Του Δρ. Κωνσταντίνου Β. Νικολόπουλου*
Είναι θέμα κουλτούρας, νοοτροπίας! Εύκολο απόφθεγμα να λέγεται! Συναντώ ενήλικες που διατρανώνουν την ανυπακοή τους μη καταβάλλοντας αντίτιμο στα μέσα μεταφοράς, στα διόδια, που με δεξιότητα βρίσκουν πάντοτε να παρκάρουν οδηγώντας σε πεζοδρόμιο, σε διάβαση πεζών ή σε ράμπα αναπήρων. Το αποτέλεσμα μετράει! Manga!
Μακάρι να είχα κράτος που φροντίζει και παρέχει δωρεάν αλλά χωρίς να συσσωρεύει γραφειοκρατία στην πλάτη μου, δίχως να ελέγχει, να συγκεντρώνει την εξουσία σε μαύρες τρύπες εκπέμποντας βαρυτικά κύματα τοξικότητας στην ψυχή του πολίτη, χωρίς να ισοπεδώνει. Δηλαδή χωρίς τίμημα. Ειδάλλως το κατασκευάζω και με μια λανθάνουσα και στρεβλή αντίληψη καταφέρνοντας να ζω σε ένα φαντασιακό περίγυρο δίχως το τίμημα, δηλαδή ανυπάκουος όσο «με παίρνει» σε βάρος των δειλών, των άτολμων. Ποιος άραγε είναι ο ανώριμος και ποιος ο ασυμβίβαστος κι ο επαναστάτης; Μαγκιά!
Δες για παράδειγμα στο απλό παίγνιο του διλλήματος του φυλακισμένου. Υπάρχουν σενάρια ευνοϊκά για την ομάδα ή για το άτομο. Η ομάδα ευνοείται κάτω από ισχυρή δόση εμπιστοσύνης. Όπως για παράδειγμα η εμπιστοσύνη κράτους – πολίτη και τούμπαλιν. Οι έλληνες πρωταθλητές σε παρακράτος και φοροδιαφυγή (European Commission, Independed (2016), World Economic Forum (2017) κλπ) δεν γεννήθηκαν έτσι, μάλλον. Η σουηδοί φερειπείν εμπιστεύονται «αλλιώς» γιατί έχουν δει περισσότερη κοινωνική αντιπαροχή στον υψηλό τους φόρο. Οι έλληνες είναι ανυπάκουοι; Ωστόσο και οι πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ελληνική επικράτεια βρίσκουν το ανάλογο περιβάλλον και συχνά δρουν εξίσου παραβατικά. Η καμπύλη Laffer καταυγάζει πως υπάρχει όριο φορολογικής πίεσης που η υπέρβασή του προκαλεί φθίνουσα απόδοση των φορολογικών εσόδων. Αυτό αποτελεί κανόνα και η οικονομική και κοινωνική εμπειρία καταδεικνύει πως η εξουθένωση μπορεί να οδηγήσει από παράβαση έως νόμιμη παύση του κύκλου εργασιών.
Είναι γοητευτικό να είναι ανυπάκουος! Μήπως και ο ηρωισμός δεν έχει παρόμοια πηγή; Την ανυπακοή! Όσοι έγιναν ήρωες αψήφησαν συγκυριακά είτε θεσμικό κανόνα πχ. υπερέβησαν το όριο ενός αναίσχυντου νόμου, είτε τη λογική όπως οι 300 του Λεωνίδα ενάντια στις λόγχες μυρίων Περσών.
Και έπεται εδώ το κοινότοπο «η εμπιστοσύνη καλλιεργείται και κερδίζεται» και με μικρότερο κόπο διαχέεται στο σύστημα όταν εκπορεύεται από την κεφαλή. Είναι φρονιμότερο να «καρφώσεις» τον συμμαθητή σου που έκανε τη διαολιά στον δάσκαλο ή αν το κάνεις γίνεσαι ο ρουφιάνος της παρέας; Και είναι το ίδιο όταν καλλιεργείται αυτή η ανυπακοή προς όφελος της ομάδας και υπό ποιες συνθήκες; Είναι ανάλογο να φυγαδεύεις με τη σιωπή σου έναν φοροφυγά, ή έναν καταπατητή δασικής περιοχής ή έναν που μπαζώνει το ρέμα της γειτονιάς για να χτίσει προσλαμβάνοντας την κόρη σου στο λογιστήριο της επιχείρησής του, εξαγοράζοντας ομαλότερα και λιγότερο ενοχικά τη σιωπή σου;
Έχεις συλλογιστεί για αυτά; Τα έχεις λύσει; Έχεις έτοιμο μηχανισμό αντίδρασης; Γνωρίζεις το κόστος που θα επωμιστείς; Πόσο έχεις αμβλύνει την «ηθική» σου; Είσαι έτοιμος να διαφοροποιηθείς; Ζητήματα που καθορίζουν το dna μιας κοινωνικής ομάδας και προσδιορίζουν την «λογική» της ψηφοδοσίας της σε μικρού ή μεγάλου εύρους εκλογές. Συνυπευθυνότητα!
Κι αν η ανυπακοή γίνει συλλογικά είναι σαφές το τίμημα; Ως μέγεθος, ως προς την δίκαιη κατανομή του στους συνυπεύθυνους και ως προς τον τρόπο αξιολόγησής του. Και πως θα το αξιολογήσεις; Με το ορθολογικό μέτρο του «κόστους – οφέλους»; Και πως αποτιμάς σε πραγματικό κόστος την ηθική σου διαστολή; Αποτελεί αρκετό απενοχοποιητικό μέτρο το «να κοιμάσαι ήσυχος»; Και μπορείς με ορθολογικό τρόπο να αποτιμήσεις την αδικία όσων ζημιώσει η επιλογή σου (παίγνια μηδενικού αθροίσματος, win – win, κλπ).
Για όσους έχουν την εξουσία και την ευθύνη να ασκούν πολιτική αυτά τα ζητήματα πρέπει να είναι λυμένα και όχι νεφελώδη. Να είναι καθορισμένα εκ των προτέρων και σαφώς διατυπωμένα σε όσους καλούνται να υποστηρίξουν αυτές τις επιλογές. Επιλογές κουλτούρας, παιδείας και νοοτροπίας! Επιλογές κατά κύριο λόγο πρακτικές, καθημερινές, ζωής! Αλλιώς δημιουργούνται ανισότητες, αδικία, οργή, στρεβλώσεις, ανορθολογισμός!
Στην προτεινόμενη ανυπακοή του Γιάνη (βλ αρθρογραφία 14/11/2017 «εποικοδομητική ανυπακοή η λύση και για την Ελλάδα που ερημοποιείται», Γ. Βαρουφάκης κατά την παρουσίαση των προτάσεων του για το ευρωπαϊκό κίνημα DiEM25) ο Σπύρος θα φανεί συντηρητικός, παρόλο που και το δικό του πρόβλημα είναι το ντετερμινιστικό επιχείρημα της πρότασης του τέως Υπουργού Γιάννη. Το πρόβλημα του Σπύρου; Η φτώχυνσή του, η υπακοή του σε ανελαστικούς κανόνες όπως αυτοί της σοδειάς που τους υπαγορεύει η φύση, των capital controls για την εκπαίδευση των παιδιών του. Σ' αυτό το νεφελώδες πρόσταγμα της ανυπακοής ποιοι θα συμπράξουν και ποιο είναι το όριο της ανυπακοής μεταξύ των ανυπάκουων; Και ποιοι θα πληρώσουν το τίμημα;
Είναι συντηρητικός, ανθρωπάκι και άξιος περιφρόνησης και χλευασμού ο Σπύρος που συγκεντρώνει ποσό για εγχείρηση και δεν έχει την άνεση της «αρπαχτής» από ένα συνέδριο ή μια συνέντευξη τύπου Γιωργάκη ή Γιάνη περί «ανέμων και υδάτων» που θα του εξασφάλιζε πάραυτα ετήσιο εισόδημα; Ξεκινάμε όλοι οι «ανυπάκουοι» από την ίδια αφετηρία; Κι αν αυτό είναι αδύνατο λόγω του άδικου παρελθόντος της ανισότητας μήπως όλοι θα έχουμε τις ίδιες ευκαιρίες στην καλή πορεία και στην αποτυχία; Και το τίμημα της ανυπακοής μου, όσο και να είναι, αξίζει ως η θυσία μου για χάρη των επερχόμενων γενεών, μπορώ να γνωρίζω το τίμημα και το όφελος τους; Τώρα όμως!
Όχι δεν μπορώ μολονότι μου ζητείται να αναλάβω το ρίσκο! Δεν μπορώ γιατί δεν είναι εύκολο να συναινέσει ο Σπύρος που δεν εμπιστεύεται ούτε τον κανόνα ούτε τους ανυπάκουους. Γιατί ο Σπύρος κοπιάζει να παρκάρει, πληρώνει εισιτήριο και διόδια, δε νοθεύει την παραγωγή του και έχει πληρώσει ήδη το τίμημα. Όχι, δε μπορώ γιατί δεν είναι πρακτικό για τον Σπύρο να αποτιμήσει αυτό που αποτιμά ο κάθε Γίανης: Το όφελος της «γοητείας της ανυπακοής!». Αυτό δεν μπορεί να αποτελέσει όφελος του Σπύρου γιατί ο Σπύρος έχει από-γοητευτεί από την κούραση!
Sincerely yours!
ΥΓ: Για σου Καραγκιόζη μάγκα μολονότι ο Χατζηαβάτης ήταν ο διπρόσωπος και ο υποτελής!
* Ο Δρ. Κωνσταντίνος Β. Νικολόπουλος είναι Καθηγητής Οικονομικών & συστημάτων Κοινωνικής Ασφάλισης.
