Του Παύλου Ελευθεριάδη*
Πολλοί φίλοι στον προοδευτικό χώρο θα παρακολουθήσουν με ενδιαφέρον το Συνέδριο της Δημοκρατικής Συμπαράταξης, επειδή υποστηρίζουν ότι τα διάφορα κόμματα και κινήσεις (π.χ. Ποτάμι, ΠαΣοΚ, ΔηΣυ, ΔημΑρ, ΚιΔηΣο, Ώρα Αποφάσεων κλπ.), θα πρέπει να σχηματίσουν επιτέλους ένα ενιαίο κόμμα που θα αναμετρηθεί με αξιώσεις με τον αριστερό-δεξιό λαϊκισμό του κ. Τσίπρα και ενδεχομένως θα διεκδικήσει την θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης στης επερχόμενες εκλογές. Έτσι θα στηρίξουμε, λένε πολλοί, την ευρωπαϊκή και δημοκρατική πορεία της χώρας ώστε να νικηθεί ο αυταρχισμός, η μισαλλοδοξία και η εχθρότητα προς την ανοικτή κοινωνία που δείχνει ο Σύριζα και οι ηγέτες του.
Συμμερίζομαι απόλυτα την ελπίδα για την ήττα του εθνολαϊκισμού στη χώρα μας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εκλογική ήττα του Σύριζα είναι απολύτως απαραίτητη ώστε να βγει η χώρα από τον φαύλο κύκλο της απομόνωσης, της πελατειακής διαφθοράς και της στασιμότητας, στην οποία βρίσκεται σήμερα. Πιστεύω όμως ότι η ένωση των φιλοευρωπαϊκών προοδευτικών δυνάμεων, δεν πρόκειται να πετύχει από μόνη της τον στόχο αυτό. Η ένωση θα προσκρούσει σε ένα τεράστιο εμπόδιο. Το εμπόδιο αυτό είναι το ηθικό αισθητήριο του Έλληνα ψηφοφόρου. Η προτεινόμενη ένωση θα αποτύχει όσο το ΠαΣοΚ ταυτίζεται με τη διαφθορά.
Είναι φανερό ότι η ταύτιση δεν αφορά όλα τα στελέχη του και όλη την ιστορία του. Όλοι γνωρίζουν ότι το ΠαΣοκ είναι το κόμμα του ΕΣΥ (Αυγερινός, Γεννηματάς), του ΑΣΕΠ (Πεπονής), της εισόδου στο Ευρώ, της θρησκευτικής ουδετερότητας των ταυτοτήτων, της προσέγγισης με την Τουρκία, της εισόδου της Κύπρου στην ΕΕ (Σημίτης), της Διαύγειας, του Καλλικράτη και της ιθαγένειας στους μετανάστες (Ραγκούσης) και των ανοικτών πανεπιστημίων (Διαμαντοπούλου), για να αναφερθώ μόνο σε λίγες από τις πολλές και σημαντικές επιτυχίες του.
Αλλά οι πράξεις και παραλείψεις των κ.κ. Κουτσόγιωργα, Τσοχατζόπουλου, Σμπώκου, Μαντέλη και άλλων επισκιάζουν σήμερα – στην Ελλάδα της οικονομικής καταστροφής και της απαξίωσης - όλες τις επιτυχίες του πάλαι ποτέ ισχυρού κόμματος. Και η γενική εικόνα αφορά τόσο το ΠαΣοκ και την Νέα Δημοκρατία. Τα λεγόμενα φιλο-ευρωπαϊκά κόμματα έδειξαν μεγάλο κυνισμό τα τελευταία είκοσι χρόνια με ανήθικες συμφωνίες με τους ολιγάρχες των ΜΜΕ, με χαριστικά δάνεια από τις τράπεζες, με χειραγώγηση των δημοσίων συμβάσεων προς όφελος φίλων επιχειρηματιών, συναλλαγές με τους συνδικαλιστές των ΔΕΚΟ (και ιδίως ΔΕΗ και ΟΤΕ) και παραδεδεγμένες πελατειακές διευθετήσεις κάθε είδους. Αυτός ήταν ο «καπιταλισμός των κολλητών» (crony capitalism) που υπό την καθοδήγηση προβεβλημένων στελεχών του ΠαΣοΚ και της ΝΔ χρησιμοποίησε τα χρήματα της ΕΕ (είτε ήταν επιδοτήσεις, είτε δάνεια) για ιδιοτελείς σκοπούς και όχι για να φτιάξει μια ανταγωνιστική, εξωστρεφή οικονομία που θα μπορούσε να πετύχει στην Ευρωζώνη δίνοντας ίσες ευκαιρίες σε όλους.
Το αποτέλεσμα των πρακτικών αυτών είναι ότι η Ελλάδα είναι μια από τις πιο άνισες και πιο κοινωνικά άδικες κοινωνίες της ΕΕ. Για αυτό λοιπόν πολλοί ψηφοφόροι έχουν για πάντα συνδέσει το κόμμα που ίδρυσε ο Ανδρέας Παπανδρέου με την αναξιοπιστία, τον κυνισμό και την ιδιοτέλεια, ακόμα και αν αυτά δεν ήταν χαρακτηριστικά των στελεχών της ηγεσίας του.
Η σημερινή ηγεσία του ΠαΣοΚ, ίσως επειδή μεγάλωσε μέσα στο ΠαΣοΚ, αδυνατεί να δει το πρόβλημα. Η κ. Γεννηματά δεν μιλά ποτέ για την διαφθορά, μια λέξη που νομίζω δεν έχει χρησιμοποιήσει ποτέ στις ομιλίες της. Δεν μιλά ποτέ για το πελατειακό κράτος. Στην επέτειο του θανάτου του Ανδρέα Παπανδρέου, πριν λίγες ημέρες, επιχείρησε να δικαιώσει την μνήμη του με μια δημόσια δήλωση, χωρίς να αναφερθεί καθόλου στην κληρονομιά της πελατειακής διάβρωσης του κράτους, που μας παρέδωσε ο ιδρυτής του ΠαΣοΚ και την αποτυχία της «Αλλαγής» που ενέπνευσε τη μισή Ελλάδα το 1981
Η γνώμη μου είναι πολλοί άνθρωποι, που δεν ασχολούνται καθημερινά με την πολιτική και δεν κατανοούν τις πολύπλοκες λεπτομέρειες της Ευρωζώνης και της κατάρρευσης της Ελλάδας, ψήφισαν Σύριζα απλά γιατί πίστευαν ότι ο κ. Τσίπρας ήταν κάτι εκτός του παλαιού συστήματος. Υποσχόταν μια αλλαγή αντίστοιχη με αυτή που υποσχέθηκε ο Ανδρέας. Είναι προφανές ότι όσοι ψήφισαν Σύριζα για αυτόν τον λόγο είναι σήμερα εντελώς απογοητευμένοι. Μετά τα δύο μνημόνια Τσίπρα, κατάλαβαν ότι ο νυν πρωθυπουργός είναι πιο κυνικός ακόμα και από τους χειρότερους πολιτικάντηδες του παρελθόντος. Και όμως σήμερα οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι αυτοί οι ψηφοφόροι αρνούνται να επιστρέψουν στο ΠαΣοΚ ή τα άλλα φιλοευρωπαϊκά κόμματα.
Γιατί; Πιστεύω ότι το ηθικό τους αισθητήριο τους λέει ότι το ΠαΣοΚ (ή η Νέα Δημοκρατία) δεν μπορεί να είναι η λύση. Ας προσέξουμε μια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου το 2014, που έκανε την ερώτηση «Είσαστε ικανοποιημένοι ή μη ικανοποιημένοι από την λειτουργία της δημοκρατίας στην χώρα σας;». Η έρευνα έδειξε ότι μόνο το 15% των Ελλήνων πολιτών είναι ικανοποιημένοι από τους δημοκρατικούς θεσμούς, το χαμηλότερο ποσοστό στην ΕΕ. Αυτό είναι το συγκλονιστικό υπόβαθρο της όποιας πρόθεσης ψήφου του Έλληνα ψηφοφόρου. Αυτό είναι, σε ένα πίνακα, το πολιτικό μας αδιέξοδο.
Πώς λοιπόν θα φτιάξουμε μια προοδευτική παράταξη που δεν θα έχει αυτό το βάρος του παρελθόντος; Που θα ξεφύγει από την απόρριψη των παλιών θεσμών; Πρέπει νομίζω να ακούσουμε αυτό που μας λέει η οργισμένη ελληνική κοινωνία. Χρειάζεται ριζική αλλαγή του τρόπου με τον οποίον γίνεται η πολιτική στην Ελλάδα. Ο τρόπος είναι μόνο ένας, η ίδρυση κομμάτων νέου τύπου. Για την προοδευτική παράταξη αυτό απαιτεί δύο ξεχωριστά βήματα.
Πρώτον, αν το ΠαΣοΚ θέλει να είναι μέρος της λύσης, θα πρέπει να παραδεχθεί την ευθύνη του. Η ευθύνη εδώ δεν είναι η ατομική ποινική ευθύνη, π.χ. των κ. Τσοχατζόπουλου και Σμπώκου, αλλά η συλλογική ηθική ευθύνη για τις δομές που το ΠαΣοΚ ποτέ δεν έφτιαξε. Το ΠαΣοΚ ως συλλογικός οργανισμός ποτέ δεν στήθηκε με σοβαρές εσωτερικές διαδικασίες, με διαφάνεια και δημόσια λογοδοσία, ώστε κάθε υπουργός και βουλευτής να υπόκεινται στον έλεγχο των απλών μελών. Ήταν πάντα ένας μηχανισμός του ηγέτη του. Η χαλαρή, προσωποπαγής και ιεραρχική δομή του ΠαΣοΚ ως κόμματος οδήγησε αντίστοιχα στην χαλαρή, προσωποπαγή και ιεραρχική δομή της δημόσιας διοίκησης. Έτσι κάθε υπουργείο ήταν ένα σιλό, απομονωμένο από όλα τα άλλα, και όπου τα πολιτικά (κομματικά διορισμένα) πρόσωπα είχαν πλήρη έλεγχο. Ήταν αποκλειστικά στην δική τους διακριτική ευχέρεια αν θα ήταν διεφθαρμένοι ή όχι. Έτσι έδρασε ανενόχλητος ο κ. Τσοχατζόπουλος.
Δεύτερον, όσοι θέλουν να φτιάξουν μια προοδευτική συμμαχία πρέπει να εξηγήσουν στον κόσμο ότι το νέο κόμμα θα να είναι ένα κόμμα νέου τύπου, με σοβαρές εσωτερικές διαδικασίες, κανονισμούς λειτουργίας και θεσμούς λογοδοσίας από την ηγεσία προς τα μέλη. Το κυριότερο όλων, το νέο κόμμα θα πρέπει να βασίζεται μόνο στην ανιδιοτέλεια και τον πατριωτισμό των μελών του. Όσοι εντάσσονται αυτό από αρπακτικότητα και απληστία, θα απομονώνονται και θα αναγκάζονται να φύγουν.
Για αυτό θα ξεκινούσα από μια απλή ιδρυτική αρχή. Θα την έβαζα πρώτη στο καταστατικό αλλά και σε όλους τους κανονισμούς λειτουργίας των οργάνων του. Θα λέει ότι κανείς δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την κομματική ιδιότητα ή κομματικό ή κρατικό αξίωμα για να ωφελήσει τον εαυτό του, την οικογένειά του ή τους φίλους του. Η ευνοιοκρατία θα είναι πειθαρχικό παράπτωμα που θα τιμωρείται με διαγραφή και θα επιτηρείται από την επιτροπή Καταστατικού και Δεοντολογίας, που θα είναι εντελώς ανεξάρτητη από την ηγεσία.
Το Καταστατικό του νέου κόμματος θα μπορούσε λοιπόν να ξεκινά ως εξής:
Άρθρο 1 - Ανιδιοτέλεια
α) Όσοι κατέχουν ή αναζητούν δημόσια αξιώματα οφείλουν να το κάνουν μόνο για το δημόσιο συμφέρον και όχι για να κερδίσουν οικονομικά ή άλλα υλικά οφέλη για τους εαυτούς τους, τις οικογένειές τους, τους φίλους τους ή τις επαγγελματικές τους ομάδες.
β) Η χρησιμοποίηση της ιδιότητας του μέλους του κόμματος για τον προσπορισμό οικονομικού ή άλλου οφέλους για τον ίδιο ή συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο, καθώς και η χρησιμοποίηση της ιδιότητας του μέλους για να διευκολυνθεί ο διορισμός του ιδίου ή συγγενικού ή φιλικού προσώπου σε οποιαδήποτε δημόσια ή ιδιωτική θέση καθώς και κάθε άλλη πράξη ευνοιοκρατίας σε κάθε κρατική ή κομματική απόφαση, είναι σοβαρή παραβίαση των αρχών του κόμματος και επαρκής λόγος διαγραφής από το κόμμα.
Φυσικά, δεν αρκούν οι διακηρύξεις και τα κείμενα για να πείσουν τον κόσμο ότι το νέο προοδευτικό κόμμα θα είναι ένα διαφορετικό κόμμα. Χρειάζονται και τα αξιόπιστα πρόσωπα. Και τα δύο όμως χρειάζονται ταυτόχρονα – δεν αρκούν μόνο τα νέα πρόσωπα, χρειάζονται και οι κανόνες και οι διαδικασίες. Έτσι ακριβώς συμβαίνει στα μεγάλα κόμματα της Δυτικής Ευρώπης (που χωρίς να είναι τέλεια, είναι πολύ πιο αφοσιωμένα στην διαφάνεια και την δημοκρατική δομή τους από ό,τι έχουν ποτέ υπάρξει τα ελληνικά μεγάλα κόμματα).
Αν όμως ένα νέο και ενιαίο προοδευτικό κόμμα δεν αναμετρηθεί με την κληρονομιά του ΠαΣοΚ, τότε είναι κατά την γνώμη μου βέβαιο ότι το εγχείρημα της συνένωσης θα αποτύχει. Ο Έλληνας ψηφοφόρος εξαπατήθηκε από τον κ. Τσίπρα, αλλά το αισθητήριό του είναι σωστό: η χώρα χρειάζεται ριζικές αλλαγές και απαλλαγή από τη διαφθορά. Αυτό δεν θα γίνει αν δεν αλλάξουν ριζικά οι πρακτικές που μας κληροδότησε το ΠαΣοΚ. Αν οι προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις δεν το κατανοήσουν αυτό, τότε είναι καταδικασμένες να κάνουν ακριβώς τα ίδια σφάλματα, που μας έφεραν στο σημερινό αδιέξοδο.
*Ο κ. Παύλος Ελευθεριάδης είναι αναπληρωτής καθηγητής νομικής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
