Της Πόλυς Βλάση*
Γιατί ο κόσμος τρέχει να αγοράσει την black Friday; Τι ανάγκες καλύπτει αυτή η μέρα κατανάλωσης;
Η Παρασκευή μετά το Thanksgiving έχει καθιερωθεί στην Αμερική ως η ημέρα έναρξης των Χριστουγεννιάτικων αγορών και έχει την ανεπίσημη ονομασία black Friday προσφέροντας ελκυστικές εκπτώσεις για μία μόνο μέρα. Αυτή η στρατηγική marketing δημιουργεί μια τεχνητή έλλειψη προϊόντων καθότι οι καταναλωτές τρέχουν στην κυριολεξία για να προλάβουν να αγοράσουν ό,τι επιθυμούν πριν εξαντληθούν τα αποθέματα, καθότι η ζήτηση για τα προϊόντα είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την προσφορά, μιας και μόνο μια μικρή ποσότητα από τα προϊόντα προσφέρεται σε χαμηλή τιμή και μόνο για εκείνη την ημέρα. Αυτή η διαδικασία δημιουργεί μια αίσθηση έλλειψης (scarcity) στο καταναλωτικό κοινό το οποίο νιώθει «προνομιούχο» αν καταφέρει να αποκτήσει τα πολυπόθητα εκπτωτικά προϊόντα. Δηλαδή σε κοινωνίες με αφθονία προϊόντων, με αυτήν την στρατηγική, νιώθουν οι καταναλωτές ότι υπάρχει έλλειψη και πως πρέπει να προλάβουν. Παράλογο; Ναι και όχι.
Το marketing είναι η επιστήμη της ψυχολογίας των καταναλωτών. Έρχεται για να καλύψει υπάρχουσες ανάγκες. Μέσα από τα εργαλεία του κατανοεί τι χρειάζονται οι καταναλωτές και τους το προσφέρει. Έχουν πραγματοποιηθεί πολλές έρευνες για να εξηγήσουν/μετρήσουν αυτήν την ανάγκη κατανάλωσης αλλά εδώ θα περιοριστούμε στο ότι υπάρχει αυτή η ανάγκη και η black Friday απλώς την καλύπτει, δεν τη δημιουργεί. Συνοπτικά αυτό που συμβαίνει είναι ότι δημιουργείται η αίσθηση στέρησης και τότε ο καταναλωτής είναι έτοιμος να αγοράσει οτιδήποτε το σπάνιο ώστε να διορθώσει αυτήν την ανισορροπία.
Στην πραγματικότητα η τεχνητή έλλειψη που δημιουργεί η black Friday έχει να κάνει με τον χρόνο και όχι με τα προϊόντα. Και η αλήθεια είναι ότι ο χρόνος μας είναι ο πιο περιορισμένος πόρος (scarce resource) που έχουμε. Όμως και ο πιο δίκαιος συνάμα. Όλοι έχουμε 24 ώρες σε μια μέρα να διαχειριστούμε. Και επιλέγουμε το πώς, ελεύθερα.
Κάπου εδώ θα έρθουν οι φίλοι μας οι Αριστεροί και θα μας κάνουν κριτική επειδή κατ' αρχήν δεν θεωρούν ότι είμαστε ελεύθεροι να επιλέγουμε τίποτα στη ζωή μας, επειδή όλα μας επιβάλλονται, και θα συνεχίσουν λέγοντας πως η black Friday είναι κάτι καπιταλιστικό που καταπατάει το δίκαιο του εργάτη κτλ. Βρε Συντρόφια, κατ' αρχήν όποιος δεν επιθυμεί κάτι μπορεί να απέχει. Και σε αυτό το πλαίσιο, που είναι το δεδομένο μας, είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε μέσα από πάρα πολλές εναλλακτικές. Φυσικά η πλέον συνεπής στάση για όποιον διαφωνεί με το έθιμο Black Friday ή τον καταναλωτισμό είναι η αδιαφορία και η αποχή, κανείς δεν καταναγκάζεται από την ελεύθερη αγορά να συμμετάσχει σε κάτι χωρίς τη θέλησή του. Όλοι ζούμε σε ένα πλαίσιο, σε μια κοινωνία. Και σε αυτό το πλαίσιο, που είναι το δεδομένο μας, είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε μέσα από πάρα πολλές εναλλακτικές. Έπειτα, το επιχείρημα ότι οι εργαζόμενοι αυτήν την ημέρα είναι «θύματα» των καπιταλιστών αγοραστών και έχουν ανάγκη τη συμπαράσταση από τους ιδεολόγους φίλους τους, προφανώς δεν ισχύει γιατί οι αγοραστές δεν είναι μόνο καπιταλιστές αλλά από όλες τις ιδεολογίες (είτε επιλέγουν να φορούν μια ιδεολογική ταμπέλα είτε όχι). Το ίδιο και για τους εργαζομένους. Δεν υπάρχει ιδεολογικός διαχωρισμός σε τέτοιες περιπτώσεις. Και όσοι μεταφράζουν τέτοιες καταστάσεις κατά το δοκούν για να ισχυροποιήσουν το ιδεολογικό τους αφήγημα, δεν επιχειρηματολογούν αλλά λαϊκίζουν!
Οπότε, με τα προβλήματά της η black Friday είναι κάτι που προσφέρεται δίκαια σε όλους τους καταναλωτές οι οποίοι είναι ελεύθεροι να επιλέξουν να κάνουν τις αγορές τους εκείνη την ημέρα ή όχι. Η εναλλακτική της απαγόρευσης τέτοιων πρακτικών για να «προστατευθούν» οι πολίτες, μειώνει την ελευθερία των πολιτών και αυτό έχει χειρότερο αντίκτυπο, όπως έχουμε δει να συμβαίνει σε διάφορα καθεστώτα.
Προσωπικά δεν επιλέγω να κάνω τις αγορές μου τη black Friday. Δεν έχω τόσο χρόνο να διαθέσω ούτε το κουράγιο να τρέξω και να «ανταγωνιστώ» τους συμπολίτες μου για να προλάβω ένα πολυπόθητο προϊόν σε τιμή ευκαιρίας. Ωστόσο σέβομαι την επιθυμία όσων το κάνουν και για να είμαι ειλικρινής τους θαυμάζω για την υπομονή και την αντοχή τους να ψάχνουν διεξοδικά το προϊόν που ταιριάζει στις ανάγκες τους στην τιμή που επιθυμούν. Επιλέγουν ελεύθερα να δώσουν τα χρήματά τους σε κάποιο προϊόν χωρίς κάποιος κεντρικός σχεδιαστής να ορίσει ποιες είναι οι ανάγκες τους. Αυτή είναι η ουσία της ελεύθερης αγοράς. Όσοι λοιπόν το επιθυμούν ας απολαύσουν σήμερα την ημέρα χωρίς τύψεις!
*Η κ. Πόλυ Βλάση έχει πτυχίο στα economics και μάστερ στο marketing και είναι αντιπρόεδρος της Φιλελεύθερης Συμμαχίας.
