Της Έφης Μπάσδρα*
Τον Ιούνιο του 15, το καυτό καλοκαίρι που η κρίση στη χώρα μας χτυπούσε κόκκινο και όλοι στον κόσμο ασχολούνταν με την Ελλάδα, παραβρέθηκα προσκεκλημένη ως Πρόεδρος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών στη συνάντηση των «G7 για την Ανώτατη εκπαίδευση» στο Βερολίνο. Η συνάντηση συγκαλείται στον ίδιο τόπο που λαμβάνει χώρα και η σύνοδος κορυφής των G7. Ίσως ήταν η πρώτη και μόνη φορά παρουσίας της χώρας μας σε συνάντηση G7! Εκπρόσωποι των μεγαλυτέρων ιδρυμάτων εκπαιδευτικής πολιτικής, φοιτητικών ανταλλαγών, προγραμμάτων και υποτροφιών των χωρών των G7 όπως το Institute for International Education (ΙΙΕ) των ΗΠΑ, η DAAD της Γερμανίας, το Βρετανικό συμβούλιο συζήτησαν με θέμα τη «Διεθνή Συνεργασία για την Ανώτατη Εκπαίδευση: Γέφυρες σε καιρό κρίσεων».
Η δραματική εντύπωση που προκάλεσε η ανάδειξη της διάστασης του φαινομένου brain drain και της μαζικής αποδυνάμωσης των ελληνικών πανεπιστημίων από μεριάς μου είχε σαν αποτέλεσμα την προσωπική παρέμβαση του προέδρου του ΙΙΕ Alan Goodman και τον σχεδιασμό με βάση την πολύχρονη εμπειρία του ΙΙΕ, ενός προγράμματος στήριξης των ελληνικών πανεπιστημίων από την ελληνική διασπορά της επιστήμης. Σύμφωνα με το πρόγραμμα αυτό, διακεκριμένοι καθηγητές πανεπιστημίων των ΗΠΑ και του Καναδά ελληνικής καταγωγής θα μπορούσαν να έρχονται σε ελληνικά ανώτατα ιδρύματα για διδασκαλία, ανάπτυξη συνεργασιών σε ερευνητικά πρωτόκολλα και επίβλεψη φοιτητών. Το πρόγραμμα δεν περιελάμβανε χρήματα για την υλοποίηση έρευνας. Κάλυπτε τα έξοδα των διδασκόντων όπως διαμονή, μετακινήσεις, αμοιβές και τα λειτουργικά έξοδα του προγράμματος. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε χάρις στην καταλυτικά ευεργετική χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος ύψους 1,5 εκ ευρώ και την τεχνική υποστήριξη του Ιδρύματος Fulbright στην Ελλάδα. Πάνω από 40 ακαδημαϊκοί από τις ΗΠΑ και τον Καναδά δίδαξαν σε ελληνικά ανώτατα ιδρύματα, δημιούργησαν ερευνητικά πρωτόκολλα αναπτύσσοντας γέφυρες συνεργασίας και επανασύνδεσης με την ακμάζουσα ελληνική διασπορά της επιστήμης. Μετά τη λήξη του προγράμματος, η περαιτέρω συνέχιση της συνεργασίας επαφίεται στους ερευνητές.
Το πρόγραμμα αυτό αποτελεί μια βέλτιστη πρακτική και η λειτουργική του εμπειρία θα πρέπει να αποτελέσει το πρόπλασμα για τον σχεδιασμό και υλοποίηση ενός μεγάλου προγράμματος ανταλλαγών του υπουργείου παιδείας με μεγάλη διάρκεια και με άξονα την ελληνική διασπορά της επιστήμης. Έλληνες από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια των ΗΠΑ και του Καναδά θα μπορούν για χρονικά διαστήματα δυο εβδομάδων έως και τριών μηνών να έρχονται και να συμβάλλουν στη διδακτική διαδικασία τμημάτων των ελληνικών ανωτάτων ιδρυμάτων. Η εμπειρία έδειξε ότι ένα νέο εθνικής εμβέλειας πρόγραμμα μακράς διάρκειας θα πρέπει να περιλαμβάνει και χρήματα για την υλοποίηση των αρχικών φάσεων της συνεργατικής έρευνας αλλά και την βραχυπρόθεσμη μετακίνηση ελλήνων φοιτητών στην αλλοδαπή στο πλαίσιο υλοποίησης και εμβάθυνσης της συνεργασίας. Ο σχεδιασμός τέτοιας φιλοσοφίας ερευνητικών πρωτοκόλλων λειτουργεί αναχαιτιστικά ως προς το φαινόμενο του brain drain για τους ελλήνες επιστήμονες και θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα πρώτο βήμα για τον οριστικό επαναπατρισμό επιστημόνων. Το καίριο σε αυτά τα προγράμματα ωστόσο θα πρέπει να είναι η πρόβλεψη για τη συμμετοχή των ελλήνων στη διασποράς στη διδακτική διαδικασία εμπλουτίζοντας τα αποσαθρωμένα πια από επιστημονικό προσωπικό ελληνικά ανώτατα ιδρύματα.
Οι Έλληνες της διασποράς ήταν και παραμένουν πάντα ένα από τα σημαντικότερα περιουσιακά στοιχεία της χώρας. Αν και οι περισσότεροι από αυτούς έχουν διατηρήσει πνευματικούς δεσμούς με την πατρίδα, μέχρι τώρα δεν έχει υπάρξει κάποια προσπάθεια οργανωμένης συμμετοχής τους σε διδασκαλία και έρευνα με συστηματικό τρόπο. Η σύσφιξη των άρρηκτων δεσμών των ελλήνων της διασποράς της επιστήμης μέσα από την υλοποίηση αναλόγων προγραμμάτων επιστημονικής και ακαδημαϊκής συνεργασίας είναι μία κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να κινηθεί ο σχεδιασμός μελλοντικών προγραμμάτων ερευνητικής συνεργασίας του υπουργείου παιδείας γιατί μόνο ευεργετική τόνωση θα παράσχει στα ελληνικά πανεπιστήμια.
* Η κα Έφη Κ. Μπάσδρα ειναι καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, πρώην Πρόεδρος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών και μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του Greek Diaspora Fellowship Program ISNF.
