Το μέλλον προοιωνίζεται μια Ευρώπη όλο και πιο συντηρητική, με περιχαράκωση στο εθνικό κράτος, άνοδο ξενοφοβικών τάσεων και ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων, τάση που επιταχύνεται από την αυξανόμενη αστάθεια στη Μέση Ανατολή.
Τα λόγια είναι του Μάνου Καραγιάννη, Αναπληρωτή Καθηγητή Διεθνούς Ασφάλειας στο King''s College London που μιλά για τον αντίκτυπο στις ευρωπαικές κοινωνίες από τις καινούργιες εύθραυστες ισορροπίες σε Ιράκ και Συρία, μετά τις ήττες του Ισλαμικού Κράτους. Χαρακτηρίζει το Κουρδικό για την Τουρκία, ό,τι το Παλαιστινιακό για το Ισραήλ και προβλέπει ότι η πορεία ανεξαρτητοποίησης του Κουρδικού κράτους είναι μη αναστρέψιμη, γεγονός που δημιουργεί νέα δεδομένα, όπως το ενδεχόμενο να έρθει η Άγκυρα πιο κοντά στην Τεχεράνη και την κυβέρνηση της Βαγδάτης που ελέγχεται από τους Ιρακινούς Σιίτες.
Αναφέρεται στο ρόλο του Κρεμλίνου που δεν θα βάλει "όλα τα αυγά σε ένα καλάθι", και θα συνεχίσει να υποστηρίζει στρατιωτικά το καθεστώς Assad, αλλά και να προσεγγίζει τους Κούρδους γιατί είναι το νέο δυναμικό στοιχείο στην περιοχή. Όσο για το ISIS, δεν πρόκειται να εξαφανισθεί, καθώς σκέφτεται περισσότερο πολιτικά και λιγότερο στρατιωτικά, επομένως η χθεσινή επίθεση στη Μασσαλία δεν θα είναι η τελευταία, αφού η Ευρώπη είναι γεμάτη από "μοναχικούς λύκους".
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Οι εξελίξεις στη Συρία εστιάζονται στη Ράκα. Έπειτα από μήνες μαχών, η συμμαχία Σύριων, Κούρδων και Αράβων που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ—πολιορκούν τον τελευταίο θύλακα των τζιχαντιστών στη βόρεια Συρία. Πνέει τα λοίσθια το ISIS;
Ναι, νομίζω είναι καθαρά θέμα χρόνου η απελευθέρωση της Ράκα και των υπόλοιπων τμημάτων της συριακής επικράτειας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το ISIS θα εξαφανιστεί! Είναι πολύ πιθανόν η οργάνωση να επιστρέψει στη μορφή που είχε την περίοδο 2003-2011, όταν λειτουργούσε ως παρακλάδι της Αλ-Κάιντα και προέβαινε σε τρομοκρατικές επιθέσεις στο κεντρικό Ιράκ.
- Όσο πληθαίνουν οι στρατιωτικές ήττες του Ισλαμικού Κράτους, τόσο να περιμένουμε αύξηση στα τρομοκρατικά χτυπήματα στην Ευρώπη;
Η ηγεσία του ISIS σκέφτεται περισσότερο πολιτικά και λιγότερο στρατιωτικά. Οι επιθέσεις στη Δυτική Ευρώπη και τη Ρωσία παρουσιάζονται ως "αντεπίθεση" της οργάνωσης. Δεν στοιχίζει τίποτα στο ISIS να επιδιώκει θεαματικά χτυπήματα στην καρδιά της Ευρώπης. Και η χθεσινή επίθεση στη Μασσαλία αυτό δείχνει. Δυστυχώς δεν θα είναι η τελευταία.
- Η πολύνεκρη επίθεση στο Λας Βέγκας μπορεί να σχετίζεται με το Ισλαμικό Κράτος; Το ISIS ισχυρίζεται ότι ο μακελάρης του Λας Βέγκας ήταν στρατιώτης του. Μπορεί να έχει βάση κάτι τέτοιο και πώς να «διαβάσουμε» αυτή τη τραγωδία;
Δεν φαίνεται να ισχύει κάτι τέτοιο, πράγμα όμως που σημαίνει ότι η οργάνωση ποντάρει περισσότερο στο φόβο παρά στην αλήθεια. Ο δολοφόνος πιθανότατα δεν είχε πολιτικά κίνητρα, αλλά περισσότερες πληροφορίες θα έχουμε τις επόμενες μέρες.
- Η τρομοκρατία κυριαρχεί στην ατζέντα των Ευρωπαίων ψηφοφόρων. Το είδαμε στις γερμανικές εκλογές, όπου το κεφάλαιο "ασφάλεια", σε συνδυασμό φυσικά με το Μεταναστευτικό, ήταν ένας από τους βασικούς λόγους για τη στροφή της κοινωνίας προς τα "δεξιά" (AfD, FDP). Το μέλλον προοιωνίζεται μια Ευρώπη όλο και πιο συντηρητική;
Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που μας οδηγούν προς αυτή την κατεύθυνση, πράγματι το μέλλον προοιωνίζεται μια Ευρώπη όλο και πιο συντηρητική. Ο κυριότερος λόγος είναι η γήρανση των ευρωπαϊκών κοινωνιών που σημαίνει πρακτικά ότι εξαρτόμαστε από τους μετανάστες για την συντήρηση του κοινωνικού κράτους. Ταυτόχρονα, πρόσφυγες από εμπόλεμες ζώνες ζητούν καταφύγιο στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές πολιτικές ενσωμάτωσης έχουν σε μεγάλο βαθμό αποτύχει. Η πολιτισμική διαφορετικότητα δημιουργεί ανασφάλεια που τροφοδοτεί την Άκρα Δεξιά. Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις στα θέματα μετανάστευσης και ενσωμάτωσης. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο ρατσισμός δεν μπορεί να είναι η απάντηση στις προκλήσεις της εποχής.
- Τι σημαίνει όμως στη πράξη η συντηρητικοποίηση της Ευρώπης; Σημαίνει ότι κλείνει προς την άκρα δεξιά, σε μοντέλα τύπου Ουγγαρίας;
Σημαίνει περιχαράκωση στο εθνικό κράτος, άνοδος ξενοφοβικών τάσεων της κοινωνίας, και ενίσχυση ακροδεξιών κομμάτων.
- Πριν από μερικές ημέρες είχαμε δημοψήφισμα στο Ιράκ, όπου οι Κούρδοι τάχθηκαν με ποσοστό 93,7% υπέρ της απόσχισης από τη Βαγδάτη. Πως να διαβάσουμε αυτή η εξέλιξη για τις ισορροπίες της περιοχής;
Είναι απλά άλλο ένα βήμα για τη δημιουργία του κουρδικού κράτους. Το κουρδικό κίνημα όμως είναι κατακερματισμένο σε διαφορετικές ομάδες, οι οποίες δεν μοιράζονται απαραίτητα την ίδια αντίληψη πραγμάτων. Έχω την εντύπωση ότι ο ηγέτης των Κούρδων του Βορείου Ιράκ Μασούντ Μπαρζανί θέλει να ενισχύσει τη θέση του έναντι του PKK και των Κούρδων της Συρίας. Σε κάθε περίπτωση, ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος θα δημιουργήσει νέα δεδομένα στην περιοχή. Μην σας προκαλέσει εντύπωση αν η Τουρκία έρθει πιο κοντά στο Ιράν και την κυβέρνηση της Βαγδάτης που ελέγχεται από τους Ιρακινούς Σιίτες.
- Πόσο εύθραυστη ειναι η κατάσταση; Διαβάζουμε για παράδειγμα ότι πιο "εύφλεκτο" είναι το Κιρκούρκ που βρίσκεται υπό κουρδικό έλεγχο, παρ' ότι δεν ανήκει στη συνταγματικά αναγνωρισμένη έκταση της αυτόνομης κουρδικής περιοχής…
Ναι ισχύει αυτό. Παίζεται ένα μεγάλο παιχνίδι γύρω από το Κιρκούκ γιατί είναι μια μεγάλη πολυεθνοτική πόλη με σημαντικά κοιτάσματα πετρελαίου. Δεν θα είναι εύκολο για τους Κούρδους να εντάξουν το Κιρκούκ στο νέο κουρδικό κράτος.
- Μετά τις νίκες κατά του Ισλαμικού Κράτους, οι Κούρδοι ελέγχουν 40% περισσότερα εδάφη απ' αυτά που αναφέρει το ιρακινό σύνταγμα, περιλαμβανομένης και της μεθοδίου Ιράκ-Συρίας. Προφανώς αυτό ενοχλεί πολύ την Άγκυρα. Πως πιστεύετε ότι θα αντιδράσει;
Θα έλεγα ότι το Κουρδικό είναι πλέον για την Τουρκία ότι είναι το Παλαιστινιακό για το Ισραήλ. Η Άγκυρα δίνει μάχη οπισθοφυλακών στην περιοχή γι'' αυτό και αναζητά περιφερειακούς συμμάχους. Η πορεία ανεξαρτητοποίησης φαίνεται να μην είναι αναστρέψιμη.
- Ο Ερντογάν απείλησε τους Κούρδους του Ιράκ ότι θα κλείσει τη στρόφιγγα του αγωγού μέσω του οποίου εξάγουν ως και 700.000 βαρέλια ημερησίως στο λιμάνι Τσειχάν. Ωστόσο, παρά τους λεονταρισμούς του, η Τουρκία διαθέτει την ισχύ να κηρύξει έναν πόλεμο εναντίον των Κούρδων του Ιράκ;
Εκτιμώ ότι θα είναι δύσκολο να κλείσει η στρόφιγγα του αγωγού, γιατί η Τουρκία παρουσιάζεται από την κυβέρνηση της ως μια αξιόπιστη διαμετακομιστική χώρα. Αυτές οι ποσότητες που προέρχονται από το Βόρειο Ιράκ έχουν συμβολαιοποιηθεί για δυτικές εταιρείες. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ότι αν η Τουρκία κλείσει την στρόφιγγα θα πρέπει μετά να δώσει σοβαρές εξηγήσεις για την συμπεριφορά της, να πληρώσει αποζημιώσεις, κ.ο.κ. Μια μαζική στρατιωτική επέμβαση στο Βόρειο Ιράκ θα πρέπει, νομίζω, να αποκλειστεί. Υπάρχουν αμερικανικές και βρετανικές δυνάμεις στην περιοχή που δεν θα επιτρέψουν μια τέτοια εξέλιξη. Οι Κούρδοι αντιμετωπίζονται από τους Αμερικάνους ως ο μοναδικός τους αξιόπιστος σύμμαχος στο Ιράκ και τη Συρία. Δεν θα τους εγκαταλείψουν για να ικανοποιήσουν την τουρκική πλευρά.
- Μπορεί αντί για στρατιωτική επέμβαση, να δούμε μια επιβολή αποκλεισμού, ένα εμπάργκο στο Ιρακινό Κουρδιστάν;
Αυτό είναι το πιθανότερο σενάριο! Δηλαδή να επιβληθούν εμπορικές κυρώσεις και ίσως κάποιοι άλλοι περιορισμοί, όπως το προσωρινό κλείσιμο του τουρκικού εναέριου χώρου για εταιρείες που πετούν προς το Βόρειο Ιράκ.
- Μήπως το πιο ορατό ενδεχόμενο ανάφλεξης προκύπτει όχι από τους Κούρδους αλλά από τον άξονα Ιράκ-Ιράν; Ισχύει η εκτίμηση ότι κάθε κίνηση των Κούρδων για κήρυξη ανεξαρτησίας θα συναντήσει ένοπλη σιιτική αντίδραση;
Μου έκανε εντύπωση ότι έκανε δήλωση για το κουρδικό δημοψήφισμα ο γενικός γραμματέας της Χεζμπολλάχ Χασάν Νασράλα. Οι φιλοϊρανοί Σιιτές αντιμετωπίζουν τους Κούρδους του Βόρειου Ιράκ περίπου ως το "μακρύ χέρι" του Ισραήλ και των ΗΠΑ στην περιοχή. Είναι πιθανό να γίνουν επεισόδια μεταξύ κουρδικών και σιιτικών πολιτοφυλακών.
- Το Κρεμλίνο, παρά την πρόσφατη εξομάλυνση των σχέσεών του με την Άγκυρα, δεν επιθυμεί την εκμηδένιση των Κούρδων, και την ανεξέλεγκτη ενίσχυση της Τουρκίας. Τι επιδιώκει επομένως με τη στάση της η Ρωσία που τάσσεται υπέρ της διευρυμένης αυτονομίας των κουρδικών περιοχών της Συρίας;
Είναι φανερό ότι το Κρεμλίνο δεν θέλει να βάλει "όλα τα αυγά σε ένα καλάθι". Υποστηρίζει στρατιωτικά το καθεστώς Άσαντ, αλλά προσεγγίζει τους Κούρδους γιατί είναι το νέο δυναμικό στοιχείο στην περιοχή. Εξάλλου, η Μόσχα δεν απώλεσε ποτέ την ειδική σχέση που είχε με την κουρδική Αριστερά. Είναι ενδιαφέρον ότι και οι Ρώσοι και οι Αμερικανοί επιδιώκουν να έχουν καλή σχέση με τους Κούρδους της Συρίας.
- Πόσο ισχυρό ρόλο παίζει στις εξελίξεις το πετρέλαιο; Το ρωτώ γιατί για παράδειγμα η ρωσική Rosneft έχει συνάψει συμφωνία με τη κυβέρνηση Μπαρζανί για εξαγωγή κουρδικού αργού…
Είναι σίγουρα ένας σημαντικός παράγοντας, αλλά δεν λειτουργεί καταλυτικά για τις εξελίξεις στο Βόρειο Ιράκ. Ξέρετε ότι η αγορά έχει γεμίσει με φθηνό πετρέλαιο τα τελευταία χρόνια.
- Ενδιαφέρον έχει και η στάση της Τεχεράνης. Διατηρεί μακροχρόνιους δεσμούς με τους Κούρδους του Ιράκ – ιδίως με την φιλο-Ιρανική φατρία Ταλαμπανί στο ανατολικό Κουρδιστάν. Άραγε το Ιράν θα επιχειρήσει να διαμορφώσει την πολιτική του νεοσύστατου κρατιδίου εκ των έσω;
Δεν το αποκλείω, διότι το Ιράν έχει εξελιχθεί σε περιφερειακή δύναμη με ενισχυμένη παρουσία στο εσωτερικό του Ιράκ. Η Τεχεράνη όμως ακολουθεί μια πολιτική ενίσχυσης των σιιτικών κοινοτήτων στη Μέση Ανατολή που αναπόφευκτα θα αποξενώσει τους Κούρδους που είναι Σουνίτες.
- Το πολιτικό Ισλάμ πως αντιλαμβάνεται αυτές τις εξελίξεις;
Το πολιτικό Ισλάμ δεν είναι ένα ομοιόμορφο σύνολο με κοινές προσλαμβάνουσες. Είναι ένα μεγάλο κοινωνικό κίνημα που έχει διάφορες εκφάνσεις. Αλλιώς αντιλαμβάνεται τις εξελίξεις η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο, αλλιώς το Κόμμα Ισλαμικής Απελευθέρωσης (Hizb ut-Tahrir al-Islami). Γενικά θα έλεγα πάντως ότι επικρατούν θεωρίες συνωμοσίας, όπως δυστυχώς συχνά συμβαίνει και στην Ελλάδα.
- Τι μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά για την Ελλάδα; Πως μπορεί να την επηρεάσουν;
Τα τελευταία είκοσι χρόνια, η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας στη Μέση Ανατολή είναι φανερά ελλειμματική. Η περιοχή δεν βρίσκεται μέσα στις προτεραιότητες της ελληνικής διπλωματίας. Ωστόσο, η προσφυγική κρίση ήρθε να μας θυμίσει την γεωγραφική εγγύτητα με τις χώρες της Μέσης Ανατολής. Η Αθήνα μπορεί να μην έχει το ειδικό βάρος να αναλάβει διπλωματικές πρωτοβουλίες για την επίλυση των περιφερειακών συγκρούσεων, διατηρεί όμως πολύ καλές σχέσεις σχεδόν με όλους τους περιφερειακούς παίκτες. Δεν νομίζω ότι υπάρχουν πολλές χώρες, όπως η Ελλάδα, που συνομιλούν ταυτόχρονα με το Ισραήλ και με τους Παλαιστινίους. Επίσης, η ελληνική κοινωνία έχει εκφράσει αμέτρητες φορές την συμπαράσταση της στον αγώνα των Κούρδων. Το υπουργείο Εξωτερικών πρέπει να βρει ένα τρόπο να κεφαλαιοποιήσει την καλή εικόνα της Ελλάδας στην περιοχή. Η διάσκεψη της Ρόδου για την Ασφάλεια και την Σταθερότητα ήταν μια προσπάθεια που δεν φαίνεται να είχε κάποιο σημαντικό αποτέλεσμα.
* Το βιβλίο του Μάνου Καραγιάννη, "The New Political Islam: Human Rights, Democracy and Justice" θα κυκλοφορήσει τον Δεκέμβριο από το University of Pennsylvania Press.
