To προδιαγεγραμμένο «ξέσπασμα» της υπόθεσης της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και της Follie Follie συνέπεσε χρονικά με την λειτουργία του gov.gr. Ύποπτος συγχρωτισμός και «λάδωμα» από την μια, εφαρμογή της τεχνολογίας και εκσυγχρονισμός από την άλλη. Γιατί είναι η φύση των κοινωνικών οργανισμών να έχουν καλές και προβληματικές εκφάνσεις. Ικανούς και ηθικούς λειτουργούς αλλά και κομμάτια που βρίσκονται σε αρχική ή προχωρημένη σήψη. Είναι φυσιολογικό εντός του χαοτικού συστήματος που ονομάζουμε «κράτος» κάποια σημεία να είναι βέλτιστα και άλλα να υπολειτουργούν. Είναι φυσιολογικό όπως και τα μικρόβια σε έναν ζωντανό οργανισμό. Το πρόβλημα είναι όταν δεν είμαστε πρόθυμοι να εισχωρήσουμε θεσμικά και αξιολογικά σε μια ανάλυση των ασθενειών και καταστρέφουμε το κοινωνικό μας ανοσοποιητικό σύστημα. Όπως εύστοχα τόνισε στην πρόσφατη διαρκή επιτροπή για την διεθνή διαφθορά ανώτατος αξιωματούχος του ΟΟΣΑ, «σε πολλές χώρες που επικρατεί η διαφθορά νόμοι υπάρχουν, διάθεση εντοπισμού όσων την πράττουν όχι».
Δυστυχώς στην Ελλάδα ακόμα και η συζήτηση περί αριστείας, η αναγνώριση των διακριθέντων και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της τιμιότητας έχει εξελιχθεί σε ένα ιδεολογικό debate. Μας είναι πιο βολικό να κάνουμε καφενειακές γενικεύσεις καταδικάζοντας συλλήβδην το «δημόσιο», τις κακές τράπεζες, την συνδικαλισμένη εκπαίδευση, τους πολιτικούς, δεξιούς ή αριστερούς. Ή να αποθεώνουμε γενικώς και αορίστως του καλούς γιατρούς μας και την αγροτιά. Αδιακρίτως. Να κατακρίνουμε τα πολιτικά «τζάκια». Όμως μπροστά σε ένα πολυτελές τζάκι μεγάλωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ο Κώστας Καραμανλής Γ’ και ο Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης. Τα συμπεράσματα δικά σας.
Σύμφωνοι, η ενασχόληση με την στοχευμένη κριτική και η αξιολόγηση είναι μια κοπιώδης και δυσάρεστη προσπάθεια. Το να πεις ότι η τάδε υπηρεσία έχει φαινόμενα διαφθοράς ή ότι η δείνα γενική γραμματεία λειτουργεί αποτελεσματικά και με διαφάνεια θέλει δουλειά. Πριν από δέκα χρόνια συμμετείχα στο Ηνωμένο Βασίλειο σε μια επιτροπή που αξιολογούσε τις υπηρεσίες και διαδικασίες δημοπράτησης έργων ενός μεγάλου υπουργείου. Μια εκτενής μελέτη ανέδειξε εντός των υπηρεσιών αξιοπρόσεχτα τμήματα και ικανότατα στελέχη αλλά και αδιαφανείς πρακτικές, κακές συνήθειες και προβλήματα στις διαδικασίες. Έπαινος για τους άξιους, απόσυρση και σε δύο περιπτώσεις της φυλακής τα σίδερα για όσους εκμεταλλεύτηκαν το δημόσιο χρήμα. Η αξιολόγηση έγινε γρήγορα, πρακτικά και αυτονόητα. Δεν παρενέβη στο έργο μας κάποιος συνδικαλιστικός φορέας ή Υπουργός και δεν απαιτήθηκαν μια ντουζίνα πρωτόδικες αποφάσεις και εφετεία για να γίνουν άμεσες βελτιωτικές κινήσεις. Το πιο σημαντικό: δεν ξέσπασε κάποιο σκάνδαλο για να κινητοποιηθεί μια διαδικασία ενδοσκόπησης και αξιολόγησης.
Εμείς ακόμα φοβόμαστε να μιλήσουμε ανοιχτά για τις κακές μας στιγμές, έντρομοι στην ιδέα ότι θα θίξουμε άτομα ή τμήματα της δημόσιας λειτουργίας. Κουτοπόνηρα σκεπτόμενοι ότι κάποτε μπορεί εμείς να κάνουμε ένα λάθος και να θέλουμε να το χώσουμε κάτω από τα δικά μας χαλιά. Προσποιούμαστε λοιπόν ότι τις διαδικασίες και την εφαρμογή των νόμων δεν την εκτελούν άνθρωποι με αδυναμίες, διασταλτικές ηθικές τάσεις και σε πολλές περιπτώσεις ελλειμματικές προσωπικότητες. Αποσυνδέουμε τα προβλήματα από την πηγή τους. Όπως εύστοχα αναφέρουν σε ένα δημοφιλές επιστημονικό τους άρθρο οι Azim και Cluver [1], είναι πιο βολικό να συζητάμε για την διαφθορά σε συστημικό επίπεδο αντί να την καταπολεμάμε στην πηγή της, δηλαδή εκεί που «συμβαίνει».
Ακόμα χειρότερα, αποφεύγουμε την συζήτηση περί βελτίωσης ή χειροτέρευσης. Επί πρώτης υπουργίας Χρυσοχοΐδη η Ελληνική Αστυνομία έγινε πιο σύγχρονη, παρούσα και βελτίωσε πολλούς δείκτες της απόδοσης. Εντός του ίδιου οργανισμού λίγα χρόνια αργότερα δημιουργήθηκε ένα χάος με την έκδοση των νέων διαβατηρίων. Ουρές τα ξημερώματα και μάχες για ένα χαρτάκι σειράς προτεραιότητας. «Θα ανέμενε κανείς», αναφέρεται στην έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη, «ότι θα λαμβάνονταν υπόψη παράμετροι που θα απέβλεπαν στον εξορθολογισμό της διαδικασίας, την αποφυγή της γραφειοκρατίας και της ταλαιπωρίας του πολίτη και, βεβαίως, την εγγύηση των συνταγματικών του δικαιωμάτων». Κάποιο τμήμα δεν λειτούργησε, κάποιοι αρμόδιοι (πιθανότατα χωρίς δόλο) αστόχησαν. Γιατί δεν το είχαμε βρει το θέμα έγκαιρα σε έναν πιο σύγχρονο οργανισμό; Η αξιολόγηση είναι εξ’ ορισμού η πιο αποτελεσματική μέθοδος πρόληψης κατά των κρίσεων. Γιατί να διαχειρίζεσαι κρίσεις, λέμε στην θεωρία, όταν μπορείς να τις διαγνώσεις ως «θέματα» (issues) ή δυσλειτουργίες και να τις αποφύγεις;
Και ξαναγυρνάμε στην δική μας ENRON, με τα δικά της μεσογειακά εξωτικά χαρακτηριστικά. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς στην Ελλάδα είναι ευθέως ανάλογη του μεγέθους και του ύφους της αγοράς που επιβλέπει. Μικρές εταιρείες, μετοχές που εύκολα χειραγωγούνται, έλλειψη επενδυτών και φυσικά ένα περιβάλλον κρίσης που δεν προσφέρει ευκαιρίες ανάπτυξης. Μέχρι εδώ όλα είναι κατανοητά. Αλλά χρειάζεται η Follie Follie για να ανακαλύψουμε τις εμφανείς αδυναμίες της επιτροπής; Πρέπει να μουχλιάσουν τα γιαούρτια για να ανακαλυφθούν ξαφνικά οι αδυναμίες του ΕΦΕΤ; Να γέρνουν τα υποβρύχια και να κολλήσουν οι μεγάλες επενδύσεις για να επανεξετάσουμε το πως λειτουργούμε; Χρειαζόμαστε εισαγόμενες νομικές υποθέσεις (Novartis, Siemens) για να εντοπίσουμε τις χρόνιες και εκτεταμένες διεφθαρμένες συνήθειες;
Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι η διαχείριση των κρίσεων και οι απότομες αναδιαρθρώσεις που επέρχονται μετά από ηχηρές αποκαλύψεις. Το θέμα δεν είναι να αποκαλύπτουμε αλλά να ανακαλύπτουμε τα αδύναμα σημεία σε επίπεδο οργανισμών, τμημάτων και τελικά ανθρώπων αλλά και υποδομών. Και να παίρνουμε γενναίες αποφάσεις προτού ξεσπάσουν σκάνδαλα. Γιατί όταν μια κυβέρνηση δυσλειτουργεί σε κάποια υπουργεία ο πρωθυπουργός την ανασχηματίζει επιλεκτικά και στοχευμένα. Όταν όμως στο ελληνικό δημόσιο πάσχει μια διαδικασία ξεκινά μια συζήτηση τόσο προσεκτική και γενικόλογη που τελικά στερείται ουσίας. Κυριαρχεί το προσχηματικό αίτημα για δικαστικές αποφάσεις (δέκα χρόνια για να τελεσιδικήσουν) και για γενικές νομοθετικές παρεμβάσεις (οι οποίες φυσικά δεν αφορούν την λειτουργικότητα και την ηθική των υπηρεσιών). Παρατηρήστε τις επόμενες ημέρες τις συστημικές αντιδράσεις στην ηχώ και στον απόηχο της υπόθεσης Follie Follie.
Και για να μην παρεξηγηθούμε. Παρόμοια ισοπεδωτική λογική ισχύει και στον ιδιωτικό τομέα στην Ελλάδα που διαθέτει έντονα σοσιαλιστικά ένστικτα. Υπάρχουν εταιρείες που σέβονται τους νόμους, το περιβάλλον και τον καταναλωτή. Και άλλες που πολύ απλά ποδοπατούν το ρυθμιστικό πλαίσιο. Υπάρχουν τραπεζίτες που προωθούν την επιχειρηματικότητα και διαπλεκόμενα στελέχη που μοιράζουν χρήμα για την αναψυχή του έμπορου που θέλει να πηγαίνει στην Μύκονο με κότερο. Εταιρείες που σέβονται τους εργαζόμενους και άλλες που κρύβουν τους αδήλωτους υπαλλήλους σε φωταγωγούς. Δεν υπάρχει το αρχέτυπο του ταξιτζή, του κουρέα και του βιομήχανου. Υπάρχουν όλα μαζί πανέμορφα και άσχημα και περιμένουν να τα ανακαλύψουμε. Αυτό θέλει χρόνο για να το καταλάβουμε και να μάθουμε να «δείχνουμε» όσους ξεφεύγουν.
Η ΝΔ ως αντιπολίτευση μπήκε δυναμικά στον διάλογο περί αριστείας. Κάποιοι πρέπει να κρατάνε σημαίες ενώ άλλοι κάνουν κοπάνα (δικαίωμά τους). Ως κυβέρνηση στελέχωσε την δημόσια διοίκηση με τεχνοκράτες υφυπουργούς και αρκετούς σύγχρονους γενικούς γραμματείς. Δείχνει διάθεση για τομές αλλά εξακολουθεί να λειτουργεί θεσμικά, νομοθετικά και διοικητικά.
Τώρα είναι η ώρα να λειτουργήσει στον δικό της προνομιακό χρόνο, να βγάλει στην φόρα άπλυτα και να κάψει ό,τι δεν επιδέχεται βελτίωσης. Να ξεμπροστιάσει διεφθαρμένες υπηρεσίες και τους Κουτσολιότσους και να τιμήσει τους τίμιους και εργατικούς Πιερρακάκηδες. Να επενδύσει πάνω στα θετικά ακόμα περισσότερο. Να εκπαιδεύσει την Ελλάδα στην αξιολόγηση, δίνοντας πρώτος ο πρωθυπουργός το καλό παράδειγμα, και να κάνει το 2021 την χρονιά που θα κοιτάξουμε στα μάτια μια χώρα που τρέμει μήπως ανακαλυφθούν οι αδυναμίες της.
* O Επαμεινώνδας Κορώνης είναι Καθηγητής Ηγεσίας και Διαχείρισης Κρίσεων στα Πανεπιστήμια Hult και Westminster του Λονδίνου
* * *
[1] Azim, M.I., Kluvers, R. Resisting Corruption in Grameen Bank. J Bus Ethics 156, 591–604 (2019).
