Η εποχή του φθηνού χρήματος φτάνει στο τέλος της και η Ελλάδα δυστυχώς την έχασε, λέει στο Liberal ο Πάνος Τσακλόγλου, στον απόηχο της αναταραχής στις διεθνείς αγορές.
Ο καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, όχι μόνο θεωρεί εξαιρετικά δύσκολο να επαναληφθούν οι ιδανικές συνθήκες της διετίας 2015-2017, δηλαδή τα χαμηλά επίπεδα επιτοκίων, ευρώ, πετρελαίου, και οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, αλλά δεν αποκλείει αρνητικές επιπτώσεις για την μόλις ανακάμπτουσα ελληνική οικονομία, εφόσον οι αγορές μπουν σε περίοδο μεταβλητότητας.
Και αυτό αφού ενδεχόμενη μείωση στη διεθνή ζήτηση λόγω ύφεσης στην παγκόσμια οικονομία, πιθανό να μειώσει τη προσέλκυση επενδύσεων που τόσο ανάγκη έχει το επόμενο διάστημα η Ελλάδα. Εφόσον οι συνθήκες χειροτερέψουν, θα ήταν ευχής έργον, όπως λέει, να είχαμε στη διάθεσή μας, μια προληπτική γραμμή στήριξης, κάτι ωστόσο που δεν φαίνεται πλέον πιθανό.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Καθώς η Ελλάδα ετοιμάζεται να βγει στις αγορές, και να εξέλθει από το 3ο Μνημόνιο, οι αγορές ετοιμάζονται για «αλλαγή εποχής», όπως δείχνει η παγκόσμια βουτιά. Η περίοδος του φθηνού χρήματος που επικράτησε τα τελευταία δέκα χρόνια φτάνει στο τέλος της. Τι μας δείχνουν ολ' αυτά, μήπως χάσαμε μια «χρυσή εποχή», μια μοναδική ευκαιρία;
Πράγματι, έχετε δίκιο. Το 2014 η Ελλάδα φαινόταν να αφήνει πίσω της τα Μνημόνια. Τα θηριώδη δίδυμα ελλείμματα (δημοσιονομικό και ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών) είχαν τεθεί υπό έλεγχο, η χώρα πέτυχε σημαντικό πρωτογενές πλεόνασμα ένα χρόνο νωρίτερα από το αναμενόμενο, για πρώτη φορά από το 2007 ο ρυθμός μεγέθυνσης ήταν θετικός και δύο μόλις χρόνια μετά τη μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους στην ιστορία, η Ελλάδα είχε και πάλι πρόσβαση στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου.
Η αδυναμία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας έφερε τους ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ στην εξουσία, ενώ η «περήφανη διαπραγμάτευση» που ακολούθησε φόρτωσε τη χώρα με ένα ακόμα Μνημόνιο, οδήγησε σε δύο χρόνια στασιμότητας και εκ νέου αποκοπή της χώρας από τις διεθνείς αγορές κεφαλαίου. Το διάστημα 2015-2017, οι διεθνείς συνθήκες ήταν σχεδόν ιδανικές και δύσκολα θα επαναληφθούν: χαμηλά επιτόκια και άφθονη ρευστότητα διεθνώς, χαμηλή ισοτιμία του ευρώ, χαμηλή τιμή πετρελαίου και θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης σε όλες σχεδόν τις περιοχές του πλανήτη. Η εποχή αυτή φαίνεται να φτάνει σταδιακά στο τέλος της.
- Τη στιγμή που το «πάρτι» μοιάζει ότι τελειώνει, και οι αγορές ότι μπαίνουν σε περίοδο μεταβλητότητας, ένας «αδύναμος κρίκος» του συστήματος, όπως η Ελλάδα ετοιμάζεται να βγει σε αυτές για να δανειστεί; Μήπως μας περιμένουν δυσάρεστες εκπλήξεις;
Όντως, η προσέγγιση της Ελλάδας στις διεθνείς κεφαλαιαγορές φαίνεται ότι θα γίνει με δυσκολότερους όρους απ' ότι αν είχαμε καταφέρει να σταθεροποιήσουμε τη θέση μας στις αγορές κατά την προηγούμενη τριετία. Θέλω να ελπίζω ότι αυτό δεν θα συνοδευτεί από επώδυνες εκπλήξεις, δηλαδή από απαγορευτικά υψηλά επιτόκια και εκ νέου αποκοπή από τις αγορές κεφαλαίου.
- Κοινή παραδοχή σε πολλούς είναι ότι τα έκτακτα μέτρα νομισματικής χαλάρωσης δημιούργησαν στην ουσία μια νέα παγκόσμια φούσκα εν μέσω κρίσης. Αν αυτή δεν ξεφουσκώσει ομαλά, όπως ελπίζουν οι κεντρικές τράπεζες, περιγράψτε μας τις επιπτώσεις που μπορεί αυτό να έχει για χώρες όπως η Ελλάδα;
Νομίζω ότι ο ρόλος των κεντρικών τραπεζών στη διάρκεια αυτής της κρίσης πρέπει να αποτιμηθεί θετικά. Όλες οι κεντρικές τράπεζες – με τελευταία την ΕΚΤ – διέθεσαν στην οικονομία την απαραίτητη ρευστότητα ώστε αυτή να μην κυλήσει σε βαθειά ύφεση. Το πρόβλημα είναι ότι σε πολλές χώρες οι κυβερνήσεις δεν προχώρησαν στην υιοθέτηση των απαραίτητων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που θα θωράκιζαν τις οικονομίες τους από την επόμενη ύφεση που αναπόφευκτα θα εκδηλωνόταν κάποια στιγμή. Τα παραπάνω δεν συνδέονται άμεσα με την Ελλάδα. Όμως, σε περίπτωση που η παγκόσμια οικονομία πέσει και πάλι σε ύφεση, οι επιπτώσεις για την μόλις ανακάμπτουσα ελληνική οικονομία δεν μπορεί παρά να είναι αρνητικές, κυρίως μέσω του διαύλου της χαμηλότερης εξωτερικής ζήτησης και, ενδεχομένως, μέσω της επαναφοράς της αβεβαιότητας για το μέλλον του ευρώ.
- Συνεπάγεται κάτι τέτοιο ότι μπορεί να αποτρέψει επενδυτές από το να έρθουν εδώ, έως και να χαλάσει το αφήγημα της ανάπτυξης, η οποία ούτως ή άλλως είναι αναιμική;
Αυτή τη στιγμή η ελληνική οικονομία έχει δύο χαρακτηριστικά που, κανονικά, θα έπρεπε να προσελκύουν ξένες επενδύσεις: χαμηλές αποτιμήσεις περιουσιακών στοιχείων και μεγάλο αριθμό ανέργων σχετικά υψηλής εξειδίκευσης και μάλλον χαμηλού κόστους. Σειρά παραγόντων, κάποιοι παλιοί όπως η γραφειοκρατία και η αργή απονομή δικαιοσύνης, και κάποιο νέοι, όπως το εχθρικό προς το επιχειρείν κλίμα που καλλιεργήθηκε για μεγάλο διάστημα από την παρούσα κυβέρνηση αλλά και η αύξηση των φορολογικών συντελεστών σε υψηλά επίπεδα, φαίνεται να εμποδίζουν την προσέλκυση αυτών των επενδύσεων.
Με δεδομένη τη συρρίκνωση της εγχώριας ζήτησης, είναι πολύ πιθανό αλλά και ευκταίο ότι οι επενδύσεις που θα προελκυσθούν θα έχουν εξαγωγικό προσανατολισμό. Επομένως, ενδεχόμενη μείωση στην εξωτερική ζήτηση λόγω ύφεσης στη διεθνή οικονομία είναι πιθανόν να μειώσει την τόσο απαραίτητη ροή αυτού του τύπου επενδύσεων, με αρνητικές επιπτώσεις στο ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας.
-Μέσα σε αυτό το σκηνικό, που δεν αποκλείεται να φέρει αναταράξεις το επόμενο διάστημα, η έκδοση των ελληνικών ομολόγων θα είναι περίπατος; Μήπως το προσδοκώμενο επιτόκιο 3%-3,5% αποδειχθεί αισιόδοξο;
Είναι ακόμα νωρίς για να αποφανθούμε αν οι πρόσφατες αναταράξεις στις διεθνείς χρηματιστηριακές αγορές αποτελούν απλώς μία διόρθωση ή την αρχή του τέλους του ανοδικού κύκλου της παγκόσμιας οικονομίας. Σίγουρα, όμως, θα δυσκολέψουν το εγχείρημα του ΟΔΔΗΧ, με πιθανό αποτέλεσμα να κληθούμε να καταβάλουμε υψηλότερα επιτόκια.
- Είμαστε σαν χώρα προετοιμασμένοι για μια τέτοια αλλαγή «καιρικών συνθηκών», πολλώ δε μάλλον όταν ετοιμαζόμαστε να βγάλουμε από πάνω μας τον «προστατευτικό μανδύα» της μνημονιακής χρηματοδότησης, και δεν θέλουμε ούτε να ακούμε για προληπτική γραμμή στήριξης;
Κατά την άποψή μου, ειδικά αν οι διεθνείς συνθήκες χειροτερέψουν, θα ήταν ευχής έργον να έχουμε στη διάθεσή μας ένα μηχανισμό όπως η προληπτική γραμμή στήριξης. Όμως, ένας τέτοιος μηχανισμός πρέπει να εγκριθεί από τα κοινοβούλια των χωρών της ευρωζώνης. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα δύσκολο σε κάποιες χώρες.
Οπότε, εκόντες-άκοντες οι δανειστές μας επέλεξαν την δεύτερη άριστη λύση που είναι η παροχή πρόσθετης βοήθειας στην Ελλάδα ώστε να σχηματισθεί ένα «μαξιλαράκι ασφαλείας» πριν το τέλος του τρέχοντος Προγράμματος και την έναρξη της χρηματοδότησής μας αποκλειστικά από τις αγορές. Είναι η επιλογή των δανειστών μας που δίνει πάτημα στην ελληνική κυβέρνηση για να πανηγυρίζει για την «καθαρή έξοδο» από τα Μνημόνια, παρότι αυτή η έξοδος φαίνεται ότι θα συνοδεύεται από ενισχυμένους μηχανισμούς εποπτείας.
*Ο κ. Τσακλόγλου είναι Καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
