Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία. Η ανθρωπότητα, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο, γνωρίζει μία πρωτοφανή έκρηξη παραγωγής και μεταφοράς πληροφοριών, από τις οποίες παράγονται και απίστευτες για την ανθρώπινη ιστορία ποσότητες γνώσεων. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι, ενώ κλείνει η πρώτη 20ετία του 21ου αιώνα, πέρα από την εντυπωσιακή αύξηση και ταχύτητα της κυκλοφορίας των γνώσεων, σημαντικός είναι και ο αριθμός των ανθρώπων, σε παγκόσμιο επίπεδο, που έχουν γνώσιν των γνώσεων. Η πρωτοφανής αυτή παραγωγή γνώσεων και πληροφοριών συνοδεύεται, επίσης, στις αναπτυγμένες χώρες, από την επιμήκυνση του χρόνου της εκπαιδεύσεως, από την έκρηξη των μέσων μαζικής επικοινωνίας και από αμέτρητες διευκολύνσεις αμέσου προσβάσεως στις πρωτογενείς πηγές όπου παράγονται αυτές οι πνευματικές πρώτες ύλες.
Συνεπώς, θεωρητικά τουλάχιστον, μπορεί κανείς να ισχυρισθεί ότι στις αναπτυγμένες και δημοκρατικές κοινωνίες το χάσμα μεταξύ αυτών που γνωρίζουν και των κυβερνωμένων που έχουν λιγότερες γνώσεις είναι σχετικά μικρό. Υπό αυτές τις συνθήκες, η ανωτερότητα του αιώνα μας έναντι των προηγουμένων αιώνων έγκειται στο γεγονός ότι οι ιθύνοντες όλων των τομέων διαθέτουν έγκυρες γνώσεις για να ετοιμάσουν τις αποφάσεις τους, ενώ παράλληλα το ευρύ κοινό δέχεται τόσες πολλές πληροφορίες ώστε έχει κάθε δυνατότητα να αξιολογήσει την ορθότητα αυτών των αποφάσεων. Μια τέτοια θεαματική σύγκλιση ευνοϊκών παραγόντων θα έπρεπε, λογικά, να υπαγορεύσει την χωρίς προηγούμενο βελτίωση της ανθρώπινης ζωής, τόσο στο επίπεδο των κοινωνικών σχέσεων όσο και σε αυτό της αλληλοκατανοήσεως.
Μάταιος κόπος. Ο 20ος αιώνας υπήρξε ο πλέον βίαιος και τραγικός στην ανθρώπινη ιστορία. Οι γενοκτονίες, τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, η οργάνωση ταυ ψέμματος και η εξόντωση λαών μέσω της ηθελημένης πείνας, είναι μερικά από τα συγκλονιστικά χαρακτηριστικά του άμεσου παρελθόντος μας. Ενώ, ως φαίνεται, ο 21ος αιώνας θα χαρακτηρισθεί από την οργάνωση της άγνοιας, στην εποχή της εκρήξεως των γνώσεων!
Όπως προκύπτει από πρόσφατες έρευνες που είδαν το φως της δημοσιότητας, στην Ελλάδα, το 70% των κατοίκων της ούτε έχει διαβάσει, αλλά ούτε και πρόκειται ποτέ να ασχοληθεί με το βιβλίο. Επίσης, οι μισοί Νεοέλληνες δεν έχουν ποτέ διαβάσει εφημερίδα και είναι πιθανόν ότι ποτέ στην ζωή τους δεν θα διαβάσουν κάποιο έντυπο. Όσο για το Διαδίκτυο, έχει μόλις 80% διείσδυση στη χώρα μας, ποσοστό που μας κατατάσσει προτελευταίους στην Ευρωπαϊκή Ένωση,παρέα με τη Ρουμανία.
Μέσα σε αυτό το πρωτοφανές περιβάλλον, τα MMΕ αντί να προσπαθήσουν να συμβάλουν, όπως θα έπρεπε, στην κατανόηση του εξωτερικού κόσμου, αντιθέτως κάνουν ό,τι μπορούν για να εγκλείσουν τους καταναλωτές πληροφοριών σε χώρους λαθεμένων βεβαιοτήτων. Παραφράζοντας τον Βιτγκεστάιν, θα λέγαμε ότι «φιλοσοφία» πολλών ΜΜΕ είναι «….να μαγέψουν το πνεύμα με λέξεις και εικόνες, ώστε να το αποκόψουν από την σκέψη...». Αξιοποιούν, έτσι, την έμφυτη διανοητική οκνηρία των ατόμων για να τα απομονώσουν από τα μονοπάτια της ευφυΐας.
Όπως γράφαμε και παλαιότερα, η ευφυΐα είναι πρωτίστως η ικανότητα συλλογής και χρήσεως γνώσεων. Με άλλα λόγια, αν χρησιμοποιήσουμε οικονομικούς όρους, μπορούμε να πούμε ότι η ευφυΐα λειτουργεί όταν μπορεί να διαχειριστεί κάποιες ποσότητες γνώσεων. Και όσο πιο αποτελεσματικά μπορεί να οργανώσει αυτή την διαχείριση, τόσο περισσότερο προβάλλονται οι διάφορες διαστάσεις της. Καθοριστικός, λοιπόν, είναι από την άποψη αυτή ο ρόλος των πηγών τροφοδοσίας της ευφυΐας, καθώς και της ποιότητάς της.
Σημαντικό, επίσης, είναι και το επίπεδο του αποδέκτη γνώσεων και πληροφοριών. Αν είναι προσανατολισμένο προς την λογική, την κριτική αντιμετώπιση και την αναζήτηση της επαλήθευσης, τότε η ευφυΐα αποκτά μεγαλύτερη ισχύ και μπορεί να ξεπεράσει το πάθος ή την μεταφυσική. Σε κάθε διαφορετική περίπτωση αποδυναμώνεται και, τελικά, καταλήγει στην μη εκδήλωση της. Έτσι, το άτομο χάνει κάθε πνευματική τάση για δράση και αδρανοποιείται κοινωνικά. Επειδή δε, λόγω διανοητικής οκνηρίας, ο άνθρωπος ελάχιστα ενδιαφέρεται για πνευματική γυμναστική, ένα εκπληκτικό φαινόμενο που παρατηρείται στην εποχή μας είναι αυτό του σχηματισμού «κοινωνιών αγνοίας», στις οποίες καλλιεργούνται συστηματικά χαμηλού επιπέδου συναισθηματικές αντιδράσεις.
Έτσι, όπως θα έλεγε και ο Μαξ Βέμπερ, η ελληνική άγνοια σε μέγιστο βαθμό και η αντίστοιχη ευρωπαϊκή σε μικρότερη κλίμακα, θέτουν υπό σοβαρό κίνδυνο την νομιμότητα της δημοκρατίας. Επί αυτού του εξόχως σοβαρού θέματος θα επανέλθουμε, γιατί θα βρίσκεται στην επικαιρότητα για πολλά χρόνια ακόμα.Και η κατάσταση,αν κρίνουμε από την άνοδο του λαϊκισμού, την αντι-φιλελεύθερη υστερία και την ανάδυση του ισλαμοαριστερισμου σε χώρες όπως η Γαλλία,μάλλον θα χειροτερεύει.
