις για τους ασφαλισμένους. Το τελικό αποτέλεσμα των παραπάνω είναι να έχει αυξηθεί η κίνηση προς τα τακτικά εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων (ενώ θα έπρεπε να υπάρχει αποσυμφόρηση): σε επίπεδο 7ης Υ.Π.Ε. οι επισκέψεις αυξήθηκαν από 464 χιλιάδες το 2014, σε 587 χιλιάδες το 2018 (αύξηση 26,5%).
Στα δημόσια νοσοκομεία, μετά από 4,5 από αριστερή διακυβέρνηση ο αναπτυξιακός απολογισμός είναι ουσιαστικά μηδενικός. Για παράδειγμα, ο συνολικός αριθμός κλινών σε ΜΕΘ στην περιοχή ευθύνης της 7ης Υ.Π.Ε. όχι μόνον δεν αυξήθηκε, αλλά μειώθηκε (από 41 κλίνες το 2014 σε 38 κλίνες το 2019), παρά τις προκηρύξεις 10 θέσεων εξειδικευμένων ιατρών για να τις στελεχώσουν. Ο συνολικός αριθμός κλινών ελάχιστα αυξήθηκε (κατά 1,2%) στην 7η Υ.Π.Ε., ενώ η δημιουργία νέων τμημάτων – μειζόνων καινοτομιών - ήταν ουσιαστική μηδενική – εκτός από την εξαγγελία εγκατάστασης μηχανήματος PET-CT στο ΠΑΓΝΗ – για το οποίο όμως, τα εύσημα ανήκουν εξ ολοκλήρου στο ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», που ανέλαβε εξ ολοκλήρου την αντίστοιχη δωρεά. Οι λίστες για χειρουργεία από τους αναμένοντες ασθενείς ουδόλως έχουν μειωθεί. Είναι χαρακτηριστικό, ότι σε Χειρουργική κλινική κεντρικού νοσοκομείου του Ηρακλείου, ο ειδικευμένος χειρουργός έχει διαθέσιμες για επεμβάσεις μόνον τρείς από τις 22 εργάσιμες ημέρες του μήνα, λόγω ελλείψεων χειρουργικών αιθουσών και αναισθησιολόγων! Επίσης προκαλεί απογοήτευση κάθε χειμώνα να υπάρχει λίστα έως και 50 βαρέως πασχόντων, που περιμένουν για εισαγωγή σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Τέλος παρατηρείται οπισθοδρόμηση σε θέματα ιατρικής επιστημονικής άμιλλας, καθότι η ιατρική κοινότητα δεν είναι αλώβητη στην κυβερνητική πολιτική της «έλλειψης ενδιαφέροντος για την αριστεία»
Σε επίπεδο διοικητικής αναδιοργάνωσης και εκσυγχρονισμού των λειτουργιών των νοσοκομείων, τα τελευταία 4,5 χρόνια αριστερής διακυβέρνησης δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία πράξη, η οποία να καλύπτει τις (αυτονόητες) επιταγές του νόμου της Δανειακής Σύμβασης (ν. 4336, 14/8/2015, παράγραφος 2.5.2: «Τα βασικά στοιχεία της στρατηγικής αυτής θα είναι η αναδιοργάνωση των διοικητικών δομών, ο εξορθολογισμός των διοικητικών διαδικασιών, η βελτιστοποίηση των ανθρώπινων πόρων, η ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας, η ηλεκτρονική δημόσια διοίκηση (e-government), και μια επικοινωνιακή στρατηγική»).
Η καθημερινή πραγματικότητα στα νοσοκομεία του ΕΣΥ χαρακτηρίζεται από όλο και συχνότερα επεισόδια ευνοιοκρατίας, αποσπασματικών (άνευ στρατηγικής) παρεμβάσεων, με ουδέτερο έως και αρνητικό λειτουργικό αντίκτυπο και με προεξάρχουσα μόνον την επικοινωνιακή στόχευση.
Συμπερασματικά, το αριστερό αφήγημα της ηγεσίας του υπουργείου Υγείας περί «επαναφοράς» του Συστήματος Υγείας» ουδεμία σχέση έχει με την εικόνα που δίνουν τα αντικειμενικά στοιχεία. Μετά από 4,5 χρόνια διακυβέρνησης, θα ανέμενε κανείς μία στοιχειωδώς καλύτερη επίδοση τουλάχιστον στις βασικές παροχές. Η αρνητική επίδοση οφείλεται στην εμμονή σε ξεπερασμένα μοντέλα (κρατικίστικης) διακυβέρνησης, που δεν μπορούν ούτε να παράξουν, ούτε να εκμεταλλευτούν τον παραγόμενο πλούτο, στερώντας τελικά ποιοτικές υπηρεσίες από τούς πολίτες.
Η ριζοσπαστική αναδιοργάνωση με καινοτόμες λύσεις του χώρου της Υγείας είναι από τις μεγαλύτερες προκλήσεις και αποτελεί προτεραιότητα για την επερχόμενη φιλελεύθερη κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη.
*Ο κ. Χαράλαμπος Λυδάκης είναι Παθολόγος, Διευθυντής Β΄ Παθολογικής Βενιζελείου Νοσοκομείου, Μέλος Τομέα Υγείας Νέας Δημοκρατίας
**Ο κ. Γιάννης Μαρνελλάκης είναι Πρώην Διευθυντής Οικονομικού 7ης Υ.Π.Ε. Μέλος Τομέα Υγείας Νέας Δημοκρατίας
