Του Θωμά Παπαλιάγκα*
Η γενιά που μεγάλωσε μέσα στην κρίση, σε ένα περιβάλλον γενικής παρακμής, απαισιοδοξίας, καχυποψίας και απαξίωσης των θεσμών, δεν ελπίζει σε τίποτα. Ονειρεύεται τη φυγή της στο εξωτερικό, την οποία βλέπει ως μόνη διέξοδο. Μέσα στη γενική αυτή άρνηση, καθώς ανήκει στην πλειοψηφία της στον νέο τύπο ανθρώπου της εικονιστικής κοινωνίας, στον οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω, διαβάζει και αναλύει λιγότερο, διηθεί δυσκολότερα τις πληροφορίες λόγω του πλήθους τους.
Όμως και κυρίως, ενδιαφέρεται λιγότερο, θεωρεί τη χώρα χαμένη υπόθεση και τη γενιά της χαμένη γενιά, επιρρίπτοντας τις ευθύνες για την κατάσταση της χώρας και την απελπισία της στις παλιότερες γενιές, στους θεσμούς και στην πολιτική τάξη. Πιστεύει μάλιστα βαθιά ότι στη χώρα αυτή δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα και, ως εκ τούτου, είναι πολύ επιρρεπής σε μηδενιστικές λογικές.
Το πρόβλημα δεν είναι τόσο ότι δεν ενδιαφέρεται για τα κοινά. Το πρόβλημα είναι ότι δεν βλέπει ότι μπορεί να γίνει κάτι από την ενασχόλησή της με αυτά. Και το ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι, υπό τις δεδομένες συνθήκες, έχει δίκιο.
Ο άνθρωπος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας διαφορετικός άνθρωπος από αυτόν που μέχρι σήμερα γνωρίζουμε. Ζει παράλληλα στην ψηφιακή κοινωνία, έρχεται κοντά με άλλους ανθρώπους, ή καλύτερα με τα ψηφιακά είδωλά τους, επιλέγει τα μηνύματα που θα λαμβάνει και, κυρίως, τα μηνύματα που θα εκπέμπει. Γιατί πλέον έχει τη δυνατότητα να είναι και πομπός μηνυμάτων.
Από την επικράτηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του διαδικτύου, και τον αναγνώστη, ακροατή ή τηλεθεατή που θέλγεται από τον τίτλο, την ατάκα και την εικόνα, περνάμε πλέον στην ξεχωριστή εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στην οποία ο χρήστης-μέλος-«προφίλ» είναι, εκτός από δέκτης, και πομπός μηνυμάτων. Μπορεί πλέον να «ανεβάσει» μηνύματα με απροσδιόριστο – θεωρητικώς – αριθμό δεκτών (με τον περιορισμό στην πραγματικότητα των αλγορίθμων).
Η εικονιστική κοινωνία και το φαινόμενο της εξεικόνισης των ιδεών και της πραγματικότητας, όπως τα ονομάζει και με ενάργεια περιγράφει ο Θεοφάνης Τάσης (Θεοφάνης Τάσης, Η επιμέλεια εαυτού στην εικονιστική κοινωνία, εκδ. Αρμός, Αθήνα, 2017), έχουν προκύψει ως αναπόδραστη συνέπεια της επικράτησης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Εικονιστική κοινωνία είναι η κοινωνία όπου αγαθά, υπηρεσίες, επαγγελματικές και διαπροσωπικές σχέσεις, γενικότερα οι ανθρώπινες δραστηριότητες, ψηφιοποιούνται ως εικόνες. Και έχουν διαμορφώσει έναν διαφορετικό τύπο ανθρώπου. Τον άνθρωπο ο οποίος βλέπει τον εαυτό του ως μέλος της ψηφιακής κοινωνίας όχι με βάση την πραγματικότητα αλλά με βάση το είδωλο που ο ίδιος κατασκευάζει για τον εαυτό του στο δημόσιο «προφίλ» του.
Έτσι, η εικονιστική κοινωνία είναι ένα άθροισμα εκατομμυρίων τέτοιων ειδώλων. Είναι το υβρίδιο της φυσικής και της ψηφιακής πραγματικότητας.
Έχει διαμορφώσει όμως και έναν διαφορετικό τύπο πολίτη. Έναν πολίτη ο οποίος διαβάζει λιγότερο σε βάθος και περισσότερο σε εύρος. Αυξάνει το πλήθος των πληροφοριών που λαμβάνει, όμως μειώνει το βάθος της ανάλυσής τους. Βλέπει τις εικόνες και τα βίντεο και αρκείται στους τίτλους και τις πρώτες γραμμές. Έτσι, κινδυνεύει να αποκτήσει και μία εικονιστική αντίληψη της πραγματικότητας, βάσει των όσων λαμβάνει από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία συχνά κατακλύζονται από θεωρίες συνωμοσίας και fake news. Και δεν είναι εύκολο στο μέσο πολίτη να διαφυλάξει μία αντικειμενικότητα στην διήθηση των πληροφοριών που λαμβάνει, κυρίως λόγω του όγκου και του ανεξέλεγκτου των πηγών. Και αυτό βεβαίως βρίσκει εύφορο έδαφος στη γενικότερη αγανάκτηση που ακολούθησε ευλόγως την οικονομική, κοινωνική – αλλά κυρίως την πολιτισμική, θεσμική και πολιτική – κατάρρευση της χώρας.
Όλοι μας ως πολίτες, σε όποια γενιά κι αν ανήκουμε, οφείλουμε στους εαυτούς μας να αντιληφθούμε ότι η έξοδος από την κρίση και η λύση των προβλημάτων μας περνάει μέσα από την ανάδειξη μίας νέας πνευματικής τάξης και μέσα από την πολιτική. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος.
Και η αλλαγή του πολιτικού συστήματος, αναγκαία προϋπόθεση για την ανάκαμψη της χώρας και όλων μας, περνά από τα χέρια μας. Περνά μέσα από την απόφασή μας να μιλάμε με ειλικρίνεια, σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Περνά μέσα από την ενεργοποίησή μας και την ανάδειξη νέων, σοβαρών, υγιών πολιτικών ιδεών και δυνάμεων. Και υπάρχουν ή διαμορφώνονται τέτοιες. Αρκεί να κοιτάξουμε και πέρα από τα «συστημικά» μέσα ενημέρωσης.
*Ο Θωμάς Παπαλιάγκας είναι δικηγόρος, πολιτικός επικεφαλής της Δημοκρατικής Ευθύνης.
