Του Στέλιου Φενέκου*
Το άδειασμα που έγινε στον υπουργό εξωτερικών κ. Κοτζιά από το Μαξίμου για τα Σκόπια, αλλά και η αντιφατικότητα των ενεργειών Καμένου (συνολικά), αποκαλύπτουν ότι στην κυβέρνηση υπάρχουν ξεχωριστά κέντρα εξουσίας (λήψεως αποφάσεων) που ενεργούν χωρίς συνοχή.
Με αφορμή αυτήν την διαπίστωση θα εξετάσουμε την αρχή της συνοχής και τα επί μέρους χαρακτηριστικά της, ως την σημαντικότερη αρχή που πρέπει να κυριαρχεί κυρίως σε περιόδους έντονης αντιπαράθεσης, όπως αυτή ακριβώς που έχουμε με την Τουρκία αλλά και με τα Σκόπια.
Θα προσπαθήσουμε να παραθέσουμε συνοπτικά και την αρχή της πρωτοβουλίας και της ανάγκης διατήρησής της, συναφώς με την αρχή της συνοχής με την άμυνα και την επίθεση.
Με δεδομένη την θέση που προσωπικά έχω εκφράσει πολλές φορές δημόσια, ότι η Ελλάδα πρέπει να προσπαθεί για να κυριαρχεί σε κάθε μικρή αντιπαράθεση, να επιτυγχάνει κάθε μικρό στόχο και να εκμεταλλεύεται κάθε μικρό η μεγάλο γεγονός και συγκυρία, θα αναδειχθεί γιατί αυτό είναι αναγκαίο με βάση την αρχή της συνοχής των ενεργειών μας.
1. Η αρχή της συνοχής
Βασισμένη στην κοινή αίσθηση της εμπειρίας, η αρχή της συνοχής των ενεργειών μας και των επί μέρους αποτελεσμάτων τους είναι μία από τις παλαιότερες αρχές σε κάθε αντιπαράθεση, σύγκρουση (αλλά και στον πόλεμο).
Σε τακτικό επίπεδο αναφέρεται σαν η «αρχή της επιδίωξης ή εκμετάλλευσης της επιτυχίας» αλλά και κάθε ευτυχούς συγκυρίας. Αυτή η αρχή διακηρύσσει ότι αυτός που έχει κάποιο πλεονέκτημα, που μπορεί να το απόκτησε για έναν ή περισσότερους από τους παρακάτω λόγους:
- λόγω των επιτυχημένων ενεργειών του
- λόγω των λαθών του αντιπάλου
- λόγω ευτυχούς συγκυρίας
- λόγω ατυχούς συγκυρίας του αντιπάλου.
Πρέπει να το εκμεταλλεύεται, κρατώντας τον αντίπαλο κάτω από αδιάκοπη πίεση, έτσι ώστε να του περιορίσει ή και να του απαγορεύσει ει δυνατόν τις επιλογές αντίδρασης, να τον αποτρέψει από μη επιθυμητές για μας ενέργειες και να του στερήσει τον απαραίτητο χρόνο για να ανασυγκροτηθεί και για να ανακτήσει την ισορροπία του.
Έχει σημασία για την πλευρά που αποκτά ένα τέτοιο πλεονέκτημα, να μην δώσει στον αντίπαλο την ευκαιρία να δημιουργήσει ερείσματα (εσωτερικά και εξωτερικά), ώστε να βελτιώσει/ανανεώσει την αντίδρασή του αργότερα.
Αντίστροφα, η προσπάθεια από την εξασθενημένη πλευρά για διακοπή της συνοχής των ενεργειών αυτού που έχει την πρωτοβουλία γίνεται, γιατί η εξασθενημένη πλευρά έχει κάθε συμφέρον να απεμπλακεί (ακόμη και με υποχώρηση), αναζητώντας κατάπαυση του πυρός, είτε με παρατεταμένες διαπραγματεύσεις, επιδιώκοντας να ανασυγκροτηθεί ώστε να αποκαταστήσει την δύναμή της για την συνέχεια.
Δηλαδή ακόμη και αυτές οι ενέργειες της πλευράς που υποχωρεί, πρέπει να υπακούουν στην αρχή της συνοχής των δικών της ενεργειών, στην λογική ότι υποχωρεί τώρα, για να ανακτήσει δυνάμεις και να δημιουργήσει επιλογές για να αναλάβει την πρωτοβουλία αργότερα και να ανακτήσει επιτιθέμενη το χαμένο έδαφος.
Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε όμως ότι εάν η εξασθενημένη ή ηττημένη πλευρά δεν έχει συγκροτημένη αντίληψη για την αρχή της συνοχής και απλά λειτουργεί αντιδραστικά και μόνο, είναι πιθανόν να θεωρήσει ότι οι δράσεις του αντιπάλου δεν έχουν συνοχή και διάρκεια, αλλά είναι πρόσκαιρες και περιορισμένου σκοπού.
Με βάση αυτή την θεώρηση καταλήγει να υποχωρεί συνέχεια (όχι για ανασυγκρότηση) και να υποβαθμίζει την σημασία των πιέσεων που υφίσταται εκ μέρους του επιτιθέμενου, θεωρώντας ότι δεν θα υπάρχει συνέχεια και εμμονή εκ μέρους του και ότι εάν τον κατευνάσει τώρα, μπορεί να διακοπεί η πίεση που αυτός ενασκεί.
Εάν όμως ο αντίπαλος έχει την επιθυμία να συνεχίσει την επιθετική του συμπεριφορά, η αρχή της συνοχής επιβάλλει γι αυτόν να συνεχίσει να πιέζει, συντηρώντας συνεκτικές τις δράσεις του χωρίς να χάνει την πρωτοβουλία.
Η αρχή της συνοχής έχει αναγνωρισθεί έμμεσα και κατηγορηματικά από πολλούς στοχαστές του πολέμου (Θουκυδίδης - Clausewitz - SunTzu κλπ).
Ο Θουκυδίδης για παράδειγμα αναγνώριζε την ύπαρξη της στην δημηγορία των Κορινθίων, όταν αντιπαραθέτει τους δυναμικούς επιθετικούς και ριψοκίνδυνους Αθηναίους, οι οποίοι δημιουργούν τις συνθήκες για επιτυχία και μετά τις εκμεταλλεύονται στο έπακρον, με τους παθητικούς Σπαρτιάτες, οι οποίοι συχνά έχαναν την ευκαιρία να εκμεταλλευθούν τις νίκες τους.
Στην περίπτωση π.χ. της εκστρατείας στη Σικελία, οι Αθηναίοι υπό τον Νικία δεν τήρησαν την αρχή της συνοχής των δράσεων, με αποτέλεσμα η εκστρατεία στη Σικελία να αποτύχει. Επιτυγχάνοντας τον στρατηγικό αιφνιδιασμό όταν αποβιβάσθηκαν στη Σικελία, θα μπορούσαν να επιτεθούν στους Συρακούσιους αμέσως, πριν αυτοί να βρουν χρόνο να προετοιμασθούν. Αντίθετα άφησαν την ευκαιρία να χαθεί.
Η αρχή της συνοχής πρέπει να εφαρμόζεται τόσο σε πολιτικό όσο και σε στρατηγικό επίπεδο, ακόμη και στα χαμηλότερα επίπεδα αντιπαράθεσης, δράσεων και στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ακόμη και στα χαμηλότερα επιχειρησιακά επίπεδα, η αρχή της συνοχής έχει άμεσες στρατηγικές επιδράσεις, διότι η συνεχής εκμετάλλευση των επιτυχιών επιτρέπει την γρηγορότερη δυνατή επίτευξη των αντικειμενικών σκοπών την αντιπαράθεσης-σύγκρουσης- πολέμου.
Αυτό π.χ. φάνηκε ξεκάθαρα στα Ίμια, όπου οι Τούρκοι εκμεταλλεύθηκαν την απουσία στρατιωτικής δύναμης στην μία από τις νησίδες και την κατέλαβαν.
Στη συνέχεια εκμεταλλεύθηκαν διαπραγματευτικά άριστα την πρόσκαιρη αυτή επιτυχία τους και σε συνδυασμό με την δική μας έλλειψη συνοχής των δράσεων (ο καθένας από αυτούς που είχαν ευθύνη διαχείρισης, σκεφτόταν και δρούσε διαφορετικά, ανελάμβαναν πρωτοβουλίες και ανεβοκατεβάζαμε σημαίες χωρίς συνοχή στο σκοπό - άλλοι κλιμάκωναν και άλλοι υποχωρούσαν και ο καθένας είχε το δικό του δίκτυο πληροφοριών και επικοινωνίας με αμερικανούς ΝΑΤΟ κλπ.) και την ολιγωρία μας, επέτυχαν στρατηγικής σημασίας πλεονέκτημα. Και συνεχίζουν να το εκμεταλλεύονται απόλυτα έκτοτε.
Η αποτυχία της εκμετάλλευσης τακτικών πλεονεκτημάτων, συγκυριών, ευκαιριών, και επιτυχιών, εκτός του ότι μας αποστερεί από κάθε πρωτοβουλία, δίνει την δυνατότητα στον αντίπαλο να ανακτήσει αυτός πρωτοβουλία και να εκμεταλλευθεί στη συνέχεια τα γεγονότα.
Ως αποτέλεσμα η συσσώρευση πολλών αποτυχιών (μικρών ή μεγάλων) μπορεί να οδηγήσει σε παρατεταμένη αντιπαράθεση, με πολύ μεγαλύτερο κόστος και τελικά με μεγάλη πιθανότητα να υπάρξει εκτόνωση με πολεμική σύγκρουση.
2. Πρωτοβουλία
Θα εξετάσουμε συνοπτικά την έννοια της πρωτοβουλίας, όπως ορίζεται στο πεδίο της αντιπαράθεσης, της σύγκρουσης και του στρατηγικού ανταγωνισμού.
Λέγοντας πρωτοβουλία έναντι του ανταγωνιστού, δεν εννοούμε το να κάνουμε πρώτοι οπωσδήποτε δραστικές ενέργειες, αλλά να μπορούμε να κάνουμε τις δέουσες κάθε φορά ενέργειες (αναμονής, αμυντικές η επιθετικές), που θα μας επιτρέπουν να ελέγχουμε την εξέλιξη μίας ανταγωνιστικής κατάστασης προς όφελός μας, και να μην συρόμαστε από τις βουλήσεις των άλλων.
Ο Μάο έλεγε ότι «η άμυνα και η διαφυγή είναι τακτικές ενέργειες για να επιτεθείς».
Στην ταινία «Ransom» του Ron Howard με τον Mel Gibson (στο ρόλο του επιχειρηματία Tom Mullen), ο γιος του επιχειρηματία πέφτει θύμα απαγωγής. Ο Tom αρχικά δεν αναλαμβάνει πρωτοβουλία και είναι πρόθυμος να πληρώσει τα λύτρα, αντιδρώντας παθητικά στις βουλήσεις των απαγωγέων. Όταν όμως στην πορεία βλέπει ότι σύρεται από συγκυριακούς παράγοντες και από τις απρόβλεπτες βουλήσεις των απαγωγέων (που αυξάνουν τους κινδύνους για τον γιό του), αποφασίζει να ανακτήσει την πρωτοβουλία και να αντιστρέψει τις συνθήκες υπέρ του. Εμφανίζεται σε πανεθνικό τηλεοπτικό σταθμό, λέγοντας ότι δεν πληρώνει τα λύτρα, αλλά θα δώσει περισσότερα σε όποιον αποκαλύψει ή σκοτώσει τους δράστες. Ανακτώντας έτσι την πρωτοβουλία, υποκινεί δράσεις που ακυρώνουν τα σχέδια των απαγωγέων, με τελικό αποτέλεσμα τον πανικό τους, την μεταξύ τους σύγκρουση, την προδοσία και τελικά την σωτηρία του γιού του.
Η πρωτοβουλία στην διεθνή πολιτική, στις αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις, διαπραγματεύσεις, στον οικονομικό ανταγωνισμό και σε κάθε είδους ανταγωνισμό, είναι η σημαντικότερη αρχική συνθήκη για την επικράτηση, και όταν χαθεί, είναι πολύ δύσκολο να ανακτηθεί εάν δεν κάνει κάποιο μεγάλο λάθος ο ανταγωνιστής.
Η πρωτοβουλία δράσεων πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά:
- Προβλεπτικότητα: Να έχουμε την ικανότητα και την πληροφόρηση ώστε να μπορούμε να προβλέψουμε τον τρόπο που θα ενεργήσει ο αντίπαλος.
- Ευελιξία: Να έχουμε αριθμό εναλλακτικών επιλογών, που να υποχρεώνουν τον αντίπαλο να χαλάει τα σχέδια του, και να αναγκάζεται να αντιδρά αποσπασματικά.
- Ελευθερία δράσεων: Οι δράσεις μας να μην ελέγχονται από την βούληση του αντιπάλου ή οιουδήποτε άλλου εξωγενούς ανασταλτικού παράγοντα, που δεν προσμετρήσαμε έγκαιρα ή που επιτρέψαμε να λειτουργήσει ανασταλτικά προς τις δικές μας δράσεις, στην εξέλιξη των ανταγωνιστικών ενεργειών.
- Αποφασιστικότητα: Καμία πρωτοβουλία δεν μπορεί να αναληφθεί χωρίς να υπάρχει ταχύτητα, πληρότητα, σαφήνεια, ολοκλήρωση και καλή εκτέλεση της απόφασης.
- Ανατροφοδότηση και ρεαλισμό: Η ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι έγκαιρα τις επιπτώσεις των κάθε δράσεων, επί μέρους η συνολικά, και να μπορείς να εξελίσσεις τις επιλογές σου. Πρέπει να βελτιώνεις δηλαδή τις γνώσεις και την πληροφόρησή σου, να αναγνωρίζεις τις αδυναμίες σου, να μπορείς να μαθαίνεις από τα λάθη τα δικά σου και του αντιπάλου, και να μπορείς να βελτιώνεις έτσι τις επιλογές σου που θα επιτρέψουν να διατηρήσεις τη πρωτοβουλία των κινήσεων.
Δυστυχώς η Ελλάδα σήμερα έχει χάσει την πρωτοβουλία σε όλα τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, και ιδιαίτερα στα Ελληνοτουρκικά ζητήματα και στο Σκοπιανό. Σερνόμαστε έρμαια των βουλήσεων των άλλων και έχουμε καταλήξει απλά να αντιδρούμε σπασμωδικά για να προφυλαχθούμε, χωρίς καμία πρωτοβουλία και συνοχή δράσεων.
3. Επίθεση – άμυνα
Η φυσική συνέχεια του προβληματισμού περί της αρχής της συνοχής είναι η σχέση μεταξύ άμυνας και επίθεσης (σε κάθε αντιπαράθεση-σύγκρουση-πόλεμο).
Η επίθεση συνεχώς συνδυάζεται με την άμυνα.
Η άμυνα δεν είναι μόνο μία απόλυτη κατάσταση αναμονής και απόκρουσης, αλλά πρέπει να θεωρείται ως προετοιμασία αντεπίθεσης. Συνεπώς δεν μπορεί να διανοηθεί κάποιος περί αμύνης, χωρίς τα βασικά της στοιχεία της αντεπίθεσης.
Η επιθετική δράση αν και εμφανίζεται ότι είναι ολοκληρωμένη από μόνη της, εν τούτοις υπάρχουν δύο παράγοντες, οι οποίοι συνήθως επιβάλουν αμυντικές δράσεις μέσα σε κάθε επιθετικό σχέδιο. Μία επίθεση δεν μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς απλές στατικές κινήσεις: απαιτούνται περίοδοι για ανασυγκρότηση, αξιολόγηση, ανεφοδιασμό και ανάπαυση, κατά την διάρκεια των οποίων η επίθεση μειώνει την ορμή της είτε ακόμη και αδρανοποιείται και αυτομάτως δίνει την θέση της στην άμυνα.
Επίσης στις περισσότερες αντιπαραθέσεις - συγκρούσεις, ιδίως σε πρώιμο στάδιο, οι επιθετικά δρώντες δεν είναι ικανοί να επιβάλλουν την θέλησή τους στους αντιπάλους τους με μία και μόνο επίθεση και πρέπει ως εκ τούτου περιοδικά να ανασυντάσσονται και να προστατεύουν την δύναμή τους, ενώ ταυτόχρονα ενισχύονται, και δημιουργούν εναλλακτικές επιλογές, μέχρις ότου επικεντρώσουν την προσπάθεια-δύναμή τους σε άλλα σημεία.
Τα πεδία-περιοχές που κατακτήθηκαν από τους επιτιθέμενους που προωθούνται, είναι μία περιοχή ζωτική για την ύπαρξη τους, και πολλές φορές δεν λαμβάνεται μέριμνα για να προστατευθούν με βάση την αρχή της συνοχής άμυνας-επίθεσης και καταλήγουν να αποτελέσουν σημείο αδυναμίας για τον επιτιθέμενο εφόσον το αφήσει χωρίς ειδική προστασία.
Αυτό το έχουμε διαπιστώσει τόσο σε πολεμικές συγκρούσεις, όσο και σε διεθνείς αντιπαραθέσεις και επιχειρηματικές διαπραγματεύσεις, όπου οι προσπάθειες εξαντλούνται στην απόκτηση αρχικού πλεονεκτήματος, αλλά στη συνέχεια δεν υπήρξε συνοχή στις δράσεις, με αποτέλεσμα να καταρρεύσουν οι διεκδικούντες-επιτιθέμενοι και να χάσουν το πλεονέκτημα που δημιούργησαν με κόπο.
Είναι πολύ σημαντικό να θυμάται κανείς, ότι αμέσως μόλις ο αντικειμενικός σκοπός έχει επιτευχθεί η επίθεση τελειώνει και αναλαμβάνεται άμυνα, έτσι κάθε επίθεση πρέπει να λαμβάνει υπ΄ όψη της την άμυνα, η οποία είναι σύμφυτος.
Κλασικό παράδειγμα διαρκούς παραβίασης της αρχής της συνοχής από την πλευρά μας, είναι οι ενέργειες μας ως προς την επιθετική δραστηριότητα των Τούρκων τα τελευταία χρόνια, όπου υπήρξαν περιπτώσεις που μπορούσαμε να τις εκμεταλλευθούμε και αδρανήσαμε, όπως επίσης και η συνεχής υποχωρητικότητα που δείχνουμε, λειτουργώντας αντιδραστικά, χωρίς να ανακτήσουμε ποτέ την πρωτοβουλία (ακόμη και όταν μας δόθηκε η ευκαιρία).
Χωρίς συνοχή ήταν επίσης και οι ενέργειές μας στο θέμα των δύο στρατιωτικών που κρατούνται από τους Τούρκους.
Δεν υπήρξε καμία πρόβλεψη και προστασία από πλευράς μας στην προφανή ανερχόμενη Τουρκική επιθετικότητα, με αποτέλεσμα οι περίπολοι να είναι ασθενείς και πλήρως απροετοίμαστες για μία τέτοια πιθανότητα, ενώ ο αντίπαλος εκμεταλλεύθηκε το γεγονός και διατηρεί την συνοχή των δράσεων του μέχρι σήμερα.
Εμείς στη συνέχεια δεν αναλάβαμε πρωτοβουλίες που να είναι καλά σχεδιασμένες, συνεκτικές και να εκμεταλλεύονται όλες τις διεθνείς δυνατότητες που έχουμε, ούτε στη συνέχεια δημιουργήσαμε προϋποθέσεις και επιλογές για να εκμεταλλευθούμε συγκυριακά γεγονότα είτε κάποιες επιτυχίες που έγιναν σε επίπεδο ΕΕ και Συμβουλίου της Ευρώπης, αλλά τα αντιμετωπίσαμε όλα τελείως αποσπασματικά, χωρίς να δώσουμε συνέχεια σε οιοδήποτε επίπεδο.
* Ο κ. Στέλιος Φενέκος είναι Υποναύαρχος ε.α. ΠΝ και Πρόεδρος της «Κοινωνίας Αξιών».
