Οι ξένες χρηματιστηριακές αγορές έχουν δείξει μια εκπληκτική ανθεκτικότητα απέναντι σε κάθε είδους κρίση. Σαν να έχουν ανακαλύψει το μυστικό της αθανασίας. Όσοι περίμεναν την τιμωρία των αγορών για το γεγονός ότι αγνοούν εδώ και χρόνια τις βασικές αρχές της βαρύτητας, έχουν διαψευστεί. Και το χειρότερο όλων είναι ότι κατά πάσα πιθανότητα έχουν δίκιο! Το ότι δεν έχει εκπληρωθεί η προφητεία τους μέχρι σήμερα είναι το σημείο εκείνο που μας τρομάζει περισσότερο. Οι χρηματιστηριακοί δείκτες έχουν σκαρφαλώσει στο τείχος του φόβου (όπως έλεγαν οι παλαιότεροι) και από εκεί το ύψος είναι μεγάλο. Όσοι πέσουν από εκεί δεν έχουν πιθανότητες να επιβιώσουν.
Ο κόσμος μας είναι γεμάτος χαρτιά που έχουμε όλοι μας συμφωνήσει ότι έχουν μία αξία, ένα αντίκρισμα. Οι χρηματομεσίτες έχουν κάθε λόγο να προσπαθούν να σας πείσουν να συμμετέχετε σ' αυτό το παιγνίδι. Και το «τέλειο» επιχείρημά τους είναι ότι όσοι θέλετε μπορείτε να ποντάρετε και στην αντίπαλη πορεία, στην πτώση. Όσοι το έκαναν μέχρι σήμερα, όμως, έχουν καταστραφεί. Όχι γιατί οι αγορές δεν είχαν λόγους να διορθώσουν, αλλά επειδή αυτό είναι ένα παιχνίδι σαν τη ρουλέτα: Κάποια στιγμή θα έρθουν τα νούμερα που καθυστερούν. Αλλά στο μεταξύ μπορεί να έχουν καταστραφεί όλοι οι παίκτες που τα έχουν εμπιστευτεί στο τραπέζι. Η δικαίωσή τους να έρθει όταν πλέον δεν θα έχει για τους ίδιους νόημα. Διότι ο χρόνος θα έχει σκοτώσει την αξία του πονταρίσματός τους.
Πώς μπορεί να είναι μία χρηματιστηριακή καταιγίδα; Θα μοιάζει με ακραίο καιρικό φαινόμενο. Και το χειρότερο όλων είναι ότι οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει με τι ακριβώς μοιάζει αυτό το φαινόμενο. Έχουν ακούσει διηγήσεις που τους φαίνεται να είναι σαν μακρινή μουσική. Και το χειρότερο όλων είναι ότι όλες οι «διορθώσεις» ακολουθήθηκαν από την κατάκτηση νέων ιστορικών ρεκόρ. Με κάποιο τρόπο έχει εντυπωθεί στο κεφάλι τους ότι η πτώση δεν υπάρχει και ότι αυτή μπορεί να αντιμετωπιστεί ως ευκαιρία για νέες τοποθετήσεις.
Στο δωμάτιο υπάρχουν όλα τα απαραίτητα υλικά για ένα εκρηκτικό κοκτέιλ. Άγνοια κινδύνου, υπεροψία, απληστία, υψηλές τιμές, ύφεση.
Μέχρι σήμερα όλες οι κρίσεις έχουν αντιμετωπιστεί με έναν και μοναδικό τρόπο: Κοπή νέου χρήματος. Νέο χρήμα που σπρώχνει τις τιμές προς τα πάνω. Είναι αναμφισβήτητα το φάρμακο του αιώνα. Διά πάσαν νόσον. Μόνο που υπάρχει η εξής πιθανότητα: Να πρόκειται για ένα ισχυρό παραισθησιογόνο και όχι για φάρμακο. Να απαλύνει μόνο τις πληγές και να έρθει έτσι η ώρα που η υπερκατανάλωσή του θα έχει εξαφανίσει την επίδρασή του. Μπορεί το «σύστημα» να έχει χρησιμοποιήσει πολλές φορές το μαξιλάρι της ρευστότητας στην αγορά, αλλά σ' αυτή την περίπτωση υπάρχει ένα πρόβλημα: Έχουμε ήδη μία κρίση, αυτή του κορονοϊού, η οποία και απαιτεί από μόνη της μεγάλη ρευστότητα. Δύο κρίσεις, η μία πάνω στην άλλη, είναι μια πολύ δύσκολη άσκηση. Διότι αν η ρευστότητα πάει για τον κορονοϊό, θα λείψουν τα κεφάλαια από τις αγορές. Και αν πάνε στις αγορές, δεν θα χτυπηθεί ο κορονοϊός.
Αν υπάρξει μία χρηματιστηριακή κρίση σ' αυτή τη φάση, μπαίνουμε σε αχαρτογράφητα νερά. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις για τέτοιου είδους προβλήματα. Υπάρχουν λύσεις που μπορεί να δοθούν στη στιγμή και οι οποίες θα χαρίσουν στον εμπνευστή τους ένα βραβείο Νόμπελ. Προς το παρόν, όμως, η λύση φαίνεται αδύνατη. Αν τη γνωρίζαμε, δεν θα υπήρχε η πιθανότητα για το Νόμπελ που λέγαμε και η κρίση δεν θα ήταν κρίση.
Τι κάνει ένας επενδυτής; Και αυτή είναι δύσκολη ερώτηση! Όσοι φοβούνταν στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου τον πυρηνικό όλεθρο αγόρασαν καταφύγια, τα οποία στη συνέχεια αποδείχτηκαν άχρηστα. Επειδή δεν έσκασε η βόμβα. Αν έσκαγε, θα ένιωθαν διαφορετικά. Ενδεχομένως σε έναν κατεστραμμένο κόσμο. Αλλά τουλάχιστον θα είχαν την ικανοποίηση ότι κάτι έκαναν καλά. Τώρα; Οι ειδικοί έχουν γι' αυτό μία έτοιμη απάντηση: Χρυσός και ακίνητα. Την απάντηση δεν μπορούμε να τη γνωρίζουμε από τώρα. Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Γιατί χρυσός και όχι ασήμι; Αυτό είναι ένα ερώτημα. Εντάξει, τα ακίνητα θα πάρουν κάποια στιγμή την «αξία» τους. Πότε θα είναι αυτός ο χρόνος; Διότι υπάρχει και το άλλο χρηματιστηριακό αξίωμα, ότι επενδύουμε για το ορατό μέλλον και όχι για τα παιδιά των εγγονιών μας.
Νομίζουμε ότι εκεί που πρέπει να εστιάσουμε είναι στο μέγεθος μιας νέας οικονομικής κρίσης, παράλληλα με αυτή του Covid-19. Ο κόσμος μας δεν θα σταματήσει να αναπνέει, αλλά πολλά από αυτά που γνωρίζουμε σήμερα θα είναι αύριο διαφορετικά. Ύστερα από ένα δίδυμο κραχ ο κόσμος μας δεν θα είναι ίδιος. Θα αναγκαστούμε να αναθεωρήσουμε αρκετά πράγματα απ’ όσα γνωρίζαμε. Ας σκεφτούμε απλώς πόσο αρνητικά μπορεί να επηρεάσει κάτι τέτοιο τον χρηματοπιστωτικό κόσμο ή την τουριστική βιομηχανία. Και όποιος ρωτήσει τι άλλο μένει, θα έχει δίκιο! Ακόμη και η βιομηχανία χρειάζεται κάπου να πουλήσει τα προϊόντα της. Με εκατομμύρια κατεστραμμένες επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο, δεν ξέρουμε ποιος θα είναι σε θέση να αγοράσει ένα νέο αυτοκίνητο ή ακόμη και μία νέα τοστιέρα.
Αλλά όλα αυτά είναι προς το παρόν υποθέσεις. Ή, καλύτερα, οι φόβοι ενός υψοφοβικού. Ποιος ξέρει; Μπορεί οι αγορές να συνεχίσουν να ανεβαίνουν αιώνια και ο νόμος της βαρύτητας να μην ισχύει στο δικό τους σύμπαν…
Θανάσης Μαυρίδης
*Αναδημοσίευση από τη στήλη Εκ. Θέσεως του Φιλελεύθερου που κυκλοφόρησε στις 26 Σεπτεμβρίου.
