Σε μια στιγμή που η περιοχή μας φαίνεται να παίρνει φωτιά, που Erdogan και Putin επιχειρούν να αλλάξουν ισορροπίες ετών, και που οι ΗΠΑ δείχνουν να «υποχωρούν», στην Αθήνα κυριαρχεί η μικροπολιτική, λέει ο Κώστας Λάβδας, καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής, στο Πάντειο. Και εξηγεί ότι όσο η Τουρκία απομακρύνεται από τις ευρωατλαντικές δομές, θα έρχεται όλο και πιο κοντά είτε η «φινλανδοποίηση» του Αιγαίου, που ούτως ή άλλως έχει ήδη ξεκινήσει, είτε μια κρίση διαρκείας, και ενδεχομένως πόλεμος.
Μιλά για τη πολιτική «διαίρει και βασίλευε» της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή, την επαναπροσέγγιση της Μόσχας με την Άγκυρα, παρά τις διακυμάνσεις και εντάσεις στη Συρία, και γι'' αυτό το πρωτόγνωρο παιχνίδι νεύρων και αντοχής που εκτυλίσσεται στη Κύπρο, το οποίο θα ξετυλιχτεί πλήρως τους επόμενους μήνες. Διότι οι Τούρκοι επέλεξαν να ασκήσουν πίεση στον πιο αδύναμο κρίκο, δηλαδή την ιταλική ΕΝΙ, (οικόπεδο 3), αντί να δεσμεύσουν τα οικόπεδα 10, και 12, αμερικανικού και ισραηλινού ενδιαφέροντος αντίστοιχα. «Αρκετοί συμπολίτες μας νομίζουν ότι η Δημοκρατία, η εθνική συνοχή και η εθνική ακεραιότητα, έχουν μεγαλύτερες αντοχές από αυτές που πραγματικά έχουν», λέει με νόημα ο κ. Λάβδας.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Πώς να ερμηνεύσουμε την νέα προκλητική ενέργεια της Τουρκίας να μπλοκάρει με Navtex έως τις 10 Μαρτίου τις έρευνες από την ιταλική ΕΝΙ στο οικόπεδο 3 της κυπριακής ΑΟΖ;
Ενώ στην Αθήνα ο πολιτικός μικρόκοσμος ασχολείται με την ιδιότυπη κατασκευή που επιχειρεί να μετατρέψει ένα επιχειρηματικό – ιατρικό σκάνδαλο σε πολιτική δίωξη, οι εξελίξεις στο διεθνές περιβάλλον είναι ανησυχητικές.
Πράγματι, λίγο πριν την εκπνοή της Τουρκικής Navtex βάσει της οποίας πραγματοποιούνται ασκήσεις εντός της Κυπριακής ΑΟΖ, έχουμε τη νέα ανακοίνωση από την Άγκυρα πως ανανεώνει την δέσμευση των περιοχών για συνέχιση των στρατιωτικών ασκήσεων της μέχρι την 10η Μαρτίου. Αντίθετα, ενδεχομένως, από τις πρώτες προβλέψεις της Λευκωσίας, η Άγκυρα φάνηκε έτοιμη να κλιμακώσει, ποντάροντας στην αποθάρρυνση και την κόπωση των ευρωπαϊκών συμφερόντων που εμπλέκονται…
- Πιστεύετε ότι το πέτυχαν; Διότι το γεωτρύπανο της ιταλικής εταιρείας ENI πρόκειται να αποχωρήσει από το σημείο που βρισκόταν αγκυροβολημένο, προκειμένου να πλεύσει προς άλλες προγραμματισμένες εργασίες. Έχουμε επομένως μία πρώτη νίκη της Άγκυρας να ακυρώσει για άγνωστο πόσο, τις έρευνες;
Επισημαίνω πάντως ότι οι Τούρκοι δεν δέσμευσαν τα οικόπεδα 10 και 12, αμερικανικού και ισραηλινού ενδιαφέροντος αντίστοιχα. Αντιλαμβάνεστε ότι πρόκειται για παίγνιο νεύρων και αντοχής, οπότε το ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό τα ευρωπαϊκά συμφέροντα θα βοηθήσουν τη Λευκωσία πιέζοντας για λύση. Είναι νωρίς να μιλάμε για νικητές και ηττημένους, οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι για την περιοχή γενικότερα.
- Μήπως ήρθε η ώρα για την Κύπρο να τραβήξει από το μανίκι της τον άσο που λέγεται βέτο στην ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Σωστά η Λευκωσία επικεντρώνεται στην εντατικοποίηση των διπλωματικών χειρισμών και σωστά προτίθεται να θέσει το ζήτημα της προκλητικότητας της Τουρκίας στην άτυπη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ που θα διεξαχθεί στις Βρυξέλλες την ερχόμενη Παρασκευή.
Από την άλλη πλευρά, το περίφημο «βέτο» αποτελεί ίσως σημαντικό όπλο στο μέτρο όμως που δεν το επικαλείται τελικώς ο ενδιαφερόμενος. Άποψη μου είναι πως αν το ζητούμενο είναι η αποκλιμάκωση – και σε αυτή τη συγκυρία αυτό πρέπει να είναι – τότε η σταδιακή και σταθερή πίεση μέσω της ΕΕ μπορεί να βοηθήσει στο συγκεκριμένο ζήτημα.
Η Άγκυρα βρίσκεται δυστυχώς σε πορεία διστακτικής αλλά ουσιαστικής απομάκρυνσης από την Ευρώπη και δεν εξυπηρετεί να είναι η Λευκωσία που θα φανεί ότι την επιταχύνει με θεσμικό τρόπο.
- Ας πάμε στη γεωπολιτική σκακιέρα της Συρίας. Πιστεύετε ότι θα έδινε ποτέ εντολή ο Assad στις δυνάμεις του να εισέλθουν στην περιοχή όπου εδώ και ένα μήνα συγκρούονται Τούρκοι και Κούρδοι εάν δεν είχε εξασφαλίσει το πράσινο φως από τον Putin;
Η Ρωσία βοηθά τον Assad κυρίως από αέρος, με αεροπορικά χτυπήματα, αλλά υπάρχουν και πολλοί Ρώσοι στο έδαφος που χωρίς να ανήκουν επίσημα στον Ρωσικό στρατό, μάχονται υποστηρίζοντας τις δυνάμεις του συριακού καθεστώτος.
Έχουν μάλιστα και απώλειες οι Ρώσοι στο έδαφος, απώλειες που φαίνεται ότι είναι μεγαλύτερες από αυτές που αρχικά είχαν δηλωθεί. Οπότε η εμπλοκή της Μόσχας υπέρ του Assad είναι εκτενέστατη.
Ωστόσο αυτό που από πολλούς λέγεται «δυνάμεις του Assad, δηλαδή της Ρωσίας» είναι από αρκετά απλουστευτικό ως παραπλανητικό, γιατί προϋποθέτει μια συνεχή και απολύτως συντονισμένη επαφή και απόλυτη ταύτιση στόχευσης, η οποία δεν προκύπτει ότι υφίσταται σήμερα σε αυτό τον απόλυτο βαθμό.
Οι ισορροπίες είναι αρκετά περίπλοκες και οι σχέσεις ΗΠΑ – Ρωσίας – Τουρκίας – Κούρδων μετατοπίζονται καθώς η περιπέτεια εξελίσσεται. Θα μου επιτρέψετε να παραμείνω επιφυλακτικός σε αυτό και να σας πω ότι αυτό που πολλοί θεωρούν αυτονόητο, ότι δεν μπορεί παρά να έχει λάβει το πράσινο φως, εγώ δεν μπορώ να πω ότι το γνωρίζω.
- Παρ' όλα αυτά, θεωρείτε πιθανό ο Erdogan να στρέψει τα όπλα του κατά των συριακών κυβερνητικών δυνάμεων, ακόμα κι αν γνωρίζει οτι έτσι θα προκαλέσει την μήνη του Putin;
Ενώ μιλάμε, στη Συρία δυνάμεις του Άσαντ εισέρχονται στον Κουρδικό θύλακα του Αφρίν, το οποίο ελέγχεται κυρίως από Κούρδους του YPG τους οποίους η Άγκυρα θεωρεί τρομοκράτες, συνδεόμενους με το PKK και τους οποίους επιχειρεί να εξολοθρεύσει. Οι ίδιοι αρνούνται ότι έχουν άμεση σχέση με το PKK.
Ας μην ξεχνάμε ότι και οι ΗΠΑ διαψεύδουν την άποψη της Τουρκίας πως το YPG συνδέεται άμεσα με το PKK, άλλωστε οι ΗΠΑ εξόπλισαν το Κουρδικό YPG εναντίον του Ισλαμικού Κράτους. Οπότε οι σχέσεις είναι σύνθετες και σίγουρα οι επόμενες ημέρες θα είναι πραγματικά κρίσιμες.
Αλλά μέχρι στιγμής κανείς δεν είναι ξεκάθαρος νικητής στη Συρία, το μόνο βέβαιο είναι ότι το καθεστώς Assad σίγουρα επέδειξε μεγάλη αντοχή και αποφασιστικότητα. Στην πραγματικότητα, ο Erdogan είναι εκείνος που έχει μέχρι στιγμής πετύχει μια κάποια ενοποίηση της εσωτερικής πολιτικής σκηνής στην Τουρκία πίσω από τις θεματικές της επιθετικής και σε πολλά μέτωπα εξελισσόμενης εξωτερικής πολιτικής.
Στο βαθμό μάλιστα που η ρεπουμπλικανική αντιπολίτευση συχνά υπερθεματίζει και μάλιστα υπερακοντίζει την κυβέρνηση σε εθνικιστικές εξάρσεις, μεταξύ άλλων και εναντίον της Ελλάδας.
- Ας παραμείνουμε στο ρόλο του Putin. Μήπως επιχειρεί να κάνει ματ σε δυο μέτωπα; Αφενός να ξεκαθαρίσει στον Erdogan οτι αυτός θα θέτει τα όρια στη Συρία, αφετέρου να «αρπάξει» τους Κούρδους από την αγκαλιά των ΗΠΑ, προσφέροντας τους βοήθεια και εγγυήσεις;
Η Ρωσία στη βαλκανική και την ευρωπαϊκή πολιτική της γενικότερα εξακολουθεί να εφαρμόζει μια εκδοχή του «διαίρει και βασίλευε». Σε μεγάλο βαθμό αυτό ισχύει και για την Μέση Ανατολή.
Αλλά το ενδιαφέρον της Μόσχας είναι ειδικότερο για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Από ιστορική άποψη, η επικέντρωση της Ρωσίας στα Βαλκάνια εκφράστηκε και με την προσπάθεια περιορισμού της επιρροής άλλων Δυνάμεων, επιρροής που – όταν εκδηλωνόταν στα Βαλκάνια – ερμηνευόταν ως στρατηγική απειλή για τη Ρωσία.
Με τη σειρά της, αυτή η Ρωσική πολιτική προκαλούσε πάντα αντιδράσεις ιστορικά. Για παράδειγμα, στο 19ο αιώνα η Βρετανία έβλεπε στην Αυστρο-Ουγγαρία έναν αναγκαίο παράγοντα εξισορρόπησης της Ρωσικής ισχύος στην περιοχή.
Η Ρωσία επιχειρεί και σήμερα να διεισδύσει και αυτό προκαλεί επιπτώσεις, αντιδράσεις και αναδιατάξεις. Αυτό δεν είναι νέο.
Σχετικά νέο όμως είναι το ενδιαφέρον για την επαναπροσέγγιση Ρωσίας – Τουρκίας, η οποία φαίνεται να έχει μέλλον με την έννοια ότι εγγράφεται πλέον στη σταδιακή μετατόπιση της Άγκυρας μακριά από τις ευρωατλαντικές δομές. Ανεξάρτητα από τις σοβαρές εντάσεις και τις διακυμάνσεις με αφορμή τη Συρία, διαμορφώνεται ένα πεδίο στρατηγικών, πολιτικών, περιφερειακών και οικονομικών συγκλίσεων Ρωσίας – Τουρκίας, ένα πεδίο που βέβαια οι ΗΠΑ θα επιχειρήσουν να ακυρώσουν, αλλά παραμένει άγνωστο αν θα τα καταφέρουν.
- Σε αυτό το νέο τοπίο, ποιο είναι το συμφέρον της Ελλάδας;
Έχουμε ως Ελλάδα πολλούς λόγους να επιθυμούμε να μπορέσουν οι ΗΠΑ να κρατήσουν την Τουρκία σε μια σχετική αλληλεξάρτηση. Διότι οι επιπτώσεις για την Ελλάδα θα είναι κρίσιμες μακροπόθεσμα και θα αντανακλώνται στις καθημερινές διεργασίες διαμόρφωσης επιρροών και αλληλεξαρτήσεων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο.
Εάν η Τουρκία απομακρυνθεί από τις ευρωατλαντικές δομές, εάν δεν συνεχίσει μια πορεία σχετικού εξευρωπαϊσμού με προοπτική μια ειδική σχέση με την ΕΕ και εάν δεν παραμείνει στο ΝΑΤΟ, δυο θα είναι τα εναλλακτικά μελλοντικά σενάρια για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις: Εντεινόμενη Φινλανδοποίηση (σε διάφορους βαθμούς, έχει άλλωστε ήδη ξεκινήσει απαλά) ή κρίση διαρκείας και ενδεχομένως πόλεμος.
- Έχουν γίνει αρκούντως κατανοητοί στην Αθήνα αυτοί οι κίνδυνοι;
Το μείζον ζήτημα που έρχεται πάλι στην επιφάνεια είναι ότι ενόψει μεγάλων προκλήσεων στα εθνικά θέματα, απουσιάζει στην Ελλάδα μια εσωτερική εθνική συνεννόηση η οποία θα επέτρεπε και τη διαμόρφωση μιας συνολικής εθνικής στρατηγικής απέναντι στην απρόβλεπτη γείτονα.
Αντίθετα, εν μέσω εθνικών εξελίξεων που θα μας σημαδέψουν για χρόνια, στο Σκοπιανό, το ενεργειακό, τα ελληνοτουρκικά, τις σχέσεις με την Αλβανία και τη γενικότερη Τουρκική τακτική περικύκλωσης και αδρανοποίησης της Ελλάδας, στην Αθήνα κυριαρχεί η μικροπολιτική.
Αλλά αυτόματος πιλότος δεν υπάρχει στις κρίσιμες περιόδους. Η έλλειψη ουσιαστικής εθνικής συνεννόησης στα κρίσιμα ζητήματα αποτελεί τεράστιο πρόβλημα για τη σημερινή Ελλάδα.
Αυτό δεν γίνεται κατανοητό από πολλούς συμπολίτες μας, οι οποίοι δυστυχώς νομίζουν ότι η δημοκρατία αλλά και η εθνική συνοχή και εντέλει η εθνική ακεραιότητα έχουν μεγαλύτερες αντοχές από αυτές που πραγματικά έχουν. Των οικιών ημών εμπιπραμένων, ημείς άδομεν.
* Ο κ. Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, Senior Research Fellow στη London School of Economics και Καθηγητής στην Έδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στη Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστημίου Tufts στις ΗΠΑ.
