Του Πλάμεν Τόντσεφ*
Ο εμπορικός πόλεμος που μαίνεται μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας τροφοδοτεί σε διεθνές επίπεδο τη συζήτηση για έναν νέο διπολισμό και τη διαμόρφωση ευδιάκριτων μπλοκ γύρω από τις δύο μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη. Με αποτέλεσμα, πολλές κυβερνήσεις να αντιμετωπίζουν το δίλημμα πώς να τοποθετηθούν έναντι της Ουάσινγκτον και του Πεκίνου.
Βυθισμένη στη βαθιά και πολύπλευρη κρίση της τελευταίας δεκαετίας, η Ελλάδα ταλαντεύτηκε αρκετά στο θέμα των διεθνών συμμαχιών της. Υπό το βάρος του έντονου αισθήματος ανασφάλειας στον σύγχρονο κόσμο και των έκδηλων αντιευρωπαϊκών/αντιδυτικών διαθέσεων της ελληνικής κοινωνίας, δοκιμάστηκαν εμπράκτως οι παραδοσιακές σχέσεις της Αθήνας με δυτικούς εταίρους. Ιδίως μετά τον Ιανουάριο του 2015 αναζητήθηκαν εναλλακτικοί σύμμαχοι ανατολικά της Ευρώπης (Ρωσία, Ιράν, Κίνα), όπως και σε άλλες ηπείρους (Βενεζουέλα).
Ελληνοκινεζικό ρομάντζο
Ως γνωστόν, τα ανοίγματα προς τη Μόσχα και την Τεχεράνη από την προηγούμενη κυβέρνηση δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα. Οι δε σχέσεις με τη Βενεζουέλα περιορίστηκαν σε ανταλλαγή μυστικών επισκέψεων που, αν μη τι άλλο, χρήζουν διερεύνησης. Ωστόσο, αναπτύχθηκαν εντυπωσιακά οι ελληνοκινεζικές σχέσεις, τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.
Τα τελευταία χρόνια η Αθήνα έκανε σημαντικές χειρονομίες καλής θέλησης προς την Κίνα και, μάλιστα, χωρίς κάποια ορατά ανταλλάγματα. Ειδικότερα:
- Τον Ιούλιο του 2016 η Ελλάδα στήριξε το Πεκίνο μετά την ετυμηγορία του Διαιτητικού Δικαστηρίου της Χάγης για τη διαμάχη στην Νοτιοσινική Θάλασσα, μία απόφαση που σε μεγάλο βαθμό καταδίκασε την Κίνα για μη σύννομη επέκταση στην περιοχή. Παραμένει τουλάχιστον ασαφές κατά πόσο αυτή η χειρονομία της Αθήνας εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Ελλάδας που βρίσκεται αντιμέτωπη με τις γνωστές προκλήσεις στο Αιγαίο.
- Τον Ιούλιο του 2017 η Ελλάδα εμπόδισε την έκδοση δήλωσης της Ε.Ε. για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Κίνα, μια επιλογή που προκάλεσε πολλά αρνητικά σχόλια σε δυτικές πρωτεύουσες.
- Τον Αύγουστο του 2018 ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Ν. Κοτζιάς υπέγραψε στο Πεκίνο μνημόνιο συνεργασίας για την προσχώρηση της Ελλάδας στον Νέο Δρόμο του Μεταξιού. Σημειωτέον, το έγγραφο αυτό δεν έχει δημοσιευθεί και είναι ακατανόητο γιατί παραμένει διαβαθμισμένο ένα κείμενο επίσημης διακρατικής συνεργασίας που ανακοινώθηκε με τόσες τυμπανοκρουσίες από το Πεκίνο. Μένει να δούμε αν η νέα ηγεσία του ΥΠΕΞ θα αποχαρακτηρίσει το εν λόγω έγγραφο και θα το δώσει στη δημοσιότητα, όπως είναι λογικό άλλωστε.
- Τον περασμένο Απρίλιο η Ελλάδα εντάχθηκε στους 16+1, τώρα πλέον 17+1, μια πλατφόρμα συνεργασίας της Κίνας με χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Είναι γνωστή η ενόχληση των κοινοτικών θεσμών και εταίρων που θεωρούν -όχι αβάσιμα- ότι αυτή η πρωτοβουλία του Πεκίνου διασπά την ενότητα της Ε.Ε. Προκαλεί εντύπωση ότι η προσχώρηση της Ελλάδας σε αυτόν τον διεθνή οργανισμό δεν ανακοινώθηκε από την ελληνική κυβέρνηση παρά μόνο την ημέρα της επίσκεψης Τσίπρα στην Κροατία για την ετήσια συνάντηση των 18 πρωθυπουργών, αλλά ούτε και συζητήθηκε στη Βουλή των Ελλήνων.
Είναι προφανές, λοιπόν, ότι το ελληνοκινεζικό ρομάντζο της προηγούμενης περιόδου βασίστηκε στην εν πολλοίς αντιευρωπαϊκή/αντιδυτική στάση της κυβέρνησης Τσίπρα και επιδείνωσε αισθητά τις σχέσεις της Αθήνας με παραδοσιακούς εταίρους της.
Ελληνοκινεζικές οικονομικές σχέσεις
Καλύτερα είναι τα πράγματα στο επίπεδο των ελληνοκινεζικών οικονομικών σχέσεων:
- Αξίζει να σημειωθεί ο υπερτριπλασιασμός των ελληνικών εξαγωγών στην Κίνα την πενταετία 2014-2018, από 273,5 εκατ. ευρώ σε 902,4 εκατ. ευρώ. Επιπροσθέτως, την ίδια περίοδο η αναλογία εισαγωγών - εξαγωγών από και προς την Κίνα μειώθηκε από 10:1 σε 5:1.2.
- Ωστόσο, προς το παρόν, η πληθώρα των πολυαναμενόμενων παραγωγικών κινεζικών επενδύσεων στην Ελλάδα περιορίζεται στην εξής μία: στο λιμάνι του Πειραιά. Πρόκειται αναμφίβολα για επιτυχημένο επενδυτικό σχέδιο, όπως πιστοποιείται από την εξέλιξη του λιμανιού τα τελευταία χρόνια, αν και υπάρχουν πολλά ερωτήματα για την κατανομή των οφελημάτων που αποκομίζουν η Ελλάδα και η κινεζική πλευρά. Μετά τις γνωστές προστριβές, το master plan της COSCO έχει τροποποιηθεί και, μάλιστα, προβλέπεται να αυξηθεί ο όγκος των επενδύσεων σε 800 εκατ. ευρώ. Μένει να δούμε κατά πόσο ο κινεζικός κολοσσός State Grid, που κατέχει το 24% του κεφαλαίου του ΑΔΜΗΕ, θα συμμετάσχει στην ηλεκτρική διασύνδεση της Κρήτης με την ηπειρωτική Ελλάδα. Σημειώνεται, επίσης, ότι η ελληνική πλευρά περιμένει από την Κίνα περισσότερες παραγωγικές επενδύσεις, π.χ. στην αγροτική οικονομία και στον τομέα της μεταποίησης.
Την ίδια στιγμή, οι μεγαλύτεροι επενδυτές στην Ελλάδα είναι από δυτικές χώρες και η Κίνα κατατάσσεται έβδομη. Τον τελευταίο χρόνο έχει ενταθεί η οικονομική παρουσία των ΗΠΑ στη χώρα, με τις αμερικανικές επενδύσεις στα ναυπηγεία της Σύρου και της Ελευσίνας. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη δίνει έμφαση στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων από πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων ασφαλώς είναι και η Κίνα. Η Ελλάδα έχει εξέλθει από την εποχή της αβεβαιότητας, κατά την οποία οι κινεζικές επιχειρήσεις φάνταζαν οι μόνοι «τολμηροί» επενδυτές έτοιμοι να δραστηριοποιηθούν εδώ. Όσον αφορά δε τις ελληνικές εξαγωγές, ο βασικός προορισμός τους παραμένει -με διαφορά- η αγορά της Ε.Ε.
Η επιστροφή της γεωπολιτικής
Ως προς τις διεθνείς σχέσεις της Αθήνας, ίσως η πιο σημαντική εξέλιξη την τελευταία διετία είναι η επιστροφή της γεωπολιτικής, ένα πεδίο στο οποίο η Ελλάδα καλείται να κάνει σαφείς επιλογές με γνώμονα την εθνική της ασφάλεια. Και στο πεδίο αυτό ο ρόλος της Κίνας είναι πολύ λιγότερο σημαντικός.
- Παραδείγματος χάριν, στην απευκταία περίπτωση εμπλοκής με την Τουρκία στο Αιγαίο ή την ΑΟΖ της Κύπρου, η Αθήνα μπορεί να βασιστεί στις φυσικές και δοκιμασμένες συμμαχίες της -το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., ενώ το Πεκίνο θα αρκεστεί στον ρόλο του παρατηρητή.
- Σε περίπτωση εκρηκτικής ανόδου των μεταναστευτικών ροών από την Τουρκία -και οι ροές ήδη αυξάνονται ανησυχητικά-, η Αθήνα για άλλη μια φορά θα στηριχθεί στους δυτικούς εταίρους της. Και σε αυτό το μέτωπο, το Πεκίνο θα αρκεστεί στον ρόλο του παρατηρητή -δεν αναμένεται να ασκήσει πίεση στην Αγκυρα για ένα θέμα που δεν το αφορά.
- Συγχρόνως, έχει θεσμοθετηθεί ο ετήσιος Στρατηγικός Διάλογος ΗΠΑ - Ελλάδας (σημειωτέον, από την κυβέρνηση Τσίπρα) και δρομολογείται η αναθεώρηση της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (Mutual Defense Cooperation Agreement- MDCA) του 1990.
- Στο πλαίσιο της Ε.Ε., η Ελλάδα είναι πλήρως ενσωματωμένη στην Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία PESCO, η οποία αποβλέπει στη δημιουργία ενός μηχανισμού κοινής ευρωπαϊκής άμυνας.
Ενώ η επαναπροσέγγιση δυτικών εταίρων διαφάνηκε προς το τέλος της προηγούμενης περιόδου, η ανάληψη της διακυβέρνησης από τη Νέα Δημοκρατία επαναφέρει την Αθήνα σε σταθερή δυτική τροχιά. Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτήθηκε τέσσερις μόλις ημέρες μετά τις εκλογές, με την αναγνώριση του Χουάν Γκουαϊδό ως νόμιμου μεταβατικού προέδρου της Βενεζουέλας -υπενθυμίζεται ότι τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία εξακολουθούν να υποστηρίζουν τον Νικολάς Μαδούρο. Είναι σαφές ότι οι πειραματισμοί της προηγούμενης κυβέρνησης με εναλλακτικές συμμαχίες λαμβάνουν τέλος. Μεταξύ άλλων, έχουν διαλυθεί οριστικά πλέον οι αρχικές «αυταπάτες» της κυβέρνησης Τσίπρα ότι η Κίνα μπορεί να αποτελέσει αντίβαρο στη μισητή τρόικα και σε παραδοσιακούς συμμάχους της χώρας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι σχέσεις της Αθήνας με τη Δύση και το Πεκίνο είναι zero sum game -το γεγονός ότι η Ελλάδα «ανήκει εις την Δύσιν» δεν αποβαίνει απαραίτητα εις βάρος των ελληνοκινεζικών σχέσεων. Το ζητούμενο τώρα είναι οι ελληνοκινεζικές σχέσεις να τεθούν στις σωστές τους διαστάσεις και να μην τροφοδοτούν υπέρμετρες προσδοκίες. Εχει γίνει αντιληπτό ότι η Κίνα είναι ένας πολύτιμος οικονομικός εταίρος και δυνητική πηγή επενδυτικών κεφαλαίων -ανάμεσα σε πολλές άλλες πηγές, στις οποίες ορθώς στοχεύει η Αθήνα. Εν τούτοις, σε θέματα γεωπολιτικής και εθνικής ασφάλειας, το Πεκίνο έχει τις δικές του προτεραιότητες που κάθε άλλο παρά συμπίπτουν με τις ελληνικές. Ούσα μέλος πανίσχυρων συμμαχιών, όπως είναι η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, η Ελλάδα έχει την πολυτέλεια να συνομιλεί και να συνεργάζεται με το Πεκίνο με αυτοπεποίθηση και, κυρίως, αναλογιζόμενη τα δικά της εθνικά συμφέροντα. Τα οποία παραμένουν, ως επί το πλείστον, συνυφασμένα με τη Δύση.
* * *
1. «China, Greece ink MOU to promote Belt and Road Initiative», Xinhua, 28 August 2018, http://www.xinhuanet.com/english/2018-08/28/c_137425525.htm.
2. Έκθεση 2018-19 Γραφείου Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων πρεσβείας Πεκίνου, Ιούνιος 2019.
3. Κοινό ανακοινωθέν του εναρκτήριου Στρατηγικού Διάλογου ΗΠΑ - Ελλάδας, υπουργείο Εξωτερικών της Ελληνικής Δημοκρατίας, 14 Δεκεμβρίου 2018, https://www.mfa.gr/usa/presveia/news/koino-anakoinothen-tou-enarkteriou-strategikou-dialogou-epa-elladas.html.
4. Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO) για πιο αποτελεσματική ευρωπαϊκή άμυνα, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 11 Δεκεμβρίου 2017, http://www.europarl.europa.eu/news/el/headlines/security/20171208STO89939/monimi-diarthromeni-sunergasia-pesco-gia-pio-apotelesmatiki-europaiki-amuna.
* Ο Πλάμεν Τόντσεφ είναι επικεφαλής του Τμήματος Ασιατικών Σπουδών, Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ).
** Αναδημοσίευση από τον «Φιλελεύθερο» της 26.8.2019.
