Photo by ChinaFotoPress/Getty Images/Ideal Image
Του Σωτήρη Σέρμπου*
Η λαϊκιστική επιχειρηματολογία, αυτό που είναι αίτιο (χρεοκοπία) το αντιλαμβάνεται ως αποτέλεσμα και αυτό που θα έπρεπε να εκλάβει ως αποτέλεσμα (μνημόνιο) το εκλαμβάνει ως αίτιο οπότε ευθύνεται το μνημόνιο και όχι η κρίση. Η «τρόικα-φετίχ» από τη μία είναι ένα σύμπτωμα της πραγματικότητας που μου αναγγέλλει την αναπόφευκτη αλλαγή αλλά ταυτόχρονα μου υπενθυμίζει ότι παρόλα αυτά δεν πρόκειται να την αποδεχθώ! Σε διαφορετική περίπτωση, αν τελικά την αποδεχθώ θα το κάνω αρνούμενος την αποδοχή της γιατί τελικά αυτό χρειάζομαι για να ανταπεξέλθω ψυχολογικά της κατάστασης που βιώνω και να μην αναλάβω ευθύνη. Η απώθηση του συμπτώματος είναι ο λαϊκιστικός «ρεαλισμός».
Αντεστραμμένη πραγματικότητα, προκατασκευασμένες ιδέες με αφηρημένο ηθικό υπόβαθρο που παραχαράσσουν τον κόσμο σύμφωνα με τις προκαταλήψεις και τις αγκυλώσεις μας, με θεωρίες συνωμοσίας να υποκαθιστούν την επαγωγική σκέψη και με κόστος μεγαλύτερο από εκείνο της αποδοχής. Εν τέλει, ο δικός μας λαϊκισμός αποτέλεσε το ιδανικό θύμα για την κατά κράτος επικράτηση των πιστωτών και την επιβολή πολιτικών (και) με τιμωρητικά χαρακτηριστικά στο πλαίσιο ενός πνεύματος επικυριαρχίας που συχνά επιδεικνύεται. Εξέλιξη που ξεπερνάμε με περηφάνια, αρκεί που όσο ισχυρότεροι οι εχθροί, τόσο το καλύτερο για εμάς διότι απομακρυνόμαστε από το πραγματικό πρόβλημα. Τον εαυτό μας…
Σταδιακά πλέον, η επιλογή του ευρώ ως «φετίχ αρμονίας» αποδομείται και θα οδηγήσει είτε σε ωριμότερη αντιμετώπιση είτε σε έξοδο από την ευρωζώνη. Αν η Ελλάδα πρόκειται να ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο της κρίσης αυτό θα γίνει με μια σταδιακή αλλαγή συστήματος προς την εξωστρέφεια και την επιχειρηματικότητα, με την αποδοχή της παγκοσμιοποίησης, τη μετάλλαξη της μικροαστικής ηθικοπλαστικής μετριότητας και του μυγιάγγιχτου εθνοκεντρισμού.
Την ίδια στιγμή, απαρέγκλιτη προϋπόθεση, αποτελεί η διαμόρφωση ενός εσωτερικού περιβάλλοντος που σφυρηλατεί και εν τέλει θωρακίζει σταθερότητα, συνοχή και συναίνεση. Όπου θα μετριαστούν και θα υποχωρήσουν τόσο η πόλωση όσο και κατ' επέκταση ο εσωτερικός διχασμός που συστηματικά εξέθρεψε η κουλτούρα του εθνολαϊκισμού. Σε πολιτικό επίπεδο, θα απαιτηθεί μια εξουσία που αρχικά θα πάψει να πυροβολεί τη χώρα και ίσως τελικά αναλάβει την ευθύνη (επιτέλους!) να ηγηθεί. Ενδιάμεσα, αν είναι εφικτό, θα λειτουργήσει ο οικονομικός αυτοματισμός που επιβάλλει ο μηχανισμός της αγοράς, η παγκοσμιοποίηση και η εξελισσόμενη αρχιτεκτονική της ευρωζώνης.
Έχουμε τα υλικά για να αναδομήσουμε τα κεντρικά σημαίνοντα της Χώρας μας και να διαμορφώσουμε μια «θετική φαντασίωση» συμβατή με τις παραπάνω ανάγκες και τους στόχους; Αν όχι, θα εξακολουθήσουμε να βρισκόμαστε στο μετέωρο βήμα μεταξύ ρήξης και υποταγής αναφορικά με τους πιστωτές. Όμως αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο εγκλωβισμός της λαϊκιστικής φαντασίωσης. Όπου τελικά ασχέτως ρήξης ή υποταγής τώρα, το εκκρεμές στη συνέχεια θα κινηθεί και στην αντίθετη κατεύθυνση. Συνήθως η ρήξη είναι σύντομη και η υποταγή μονιμότερη. Ουσιαστικά, κανένα από τα δύο δεν αποτελεί επιλογή αφού απλά έτσι συμβαίνει σε κάποιον που δεν έχει επιτρέψει στον εαυτό του να δράσει μέσω της ανάληψης ενεργητικής ευθύνης. Ο λαϊκισμός δεν κάνει τίποτε άλλο από το να εκφράζει την εξάντληση της αντοχής «Δεν ξέρω και δεν θέλω πλέον να γνωρίζω τι συμβαίνει, αλλά αυτό που συμβαίνει πρέπει να σταματήσει τώρα».
Η λαϊκιστική προσέγγιση με τη φυγή από το πρόβλημα, την παροχή απλής εξήγησης για τα δεινά και την δημιουργία υπεύθυνου εχθρού θέτει έντονα τον ψυχολογικό αντίκτυπο μιας διαδικασίας «ωμής απόλαυσης» για τη διατήρηση της φαντασιακής μας ταυτότητας. Εξαντλεί τα όρια της απραξίας και ονειροπόλησης επειδή της αρέσει, αλλά και επειδή δεν τολμά να κάνει αλλιώς. Δεν θέλω να επωμιστώ τις συνέπειες αυτού που κατά βάθος γνωρίζω ή υποψιάζομαι αλλά εν τω μεταξύ η τρύπα μεγαλώνει. Και μετά; Όσο πιο επικίνδυνα γίνονται τα πράγματα, τόσο πιο ελκυστική γίνεται η άρνηση της πραγματικότητας. Ο λαϊκισμός δίνει τα ρέστα του με τους πολίτες να διαχωρίζονται σε αυτούς που «είναι μαζί μας» και εκείνους που «είναι εναντίον μας». Μια νέα πηγή «απόλαυσης» λαμβάνει σάρκα και οστά.
Εν κατακλείδι, ας μη λησμονούμε πως η έμμεση αποδοχή της ανικανότητας αποτελεί βασικό στοιχείο του λαϊκισμού. Η πλέον απτή απόδειξη έρχεται από τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι του 2015: Ελληνικέ λαέ, συγγνώμη για τη ρήξη, δεν γνωρίζαμε ότι ο εχθρός δεν θα υποχωρήσει και τότε φυσικά θα υποταχθούμε αμαχητί. Τελικά, μόνο εμείς πιστεύαμε τις ανοησίες μας. Μπορεί να είμαστε απλά ανίκανοι αλλά με καλές προθέσεις και προπάντων δεν είμαστε εχθροί σαν όλους τους (Ά)λλους [εσωτερικούς και εξωτερικούς]. Το λοιπόν, ψηφίστε μας, είμαστε Εσείς, είμαστε ο δικός Σας (Ά)λλος εαυτός. Σφιχταγκαλιάστε το συναίσθημα της υπερήφανης ρήξης. Στο τέλος της ημέρας, όλοι μαζί και πάλι θα «απολαύσουμε». Όλοι μαζί ηρωικά θα υποφέρουμε. Για την Ελλάδα ρε γαμώτο! Χρόνια μας Πολλά!
*Ο κ. Σωτήρης Σέρμπος είναι Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
