Του Δημήτρη Σκάλκου*
Κάθε προσπάθεια για την ανάταξη της παραπαίουσας εθνικής οικονομίας προσκρούει στην κυριαρχία της εκτεταμένης διαφθοράς επί του συνόλου των οικονομικών δραστηριοτήτων. Σε εκείνο δηλαδή το φαινόμενο της «διαπλοκής» περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένων συμφερόντων του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα που κινούνται για την εξασφάλιση προσόδου προς όφελος τους (προσοδοθηρία).
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας για το 2016, το περασμένο έτος η Ελλάδα υποχώρησε σε απόλυτους αλλά και σε σχετικούς όρους, όπου κατατάσσεται στην 69η θέση (ανάμεσα σε 176 κράτη) από την 58η (ανάμεσα σε 168 κράτη). Ταυτόχρονα απολαμβάνει μια θλιβερή πρωτιά στην Ε.Ε., μπροστά μόνο από τη Βουλγαρία.
Η εκτεταμένη διαφθορά αποτελεί τροχοπέδη στις προσπάθειες ανασυγκρότησης της οικονομίας σε τρία επίπεδα:
- Πρώτον, η διαφθορά περιορίζει την αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) αποτελώντας μία μορφή έμμεσης φορολόγησης και περιορίζοντας τις εγχώριες και τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Πλήθος εμπειρικών μελετών κατέδειξαν την αρνητική σχέση ΑΕΠ και διαφοράς. Σύμφωνα με τους Johnson, Kaufmann και Zoido-Lobaton (“Corruption, Public Finances and the Unofficial Economy”, Policy Research Working Paper Series, no. 2169, The World Bank, 1998) αύξηση της διαφθοράς κατά μία μονάδα (σε κλίμακα 0-6) οδηγεί σε περιορισμό του ΑΕΠ κατά 0,84%. Παράλληλα, στην ίδια μελέτη καταγράφεται θετική συσχέτιση της διαφθοράς με την παραοικονομία καθώς η μείωση της διαφθοράς κατά 1 μονάδα συμβάλει στη μείωση της παραοικονομίας κατά 5,1%.
- Δεύτερον, η διαφθορά μέσω της ενθάρρυνσης των «άτυπων» οικονομικών συναλλαγών περιορίζει τα φορολογικά έσοδα και στερεί το κράτος από εκείνους τους οικονομικούς πόρους που θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν τις κατάλληλες αναπτυξιακές δημόσιες πολιτικές σε τομείς όπου είναι απαραίτητες, όπως η παιδεία και η υγεία. Πριμοδοτεί τη σπατάλη στο δημόσιο τομέα και αυξάνει τις δημόσιες δαπάνες κατευθύνοντάς τις σε μη παραγωγικές επενδύσεις, όπως π.χ. στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς.
- Τρίτον, η διαφθορά αυξάνει την οικονομική ανισότητα. Σύμφωνα με μελέτη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (Sanjeev Gupta, Hamid Davoodi and Rosa Alonso-Terme, “Does Corruption Affect Income Inequality and Poverty?”, IMF Working paper, May 1998), μία αύξηση 2,5 μονάδων της διαφθοράς (στην κλίμακα 0-10) συσχετίζεται με αύξηση του δείκτη μέτρησης της ανισότητας Gini κατά 5,4 μονάδες.
Πέραν όμως από τις οικονομικές συνέπειές της, η διαφθορά ενισχύει την αντίληψη της γενικευμένης θεσμικής ανομίας, υποσκάπτοντας έτσι την κοινωνική συνοχή, ειδικά σε μία περίοδο που απαιτείται η στήριξη επώδυνων μεταρρυθμίσεων υψηλού κοινωνικού κόστους για πολυάριθμες πληθυσμιακές ομάδες. «Δικαιοσύνη και ας πέσουν οι ουρανοί» έλεγε ένα αρχαίο ρωμαϊκό ρητό και, πραγματικά, η αποκάλυψη στην κοινή γνώμη των αλλεπάλληλων κρουσμάτων διαφθοράς που παραμένουν ατιμώρητα λειτουργούν συχνά προκαλούν ρωγμές στο «κοινωνικό συμβόλαιο».
Στις άμεσες λοιπόν προτεραιότητες για την αντιμετώπιση του πολυπλόκαμου φαινομένου της διαφθοράς πρέπει να περιλαμβάνονται:
- Η ισονομία και η απαρέγκλιτη εφαρμογή των ισχυόντων κανόνων σε κάθε έκφανση της πολιτικής και οικονομικής ζωής του τόπου.
- Η θεσμική ανασυγκρότηση του κράτους στην κατεύθυνση της διαφάνειας, του ελέγχου και της λογοδοσίας στη δημόσια διοίκηση και στις αγορές, μέσα από την απλούστευση των διαδικασιών και τον περιορισμό του πολυδαίδαλου πλέγματος των διοικητικών ρυθμίσεων, τον έλεγχο των ολιγοπωλίων και των στρεβλώσεων των αγορών και του ανταγωνισμού.
- Η ενδεδειγμένη συμπεριφορά των πολιτικών ελίτ της χώρας, οι οποίες καλούνται σε συμβολικό επίπεδο να λειτουργήσουν «παραδειγματικά» προβάλλοντας πρότυπα ηγεσίας που απαντούν στις προκλήσεις των καιρών και δεν παρασύρονται από τις σειρήνες του πολιτικού κόστους, τις ευκολίες του λαϊκισμού και τους συμβιβασμούς της μετριότητας.
Σε κάθε περίπτωση ένα ολοκληρωμένο εθνικό σχέδιο μεταρρυθμίσεων οφείλει να ενσωματώνει μία στρατηγική αποτελεσματικής αντιμετώπισης της διάχυτης διαφθοράς.
*Ο Δημήτρης Σκάλκος είναι πολιτικός επιστήμονας-διεθνολόγος. Το βιβλίο του «Αλλάζει η Ελλάδα; Η πολιτική οικονομία των μεταρρυθμίσεων» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.
