Του Σάκη Μουμτζή
Πενήντα χρόνια μετά την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος, οι ερμηνείες για τις αιτίες της είναι πολλές. Αυτό εξαρτάται από την ιδεολογικοπολιτική συγκρότηση του καθενός.
Όμως, είναι κοινή πεποίθηση –αν όχι όλων—των περισσοτέρων, πως αντίσταση στην δικτατορία έκανε μόνον η Αριστερά. Πάνω σε αυτόν τον μύθο οικοδομήθηκε η μεταπολιτευτική ηγεμονία της. Κυριάρχησαν τα ιδεολογήματα της.
Αλλά τα πράγματα είναι έτσι; Η απάντηση έρχεται από την καταγραφή των γεγονότων, τα οποία ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει. Έτσι έχουμε:
1. Η πρώτη απόπειρα ανατροπής της δικτατορίας έγινε στις 13 Δεκεμβρίου 1967, από ανώτατους αξιωματικούς πιστούς στον Βασιλιά και στον όρκο που έδωσαν. Ήταν αριστεροί οι πρωταγωνιστές του κινήματος; Φυσικά, όχι.
- Η δεύτερη πράξη αντίστασης ήταν η απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα από τον ηρωικό Αλ.Παναγούλη και τους συντρόφους του. Σεμνούς αγωνιστές, που δεν επεδίωξαν την εξαργύρωση του αγώνα τους. Ήταν αριστερός ο Παναγούλης; Όχι. Ανήκε στην νεολαία της Ένωσης Κέντρου, την ΕΔΗΝ.
- Ο Γεώργιος Παπανδρέου, πέθανε την 1η Νοεμβρίου 1968. Στις 3 του μηνός έγινε η κηδεία του. Την σωρό του ακολούθησαν εκατοντάδες χιλιάδες Αθηναίοι μετατρέποντας την στην πρώτη μαζική αντιδικτατορική διαδήλωση. Ήταν ο «Γέρος της Δημοκρατίας» αριστερός; Όχι. Ήταν συνειδητός αστός πολιτικός και μέχρι το τέλος της ζωής του βαθύτατα αντικομμουνιστής.
- Μετά από πέντε χρόνια, τον Μάιο του 1973, εκδηλώθηκε το κίνημα του Ναυτικού για την ανατροπή της δικτατορίας. Το Ναυτικό, από την πρώτη στιγμή που καταλύθηκε το πολίτευμα, στάθηκε αντίθετο στο καθεστώς και σιγά –σιγά, οργάνωνε το κίνημα του. Όταν τον Μάιο του 1973, οι δημοκρατικοί αξιωματικοί ήλεγχαν όλες τις καίριες θέσεις, αποφασίσθηκε η εκδήλωση του κινήματος. Αυτό προδόθηκε και το αντιτορπιλικό «Βέλος», έπλευσε σε Ιταλικό λιμάνι, επιφέροντας έτσι σημαντικό πλήγμα στην εικόνα της δικτατορίας στο εξωτερικό. Ήταν οι αξιωματικοί του Ναυτικού αριστεροί; Όχι. Ήταν και βασιλόφρονες και βενιζελικοί-φιλελεύθεροι.
Βλέπουμε δηλαδή, πως στις ουσιαστικές ενέργειες ανατροπής της δικτατορίας η Αριστερά δεν συμμετείχε, για λόγους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς. Διαπιστώνω και δεν αξιολογώ. Οι αριστερές οργανώσεις προέβαιναν σε συμβολικές πράξεις διαμαρτυρίας. Κάτι που δεν μπορεί να αγνοηθεί, αλλά θα πρέπει να εκτιμηθεί στις σωστές του διαστάσεις. Με προκηρύξεις δεν πέφτουν οι δικτατορίες.
Ωστόσο η μεγαλύτερη συμβολή του αστικού-φιλελεύθερου χώρου στην πτώση της χούντας, ήταν πως ουδείς πολιτικός, προερχόμενος από τις τάξεις του, συνεργάσθηκε με το καθεστώς. Η πολιτική απομόνωση των πραξικοπηματιών ήταν πλήρης. Εξάλλου,αυτοί, ανέτρεψαν κυβέρνηση της ΕΡΕ.
Αν οι αστοί πολιτικοί συνεργάζονταν με το δικτατορικό καθεστώς, αυτό –με την μια ή την άλλη μορφή—θα παρέμεινε για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα στην εξουσία.
Το παρόν κείμενο, σε καμία περίπτωση δεν θέλει να υποτιμήσει τον αντιδικτατορικό αγώνα των αριστερών οργανώσεων. Ούτε να λησμονήσει τους νεκρούς τους. Ελή, Τσαρουχά, Χαλκίδη. Ούτε βέβαια αυτούς που συνελήφθησαν, αμέσως, την πρώτη ημέρα του πραξικοπήματος, και στάλθηκαν στην εξορία. Ούτε αυτούς που βασανίσθηκαν.
Σκοπός αυτού του κειμένου είναι να αναδείξει τον αντιδικτατορικό αγώνα του αστικού χώρου. Και ο Ι.Σαββούρας βασανίστηκε απάνθρωπα, όπως και ο Πνευματικός και οι 70 αξιωματικοί του κινήματος του Ναυτικού, με τον ήρωα Σ.Μουστακλή. Όπως και ο Αλέκος και ο Στάθης Παναγούλης και πολλοί άλλοι.
Θα πρέπει λοιπόν, να αποκασταθούν στην μνήμη μας πρόσωπα και καταστάσεις της περιόδου της δικτατορίας και να εκτιμηθεί η προσφορά κάθε πολιτικού χώρου στο μέτρο της συμβολής του στην πτώση της. Δηλαδή, να απομυθοποιηθεί η κοινή πεποίθηση πως μόνον η Αριστερά αντιστάθηκε στην χούντα.
