Του Θοδωρή Ηλιόπουλου
Η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ προσφέρει αξιοσημείωτη υπηρεσία στην επιστήμη του συνταγματικού δικαίου, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στη διδασκαλία του σε πρωτοετείς φοιτητές. Τα σχολικά παραδείγματα μπορούν πλέον να αντικατασταθούν από απλοϊκές, πλην πραγματικές υποθέσεις, οι οποίες απασχολούν το δημόσιο διάλογο. Μάλιστα, η ημιμάθεια των στελεχών της κυβέρνησης περιπλέκει ελαφρώς την εφαρμογή της βασικής συνταγματικής θεωρίας. Την υπόθεση του νόμου Παππά για τις τηλεοπτικές άδειες ακολούθησε η υπόθεση Γεροβασίλη σχετικά με το κοινοβουλευτικό ασυμβίβαστο.
Το άρθρο 57, παράγραφος 1 του Συντάγματος, όπως αναθεωρήθηκε το 2008, ορίζει ότι «τα καθήκοντα του βουλευτή είναι ασυμβίβαστα με τα έργα ή την ιδιότητα του ιδιοκτήτη ή εταίρου ή μετόχου ή διοικητή ή διαχειριστή ή μέλους του διοικητικού συμβουλίου ή γενικού διευθυντή ή των αναπληρωτών τους επιχείρησης, η οποία: α) Αναλαμβάνει ή παροχή υπηρεσιών προς το Δημόσιο ή συνάπτει με το Δημόσιο συναφείς συμβάσεις αναπτυξιακού ή επενδυτικού χαρακτήρα […]».
Μετά την αναθεώρηση του 2008, δηλαδή, το Σύνταγμα απομακρύνθηκε από τη λογική του γενικού επαγγελματικού ασυμβίβαστου, καθιέρωσε, όμως, κοινοβουλευτικό ασυμβίβαστο με ορισμένες ιδιότητες, μεταξύ των οποίων εκείνης του εταίρου επιχείρησης, η οποία παρέχει υπηρεσίες προς το Δημόσιο. Εάν βουλευτής αποδεχθεί ιδιότητα ασυμβίβαστη με το βουλευτικό αξίωμα, εκπίπτει από το αξίωμα, όπως ρητώς ορίζει το άρθρο 57, παράγραφοι 2 και 3, του Συντάγματος.
Η κυρία Γεροβασίλη εξελέγη βουλευτής στις εκλογές του Μαΐου 2012, και επανεξελέγη στις εκλογές του Ιουνίου 2012, και στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015. Η δήλωση «Πόθεν Έσχες» της, όμως, αποδεικνύει πως, παράλληλα με τη βουλευτική της ιδιότητα, η κυρία Γεροβασίλη διατηρούσε και την ιδιότητα της εταίρου στην ομόρρυθμη εταιρεία «ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΤΑΣ ΑΛΕΞΙΟΥ – ΓΕΡΟΒΑΣΙΛΗ ΟΕ». Την ιδιότητα αυτή διατήρησε μέχρι τον Ιούλιο 2015, οπότε μεταβίβασε το μερίδιό της στο γιό της. Σύμφωνα με τις πληροφορίες της εφημερίδας «ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ», το ακτινοδιαγνωστικό κέντρο της κυρίας Γεροβασίλη είχε συμβληθεί με τον ΕΟΠΥΥ, αλλά και με το δημόσιο νοσοκομείο της Άρτας, εκλογικής περιφέρειας της κυρίας Γεροβασίλη.
Κατά συνέπεια, η κυρία Γεροβασίλη έπρεπε να είχε εκπέσει του βουλευτικού αξιώματος. Το γράμμα του Συντάγματος είναι σαφές. Εάν ο συνταγματικός νομοθέτης ήθελε σε ορισμένες περιπτώσεις να μην ισχύει το ασυμβίβαστο θα το όριζε εκείνος και δε θα περίμενε την κυρία Γεροβασίλη να το ανακαλύψει.
Η κυρία Γεροβασίλη, παρ' ότι απάντησε γραπτώς στην εφημερίδα, δεν έχει διαψεύσει τις πληροφορίες, αλλά, ως ακτινολόγος, μας εξήγησε τί λέει στα αλήθεια το Σύνταγμα – πέραν από τις συνήθεις επιθέσεις κατά παντός που τυχόν αμφιβάλλει ότι επί ΣΥΡΙΖΑ είναι όλα αγγελικά πλασμένα.
Στην απάντησή της, η κυρία Γεροβασίλη προσπαθεί να κατανοήσει το Σύνταγμα, και καμώνεται, με μάλλον θλιβερό τρόπο, πως δεν τα καταφέρνει. Ισχυρίζεται πως το Σύνταγμα δεν απαγορεύει στους βουλευτές να εργάζονται! Η έκπτωσή της από το αξίωμα, όμως, δεν είναι συνέπεια του γεγονότος ότι η εργαζόταν. Γενικό επαγγελματικό ασυμβίβαστο πράγματι δεν υπάρχει. Είναι, όμως, συνέπεια του γεγονότος ότι η κυρία Γεροβασίλη δεν απέρριψε, αλλά αποδέχθηκε την ιδιότητα του εταίρου σε επιχείρηση που παρέχει υπηρεσίες στο Δημόσιο, κάτι που εξακολουθεί να αποτελεί κοινοβουλευτικό ασυμβίβαστο. Με άλλα λόγια, η έκπτωσή της οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν βουλευτής και, παράλληλα, εργαζόταν με πελάτη το Δημόσιο.
Στο σημείο αυτό, η κυρία Γεροβασίλη απάντησε μετ' εμφάσεως ότι «δεν πρόκειται επί της ουσίας για συμβάσεις παροχής υπηρεσιών προς το Δημόσιο, αλλά για παροχή υπηρεσιών υγείας – εφόσον ζητηθεί – προς τους ασφαλισμένους πολίτες». Είναι ένα πονηρό επιχείρημα, που δείχνει ότι η κυρία Γεροβασίλη έχει φαντασία. Δεν αρκεί όμως η φαντασία για να αποφύγει κανείς την έκπτωση από το βουλευτικό αξίωμα. Όπως αναγνωρίζει η κυρία Γεροβασίλη, το ακτινοδιαγνωστικό κέντρο της παρέχει υπηρεσίες προς τον ΕΟΠΥΥ, δηλαδή προς το Δημόσιο. Για αυτό το λόγο και έχει συμβληθεί με τον ΕΟΠΥΥ. Το γεγονός ότι η παροχή υπηρεσιών ωφελεί και τους ασφαλισμένους, δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει σχέση του ακτινοδιαγνωστικού κέντρου με το Δημόσιο. Διαφορετικά, ποιός ο λόγος να συμβληθεί η κυρία Γεροβασίλη με τον ΕΟΠΥΥ;
Ελλείψει επάρκειας δομών υγειονομικής περίθαλψης, ο ΕΟΠΥΥ συμβάλλεται με ιδιώτες, ώστε να παρέχουν εκείνοι συγκεκριμένες υπηρεσίες, το κόστος των οποίων επιβαρύνεται ο ΕΟΠΥΥ. Αυτή η παροχή υπηρεσιών προς τους ασφαλισμένους είναι η υπηρεσία του ακτινοδιαγνωστικού κέντρου προς το Δημόσιο. Άλλωστε, πληρώνεται από τον ΕΟΠΥΥ. Οι δε όροι παροχής υπηρεσιών προς τους ασφαλισμένους καθορίζονται στη σύμβαση με τον ΕΟΠΥΥ.
Τα ανωτέρω ισχύουν κατ' αναλογία και αναφορικά με τη σχέση του ακτινοδιαγνωστικού κέντρου της κυρίας Γεροβασίλη με το δημόσιο Νοσοκομείο της Άρτας.
Φαίνεται, όμως, πως η κυρία Γεροβασίλη έχει απάντηση και σε περίπτωση που αποκαλυφθεί και το παραπάνω κόλπο. Ισχυρίζεται, λοιπόν, κατ' ουσίαν, πως η γραμματική ερμηνεία του Συντάγματος οδηγεί σε πολύ αυστηρό περιορισμό του δικαιώματός της σε εργασία, εξ ου πρέπει κανείς να ακολουθήσει την τελολογική ερμηνεία, και να ερευνήσει το σκοπό του άρθρου 57 του Συντάγματος.
Η τελολογική ερμηνεία είναι πράγματι μία σημαντική μέθοδος ερμηνείας του δικαίου. Η ανεύρεση της ratio, του σκοπού ενός νομικού κανόνα μπορεί να συμπληρώσει τη γραμματική ερμηνεία και να οδηγήσει, έτσι, σε ορθά συμπεράσματα. Εν προκειμένω, σκοπός του άρθρου 57, παράγραφος 1, στοιχείο α' του Συντάγματος είναι να αποκρούσει τον κίνδυνο σύγκρουσης συμφερόντων, δηλαδή τον κίνδυνο να εκμεταλλευτεί ο βουλευτής το αξίωμά του για να εξυπηρετήσει όχι το δημόσιο συμφέρον, αλλά το δικό του μέσα από τις συναλλαγές του με το Δημόσιο. Πέραν, όμως, της ορθής άσκησης του βουλευτικού αξιώματος, το άρθρο 57 σκοπεί να διασφαλίσει την ισότητα των βουλευτών με τους πολίτες. Και τούτο διότι, επαγγελματικές συναλλαγές βουλευτή με το Δημόσιο ενδεχομένως γίνονται με όρους ευνοϊκής μεταχείρισης υπέρ του βουλευτή. Επιπλέον, οικονομική εξάρτηση του βουλευτή από το Δημόσιο δημιουργεί αμφιβολίες για την ακεραιότητά του, και πλήττει συνολικά το κύρος της Βουλής.
Στην απάντησή της, όμως, η κυρία Γεροβασίλη ασχολείται μόνο με το ζήτημα της προστασίας της ισότητας, και ισχυρίζεται ότι οι συμβάσεις του ακτινοδιαγνωστικού της κέντρου με τον ΕΟΠΥΥ και με το Νοσοκομείο Άρτας δεν της εξασφαλίζουν πλεονέκτημα ή προνομιακή θέση έναντι των πολιτών. Και τούτο, διότι οι συμβάσεις δεν έγιναν κατόπιν διαγωνισμού και δεν αποκλείουν κανέναν ενδιαφερόμενο ιατρό ή εταιρεία να συμβληθεί και εκείνος με το Δημόσιο. Πρόκειται για ένα ευλογοφανές επιχείρημα – αλλά όχι εύλογο.
Η κυρία Γεροβασίλη παραγνωρίζει ότι το πλεονέκτημα δεν προκύπτει μόνον κατά τη σύναψη της σύμβασης, αλλά και κατά την εκτέλεσή της. Το γεγονός ότι μπορούν και άλλοι, εκτός από εκείνη, να συμβληθούν με τον ΕΟΠΥΥ, δεν αποκλείει το ενδεχόμενο ο ΕΟΠΥΥ να εκτελεί τη σύμβαση που έχει με την κυρία Γεροβασίλη κατά προνομιακό τρόπο σε σχέση με τις άλλες συμβάσεις. Για παράδειγμα, είναι συνεπής ο ΕΟΠΥΥ στις πληρωμές του απέναντι στην κυρία Γεροβασίλη; Είναι περισσότερο συνεπής απ' ό, τι είναι έναντι άλλων; Μήπως η κυρία Γεροβασίλη εκμεταλλεύτηκε το βουλευτικό της αξίωμα για να εξασφαλίσει ότι δε θα ελεγχθεί επαρκώς, ή και καθόλου, από τον ΕΟΠΥΥ;
Ανεξαρτήτως απάντησης, υπάρχει ασυμβίβαστο. Και τούτο διότι το Σύνταγμα προστατεύει και το κύρος της Βουλής και των βουλευτών, επομένως αρκεί υπόνοια πλεονεκτήματος για να επέλθει έκπτωση βουλευτή έχοντος τις ιδιότητες του άρθρου 57, παράγραφος 1, στοιχείο α. Αρκεί η δυνατότητά της, σε θεωρητικό, έστω, επίπεδο, να εκμεταλλεύτηκε τη σχέση που είχε ως βουλευτής με το Δημόσιο, για να κάμψει τους ελεγκτικούς μηχανισμούς του Δημοσίου και έτσι να εξασφαλίσει οικονομικό πλεονέκτημα. Όπως σχολίασε την υπόθεση και ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, κύριος Κούλογλου, «δεν αρκεί να είσαι τίμιος, πρέπει να το δείχνεις».
Άλλωστε, οι επαγγελματικές συναλλαγές της κυρίας Γεροβασίλη με το Δημόσιο είναι τέτοιες που τη φέρνουν εκ των πραγμάτων ενώπιον συνειδησιακής σύγκρουσης, την οποία θέλει να αποτρέψει το Σύνταγμα. Διότι, ως βουλευτής οφείλει να υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Ως ιδιώτης, όμως, είναι εύλογο να επιδιώκει να εξασφαλίσει το μέγιστο προσωπικό όφελος σε βάρος του αντισυμβαλλομένου της, δηλαδή του Δημοσίου!
Χαρακτηριστικά, στην Άρτα, εκλογική περιφέρεια και τόπος επαγγελματικής δραστηριοποίησης της κυρίας Γεροβασίλη, το δημόσιο Νοσοκομείο δεν έχει αξονικό τομογράφο. Το δημόσιο συμφέρον είναι να λειτουργήσει αξονικός τομογράφος στο Νοσοκομείο, ώστε να αναβαθμιστούν οι δημόσιες υπηρεσίες υγείας. Το συμφέρον όμως ενός ιδιώτη ιδιοκτήτη ακτινοδιαγνωστικού κέντρου είναι να παραμείνει το Νοσοκομείο χωρίς αξονικό τομογράφο, ώστε να διατηρήσει ή και να αυξήσει την πελατεία του. Πολλώ δε μάλλον εάν ο συγκεκριμένος ιδιώτης έχει σύμβαση με το Νοσοκομείο, ώστε να παραπέμπονται σε αυτόν οι ασθενείς. Αλήθεια, τί έχει κάνει η κυρία Γεροβασίλη για να αποκτήσει το Νοσοκομείο Άρτας αξονικό τομογράφο;
Συμπερασματικά, το γράμμα του άρθρου 57 του Συντάγματος είναι σαφές. Το ίδιο είναι και το πνεύμα του. Το Σύνταγμα δεν επιτρέπει σε βουλευτή να παρέχει υπηρεσίες προς το Δημόσιο, διότι τέτοιες σχέσεις συναλλαγής δημιουργούν κατάσταση σύγκρουσης συνειδήσεως για το βουλευτή, υπονομεύουν την ποιότητα του κοινοβουλευτικού έργου και την ανεξαρτησία του, δημιουργούν σχέσεις ανισότητας μεταξύ βουλευτών και λοιπών πολιτών, και πλήττουν το κύρος της Βουλής συνολικά.
Σε όλα αυτά, η κυρία Γεροβασίλη απαντάει ότι οι συμβάσεις της με το Δημόσιο δεν τη φέρνουν σε προνομιακή θέση – μπορούν και άλλοι να παράσχουν τις υπηρεσίες τους. Πρώτον, αυτό είναι αδιάφορο για το Σύνταγμα, το οποίο απαγορεύει στους βουλευτές αυτήν καθ' εαυτήν την παροχή υπηρεσιών στο Δημόσιο. Δεν απαγορεύει την ιδιοτελή εκμετάλλευση της συναλλακτικής σχέσης τους με το Δημόσιο. Δεύτερον, δεν ξέρουμε εάν έχει προνομιακή σχέση με το Δημόσιο, διότι δεν ξέρουμε τον τρόπο εκπλήρωσης της σύμβασής της με τον ΕΟΠΥΥ και τους όρους της σχέσης του ακτινοδιαγνωστικού της κέντρου με το Νοσοκομείο Άρτας.
Σε κάθε περίπτωση, η κυρία Γεροβασίλη πρέπει να εκπέσει από βουλευτής.
*Ο κ. Θοδωρής Ηλιόπουλος είναι Δικηγόρος, LLM
