Με την ιταλική κυβέρνηση να έχει διορία τριών εβδομάδων από την Κομισιόν να παρουσιάσει έναν πιο ορθολογικό προϋπολογισμό και τους οίκους αξιολόγησης να… παραμονεύουν, οι χθεσινές δηλώσεις του Μάριο Ντράγκι στρέφουν τους προβολείς της ιταλικής κρίσης στις τράπεζες και στο spread του ιταλικού 10ετούς ομολόγου.
Ο Ιταλός οικονομολόγος Στέφανο Μικόσι, επιβεβαιώνει τις εκτιμήσεις που αναφέρουν ότι αν το spread ξεπεράσει τις 400 μονάδες βάσης, ορισμένες τράπεζες θα χρειαστούν ανακεφαλαιοποίηση και η Ιταλία κινδυνεύει με πιστωτική κρίση, αφού η άνοδος των αποδόσεων «ροκανίζει» τα κεφάλαια των τραπεζών, ενώ ταυτόχρονα θα αυξηθεί το κόστος δανεισμού για νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Παράλληλα, ο κ. Μικόσι σημειώνει ότι οι Ιταλοί δεν έχουν εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και γι' αυτό το λόγο όταν βλέπουν κίνδυνο στον ορίζοντα βγάζουν τα λεφτά τους στο εξωτερικό, μία τάση που αν συνεχιστεί θα μπορούσε να εξελιχθεί κάποια στιγμή σε bank run.
Όσο για την πολιτική κατάσταση στην Ιταλία, εκτιμά ότι ο ηγέτης σήμερα της χώρας είναι ο Ματέο Σαλβίνι, ο οποίος «κλέβει» διαρκώς ψήφους από το Κίνημα Πέντε Αστέρων και μόνο να κερδίσει έχει παραμένοντας στον κυβερνητικό συνασπισμό. Παρ' όλα αυτά, προβλέπει ότι αν κορυφωθεί η κρίση, τότε ο κυβερνητικός συνασπισμός θα έχει μεγάλο πρόβλημα.
Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Μαριόλη
Έχουν ειπωθεί πολλά για την κόντρα Ρώμης-Βρυξελλών. Ποια είναι η δική σας άποψη και ποιο είναι το επικρατέστερο σενάριο αναφορικά με τις συζητήσεις των επόμενων εβδομάδων;
Αυτό που έχουμε σήμερα είναι ένα προσχέδιο προϋπολογισμού το οποίο έχει απορριφθεί. Η Κομισιόν έχει στείλει επιστολή με την οποία ζητάει αιτιολόγηση των αποκλίσεων, δίνοντας στην ιταλική κυβέρνηση περιθώριο τριών εβδομάδων να παρουσιάσει ένα νέο προϋπολογισμό. Είναι αβέβαιο το τι θα πράξει η ιταλική κυβέρνηση καθώς μέχρι στιγμής δείχνει διαλλακτική αλλά στην ουσία επιμένει στις προτάσεις της, λέγοντας ότι δεν θα κάνουν πίσω κλπ. Επομένως, ποιο είναι το βασικό σενάριο; Καλή ερώτηση. Η Κομισιόν μπορεί να ακολουθήσει τις σχετικές διαδικασίες και να εντάξει την Ιταλία στη «διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος», η οποία περιέρχεται στο διορθωτικό κομμάτι του Συμφώνου Σταθερότητας, οδηγώντας πιθανότατα στην επιβολή κυρώσεων. Όμως, πρόκειται για μία αργή διαδικασία, δεν είναι κάτι που θα συμβεί άμεσα. Ενδεχομένως να φτάσουμε έως την ερχόμενη άνοιξη.
Κυκλοφορούν φήμες – δεν γνωρίζω αν ισχύουν – ότι ορισμένα κράτη-μέλη ακούν πιέσεις στην Κομισιόν να επιταχύνει τις διαδικασίες έτσι ώστε να ξεκινήσει η «διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος» στο ευρωπαϊκό συμβούλιο του Δεκεμβρίου. Κατά συνέπεια, υπάρχουν οι προϋποθέσεις για μία μακρά αντιπαράθεση.
Ποια πιστεύετε ότι θα είναι η αντίδραση των αγορών;
Αυτό είναι το βασικό ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί. Οι εντάσεις έχουν ενισχυθεί και το spread μεταξύ του ιταλικού 10ετούς και του γερμανικού Bund έχει αυξηθεί στις 330 μονάδες βάσης. Το επίπεδο αυτό είναι ανησυχητικό αλλά δεν είναι ακόμη στο «σημείο ανάφλεξης». Το ερώτημα, λοιπόν, είναι αν η κλιμάκωση των εντάσεων θα οδηγήσει σε έκρηξη των αποδόσεων. Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς. Η ιταλική οικονομία δεν βρίσκεται στην ίδια κατάσταση με το 2011. Οι τράπεζες έχουν ενισχυθεί κεφαλαιακά, ενώ διαθέτει πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και όχι έλλειμμα. Επίσης, η οικονομία αναπτυσσόταν έως το β'' τρίμηνο και μετά τις εκλογές δείχνει να έχει πατήσει φρένο.
Την ίδια ώρα, οι οίκοι αξιολόγησης παρακολουθούν την κατάσταση και είναι έτοιμοι να υποβαθμίσουν την Ιταλία. Η Moody''s το έκανε ήδη και μας υποβάθμισε σε μία βαθμίδα πάνω από την κατηγορία «junk». Αναμένεται πλέον η ετυμηγορία της Standard & Poor'' s και οι περισσότεροι πιστεύουν ότι θα διατηρήσει την υφιστάμενη αξιολόγηση που είναι δύο βαθμίδες πάνω από το «junk» αλλά θα υποβαθμίσει το outlook σε «αρνητικό». Μπορεί, επίσης, να υποβαθμίσει κατευθείαν την αξιολόγηση. Επομένως, γι'' αυτόν ακριβώς το λόγο η κατάσταση από οικονομικής πλευράς είναι εύθραυστη αλλά και λόγω του μεγάλου όγκου κρατικών ομολόγων στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών. Τα κρατικά ομόλογα που διαθέτουν αντιστοιχούν περίπου στο 11% του ενεργητικού τους. Αν τα επιτόκια ενισχυθούν τότε θα αναγκαστούν να υποστούν ζημιές τις οποίες πρέπει να εγγράψουν στους ισολογισμούς τους λόγω του νέου λογιστικού πρότυπου IFRS9 και αυτό θα πρέπει να γίνει τον Δεκέμβριο.
Συμφωνείτε, λοιπόν, με τον Τζανκάρλο Τζορτζέτι, ο οποίος δήλωσε ότι αν το spread αυξηθεί στις 400 μονάδες βάσης τότε οι ιταλικές τράπεζες θα χρειαστούν ανακεφαλαιοποίηση;
Για να είμαστε ακριβείς, είναι το σημείο που θα πυροδοτήσει την ανακεφαλαιοποίηση ορισμένων ιταλικών τραπεζών. Υπάρχουν δύο πολύ αδύναμες τράπεζες, η Banca Carige και η Monte Paschi καθώς και μία... σχεδόν αδύναμη τράπεζα, η Banco Popolare. Οι μεγάλες τράπεζες είναι ισχυρές, οπότε θα μπορούσαν να αντέξουν την αύξηση. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μία αύξηση της τάξης των 100 μονάδων βάσης στο spread θα κοστίσει στις τράπεζες 14 μονάδες βάσης στους κεφαλαιακούς δείκτες. Συνεπώς, αν η κατάσταση κλιμακωθεί είναι σίγουρο ότι μία επίπτωση θα είναι ο περιορισμός των πιστώσεων, ενώ δεν αποκλείεται ακόμη και πιστωτική κρίση. Όχι άμεσα αλλά κάποια στιγμή, αν το spread ξεπεράσει τις 400 μονάδες και κάποιες τράπεζες αναζητήσουν νέα κεφάλαια σε δυσμενείς συνθήκες στις αγορές. Το πραγματικό σημείο αδυναμίας είναι οι τράπεζες. Αλλά δεν έχουμε φτάσει ακόμη στο... σημείο έκρηξης.
Ανησυχείτε γενικότερα για τις τράπεζες; Το ρωτάω αυτό επειδή βλέπουμε ακόμη και τις μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας, όπως η UniCredit και η Intesa Sanpaolo, να χάνουν περίπου το 40% της χρηματιστηριακής τους αξίας από τον περασμένο Μάιο.
Ναι ανησυχώ. Το γεγονός που αναφέρετε αποτελεί πρόβλημα γιατί όλα αυτά που συζητάμε ενδέχεται να καταστήσουν πολύ ακριβό το κόστος χρηματοδότησης, ενώ λήγει μεγάλος όγκος ομολόγων τους επόμενους μήνες. Είναι ένας παράγοντας που προκαλεί ένταση καθώς οι αγορές «τιμωρούν» αυτές τις μετοχές.
Υπάρχουν πληροφορίες ότι Ιταλοί μεγαλοκαταθέτες μεταφέρουν εκατομμύρια ευρώ στην Ελβετία. Πόσο πιθανός είναι ο κίνδυνος bank run στην Ιταλία;
Είναι αλήθεια ότι μεταφέρονται χρήματα αλλά δεν σημειώνεται bank run αυτή τη στιγμή στην Ιταλία, είναι υπερβολή να το πούμε αυτό. Οι Ιταλοί δεν εμπιστεύονται την κυβέρνησή τους. Συνεπώς, όταν βλέπουν ότι υπάρχουν κίνδυνοι στον ορίζοντα βγάζουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό. Δεν είναι μόνο μεγαλοκαταθέτες αλλά υπάρχουν εκροές κεφαλαίων και από επενδυτικά funds αλλά δεν μπορούμε να μιλήσουμε για bank run. Δεν λέω ότι δεν πρόκειται να εξελιχθεί σε bank run αλλά αυτή τη στιγμή δεν συμβαίνει.
Ποια είναι η γνώμη σας για την πολιτική κατάσταση; Είπατε ότι οι Ιταλοί δεν εμπιστεύονται την κυβέρνησή τους αλλά βλέπουμε τα ποσοστά του Σαλβίνι να ενισχύονται συνεχώς.
Ο Σαλβίνι δείχνει μία συνέπεια σε οικονομικά ζητήματα που σημαίνει ότι κάποια στιγμή μπορεί να αντιδράσει αν επιδεινωθούν οι συνθήκες. Τον Ντι Μάιο δεν τον ενδιαφέρει. Είναι ένας «καθαρόαιμος» λαϊκιστής που θέλει να εκπροσωπεί τους άνεργους, τους αναλφάβητους και κόσμο στο Νότο που δεν εργάζεται έτσι κι αλλιώς. Αυτό που θέλει είναι να βρει χρήματα να μοιράσει και δεν τον ενδιαφέρει τίποτα άλλο. Θέλει επίσης να πάρει τα χρήματα από τις τράπεζες και από τις επιχειρήσεις, να κρατικοποιήσει τα πάντα. Αυτή είναι η φιλοσοφία του.
Θα μπορούσαμε να δούμε κάποια στιγμή στο μέλλον τον Σαλβίνι να αλλάζει πορεία, όπως έκανε ο Αλέξης Τσίπρας, και να εφαρμόζει πιο συνετές πολιτικές χωρίς τον Ντι Μάιο δίπλα του;
Αυτή θα ήταν μία ευνοϊκή εξέλιξη αλλά δεν είναι πιθανό να συμβεί σύντομα. Ο Σαλβίνι αξιοποιεί το πλεονέκτημα που έχει παραμένοντας στον κυβερνητικό συνασπισμό με το Κίνημα Πέντε Αστέρων. Στην πραγματικότητα κλέβει διαρκώς ψήφους από το Κίνημα και αυτός είναι ο πραγματικός ηγέτης της κυβέρνησης. Άρα, για την ώρα δεν υπάρχει λόγος να «χωρίσει» από τον Ντι Μάιο. Επίσης, αυτή τη στιγμή στη Βουλή δεν υπάρχει εναλλακτική, όπως το 2011 ήταν ο Μόντι. Αν η κρίση κορυφωθεί τότε ο συνασπισμός θα έχει πρόβλημα. Στόχος των δύο κομμάτων είναι να μείνουν ενωμένα μέχρι τις ευρωεκλογές, όπου θα μετρήσουν τις δυνάμεις τους. Το τι θα κάνουν μετά τις εκλογές θα εξαρτηθεί από το αν θα βρεθεί σημείο επαφής με την Κομισιόν.
Ποιος πιστεύετε ότι μπορεί να πείσει την ιταλική κυβέρνηση να κάνει πίσω, η Κομισιόν ή οι αγορές;
Να το θέσω αλλιώς. Μόνο αν υπάρξουν ισχυρές πιέσεις από τις αγορές θα δεχθούν τους όρους της Κομισιόν. Αν πιστεύουν ότι μπορούν να αντέξουν τις πιέσεις των αγορών ακόμη και εντός της «διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος» τότε θα συνεχίσουν στο ίδιο μοτίβο. Η μόνη πραγματική πίεση που δέχεται η ιταλική κυβέρνηση είναι από τις αγορές, ενώ όσο συνεχίσουν να ανακοινώνουν «δώρα» για όλους, τόσο θα αυξάνονται τα ποσοστά της. Κυριαρχεί ένα κλίμα πλήρους ανευθυνότητας ακόμη και στην κοινή γνώμη.
Συμπερασματικά, πόσο απέχουμε από μια γενικευμένη κρίση;
Είναι πάρα πολύ δύσκολο να προβλέψουμε κάτι τέτοιο. Πιστεύω ότι η ιταλική κυβέρνηση θα συνεχίσει την κόντρα με την Κομισιόν μέχρι να καταλάβουν ότι το οικονομικό κόστος τους κάνει κακό.
WHO IS WHO
Ο Στέφανο Μικόσι είναι Γενικός Διευθυντής της ASSONIME, Ένωσης Ανωνύμων Εταιρειών και think tank με έδρα τη Ρώμη. Στο παρελθόν είχε διατελέσει Γενικός Διευθυντής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (1995-1999), διευθυντής οικονομικών μελετών της Confidustria (1988-94) και οικονομικός αναλυτής της Τράπεζας της Ιταλίας (1973-1988) όπου έγινε Διευθυντής Διεθνών Μελετών. Το 2016 έλαβε τον τίτλο του επίτιμου καθηγητή στο College of Europe, ενώ ίδρυσε το LUISS School of European Political Economy και σήμερα προεδρεύει του επιστημονικού του συμβουλίου.
Είναι απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μιλάνου, όπου έλαβε πτυχιακό και μεταπτυχιακό τίτλο, ενώ κατέχει και MPhil από το Yale University Graduate School of Economics.
