«Στο πεδίο των δικαιωμάτων του παιδιού παρατηρείται η συνηθισμένη στη χώρα μας πρακτική της πλημμελούς ή και μη εφαρμογής του νόμου. Ενώ υπάρχει ως επί το πλείστον επαρκές νομικό πλαίσιο, πολύ συχνά ο νόμος δεν τηρείται με αποτέλεσμα τα παιδιά να παραμένουν απροστάτευτα» τονίζει στο liberal.gr ο Πάνος Χριστοδούλου, Διευθυντής του Δικτύου για τα δικαιώματα του Παιδιού
Δυστυχώς δεν είναι λίγα τα σημεία που χρήζουν βελτίωσης στη παρέμβαση της Πολιτείας. Ενδεικτικά θα μπορούσαν να αναφερθούν, η παιδική φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η απουσία φιλικής προς το παιδί δικαιοσύνης, η απουσία μέριμνας για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, η έλλειψη μονάδων και δομών ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, η ανυπαρξία οικογενειακού δικαστή, η παραμέληση, η κακοποίηση παιδιών, όπου δεν υπάρχουν θεσμοθετημένες διαδικασίες και πρωτόκολλο αναφοράς και διαχείρισης που να ακολουθείται κατά τον εντοπισμό ενός περιστατικού, αλλά και καμία ενημέρωση και εκπαίδευση των επαγγελματιών (όπως νηπιαγωγοί, δάσκαλοι, ιατροί, αστυνομία κ.ά.) που έρχονται σε επαφή με παιδιά θύματα κακοποίησης ή παραμέλησης.
Το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, πέρα από το να προσφέρει τις υπηρεσίες του απευθείας σε παιδιά που χρήζουν συνδρομής και προστασίας, επιμένει και να παρεμβαίνει: να υπενθυμίζει όλα τα παραπάνω και να πιέζει ώστε να κινηθεί η Πολιτεία πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά», αναφέρει χαρακτηριστικά στο liberal.gr ο Πάνος Χριστοδούλου, Διευθυντής του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού και συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας, επισημαίνοντας πως οι συνθήκες είναι ώριμες πια για να θεσμοθετηθεί και ακολούθως να τεθεί σε εφαρμογή ένα εθνικό σχέδιο δράσης για την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού.
Συνέντευξη στην Ευφροσύνη Παυλακούδη
Ποιοι θεωρείτε ότι είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στην χώρα μας;
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ότι πολύ συχνά εμείς οι ενήλικες δεν αντιμετωπίζουμε τα παιδιά σαν παιδιά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο τα παιδιά στερούνται την ίδια την παιδική τους ηλικία. Κι αυτό δεν αφορά μόνο, όπως ίσως υποθέσει κανείς, τα παιδιά που για παράδειγμα εξαναγκάζονται να δουλεύουν, αφορά και τα παιδιά που υπερφορτώνονται εξωσχολικές δραστηριότητες, που συχνά επιλέγουν οι γονείς θεωρώντας ότι τους δίνουν επιπλέον εφόδια.
Και στις δύο περιπτώσεις, αλλά και σε πολλές ακόμη, οι ενήλικες δεν λαμβάνουν υπόψη τους ότι ένα παιδί χρειάζεται να είναι προστατευμένο, να ζει με αξιοπρέπεια, να έχει ελεύθερο χρόνο, να μπορεί να εκφράζεται, να ακούγεται η γνώμη του. Θεωρούν τα παιδιά όχι ολοκληρωμένες ανθρώπινες υπάρξεις, με εγγενή αξιοπρέπεια και αναπτυσσόμενη αυτονομία, αλλά κάποια μικρά ανθρωπάκια που «δεν ξέρουν και δεν μπορούν να έχουν άποψη».
Κι όλα αυτά ενώ εδώ και τριάντα χρόνια, η Διεθνής Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού έχει κατοχυρώσει το παιδί ως υποκείμενο δικαιωμάτων, τα οποία δεν συνιστούν επιλογή, αλλά υποχρέωση και ευθύνη όλων να τα προασπίζουν και να τα σέβονται. Η ίδια Σύμβαση ισχύει και στην Ελλάδα και είναι επικυρωμένη με σχετικό νόμο του Ελληνικού κράτους (Ν2101/92). Όμως δυστυχώς και στο πεδίο των δικαιωμάτων του παιδιού παρατηρείται η συνηθισμένη στη χώρα μας πρακτική της πλημμελούς ή και μη εφαρμογής του νόμου. Ενώ υπάρχει ως επί το πλείστον επαρκές νομικό πλαίσιο, πολύ συχνά ο νόμος δεν τηρείται με αποτέλεσμα τα παιδιά να παραμένουν απροστάτευτα.
Σε ποιο σημείο χρήζει άμεσης βελτίωσης η παρέμβαση της Πολιτείας για τα παιδιά; Προς ποια κατεύθυνση θα πρέπει να κινηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά με βάση την εμπειρία σας και πώς μπορεί να συμβάλλει ο φορέας σας;
Δυστυχώς δεν είναι λίγα τα σημεία που χρειάζονται βελτίωση. Ενδεικτικά θα μπορούσαν να αναφερθούν, η παιδική φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η απουσία φιλικής προς το παιδί δικαιοσύνης, η απουσία μέριμνας για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, η έλλειψη μονάδων και δομών ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, η ανυπαρξία οικογενειακού δικαστή, η παραμέληση, η κακοποίηση παιδιών, όπου δεν υπάρχουν θεσμοθετημένες διαδικασίες και πρωτόκολλο αναφοράς και διαχείρισης που να ακολουθείται κατά τον εντοπισμό ενός περιστατικού αλλά και καμία ενημέρωση και εκπαίδευση των επαγγελματιών (όπως νηπιαγωγοί, δάσκαλοι, ιατροί, αστυνομία κ.ά.) που έρχονται σε επαφή με παιδιά θύματα κακοποίησης ή παραμέλησης. Το αποτέλεσμα είναι τα παιδιά να τραυματίζονται περισσότερο και να επαναθυματοποιούνται.
Σε όλα τα παραπάνω η Πολιτεία θα έπρεπε να κινηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά, σχεδιάζοντας ένα πλάνο για τα παιδιά και θέτοντάς το σε εφαρμογή. Η δημιουργία όμως ενός εθνικού σχεδίου δράσης για την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού απαιτεί συλλογή συγκεντρωτικών στατιστικών στοιχείων και δεδομένων που να αφορούν τα παιδιά στην Ελλάδα τόσο σε τοπικό ή και εθνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, για μια ουσιαστική εκπαιδευτική πολιτική και παιδαγωγική προσέγγιση, χρειάζεται η ποιοτική καταγραφή της σχολικής διαρροής. Αντίστοιχα για μια επιτυχή αποϊδρυματοποίηση και προώθηση των θεσμών της υιοθεσίας και της αναδοχής χρειάζεται να είναι επικαιροποιημένος ο συνολικός αριθμός των παιδιών που βρίσκονται σε ιδρύματα.
Στην πραγματικότητα εξακολουθούν να μην υπάρχουν επαρκή και επίσημα στοιχεία στην Ελλάδα σχετικά με την εφαρμογή των δικαιωμάτων του παιδιού. Παρόλο που προς το Ελληνικό κράτος γίνονται συστάσεις εδώ και χρόνια, ακόμη απουσιάζει μια εθνική κεντρική βάση πληροφοριών για τα παιδιά στην οποία θα υπάρχουν συμβατοί δείκτες προς τη Σύμβαση Δικαιωμάτων του Παιδιού και θα συλλέγονται δεδομένα για όλους τους τομείς που αυτή καλύπτει. Παράλληλα απουσιάζει και η χαρτογράφηση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τα παιδιά τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
Το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Δίκτυο), πέρα από το να προσφέρει τις υπηρεσίες του απευθείας σε παιδιά που χρήζουν συνδρομής και προστασίας, αυτό που επιπλέον κάνει είναι να επιμένει και να παρεμβαίνει: να υπενθυμίζει όλα τα παραπάνω και να πιέζει ώστε να κινηθεί η Πολιτεία πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά.
Με ποιους τρόπους και σε ποια πεδία πιστεύετε ότι μπορεί να ευαισθητοποιηθεί η κοινωνία σχετικά με το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από κάθε μορφής βία, την προσβολή, την εγκατάλειψη, την παραμέληση, την κακοποίηση, την κακή μεταχείριση ή εκμετάλλευση;
Τρόποι ευαισθητοποίησης υπάρχουν πολλοί. Το Δίκτυο από την πρώτη μέρα της λειτουργίας του δίνει έμφαση και σε αυτό το κομμάτι οργανώνοντας πολλές δράσεις ευαισθητοποίησης, όπως καμπάνιες, ημερίδες, σεμινάρια, αλλά και εκδηλώσεις πολιτιστικές, που προσπαθούν να κάνουν γνωστή τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ή εστιάζουν σε κάποιο συγκεκριμένο άρθρο της. Οι δράσεις αυτές απευθύνονται στην ευρύτερη κοινή γνώμη ή και σε πιο εξειδικευμένο κοινό, όπως τους γονείς, που είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουν την υποχρέωσή τους να προστατεύουν τα παιδιά τους από παραμέληση, κακομεταχείριση, εκμετάλλευση και κάθε μορφής βία.
Εξίσου σημαντικό όμως, είναι και τα ίδια τα παιδιά να μάθουν σε βάθος τα δικαιώματά τους. Ένα παιδί που έχει κατανοήσει την έννοια του κάθε δικαιώματος και των μορφών παραβίασής του, που είναι ενημερωμένο ότι κανείς δεν έχει το ελεύθερο να παραβιάζει τα δικαιώματά του και γνωρίζει ότι μπορεί να μιλήσει και να ζητήσει βοήθεια και πως και που να απευθυνθεί, έχει περισσότερες πιθανότητες να μην πέσει θύμα τελικά.
Το Δίκτυο δίνει μεγάλη βαρύτητα και σε αυτό το πεδίο και προσπαθεί να ενημερώσει τα παιδιά, όχι με διδακτικό τρόπο, αλλά με καινοτόμες και ευφάνταστες δράσεις που βασίζονται στην ενεργή συμμετοχή των ίδιων των παιδιών.
Το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του παιδιού ασχολείται μεταξύ άλλων και με την ανάδειξη των προβλημάτων των παιδιών που ανήκουν σε ευαίσθητες ομάδες, όπως τα παιδιά πρόσφυγες, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι και άλλες. Από τη μέχρι στιγμής ενασχόλησή σας με αυτές τις ομάδες, κρίνετε ικανοποιητική ή όχι την αντιμετώπισή τους από την Πολιτεία;
Από την ενασχόλησή μας με αυτά τα παιδιά όλα αυτά τα χρόνια κρίνουμε ότι η υποστήριξη και αντιμετώπισή τους από το ελληνικό κράτος δεν είναι καθόλου ικανοποιητική και δεν πληροί όσα προβλέπονται στην Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Προφανώς η απουσία ενός ενιαίου και ολοκληρωμένου συστήματος παιδικής προστασίας επηρεάζει αρνητικά και τα παιδιά αυτά.
Ειδικότερα όμως τα ζητήματα στέγασης, εκπαίδευσης, πρόσβασης σε ιατρική και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και σε ψυχοκοινωνική και νομική υποστήριξη είναι πολύ προβληματικά για τα παιδιά-πρόσφυγες. Μάλιστα θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι επιλογές της Πολιτείας ουσιαστικά εμποδίζουν την πρόσβαση των παιδιών στο δικαίωμα της υγείας και της εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εγκύκλιος που εξέδωσε το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, με την οποία εξαιρούνται από τη χορήγηση ΑΜΚΑ και άρα την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη οι αιτούντες διεθνή προστασία. Η εγκύκλιος αυτή μοιραία παρακωλύει και τη δυνατότητα πρόσβασης των παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα καθώς χωρίς ΑΜΚΑ δεν μπορούν να εμβολιαστούν, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για την εγγραφή στο σχολείο.
Αντίστοιχα, προβλήματα δημιουργεί και ο νέος νόμος 4636/2019 (περί διεθνούς προστασίας), η εφαρμογή του οποίου σε πολλές περιπτώσεις περιορίζει τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο και ανάμεσά τους και αυτά των ανηλίκων αιτούντων.
Επίσης, απροστάτευτη παραμένει και η ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα των ασυνόδευτων ανηλίκων. Ο νόμος για την επιτροπεία, δύο χρόνια μετά την ψήφισή του, δεν έχει τεθεί ακόμα σε ισχύ, ενώ την ίδια στιγμή το ζήτημα της στέγασης των ασυνόδευτων παιδιών αποτελεί δυσεπίλυτο πρόβλημα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης οι ασυνόδευτοι ανήλικοι πλησιάζουν τους 5500 και από αυτούς μόνο μικρός αριθμός διαμένει σε προστατευμένες και ειδικές για ανήλικους δομές, ενώ τουλάχιστον 1000 είναι άστεγοι ή διαμένουν σε άτυπες/επισφαλείς συνθήκες στέγασης (όπως σε διαμερίσματα με μη συγγενείς ενήλικες, σε καταλήψεις, σε εγκαταλελειμμένα κτίρια κλπ).
Επίσης, για πολλά από αυτά τα παιδιά η πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου και η καταγραφή του αιτήματός τους αποτελεί πραγματικό Γολγοθά. Πολύ συχνά και για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν γίνονται αντιληπτά και δεν εντοπίζονται από οποιαδήποτε αρχή εντοπισμού ή ταυτοποίησης μέχρι να προσέλθουν σε κάποια ανθρωπιστική οργάνωση. Μέχρι να συμβεί αυτό παραμένουν σε ένα καθεστώς παρατυπίας, τελείως επισφαλή και εκτεθειμένα σε κάθε κίνδυνο.
Η ιδέα για τα “Αποδημητικά Πουλιά” που είναι η πρώτη εφημερίδα που γράφεται αποκλειστικά από έφηβους πρόσφυγες, μετανάστες και Έλληνες, πώς προέκυψε;
Όπως όλες οι δράσεις του Δικτύου, έτσι και η συγκεκριμένη, ξεκίνησε με σκοπό να βοηθήσει τα παιδιά να εμβαθύνουν και να κατανοήσουν καλύτερα τα άρθρα που περιλαμβάνει η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Στην προκειμένη περίπτωση, το άρθρο ήταν κυρίως αυτό της ελευθερίας της γνώμης. Όπως κάνουμε πάντα, δημιουργήσαμε ένα πρόγραμμα στο οποίο δίνουμε τα κατάλληλα εργαλεία στα παιδιά προκειμένου να καταλάβουν με έμπρακτο και μη βαρετό τρόπο την έννοια των δικαιωμάτων τους.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα ξεκίνησε με μια ομάδα έφηβων κοριτσιών προσφύγων που διαβιούσαν στο Κέντρο Υποδοχής Προσφύγων στο Σχιστό και από την ανάγκη τους να εκφραστούν ελεύθερα και να μιλήσουν οι ίδιες -και όχι τα ΜΜΕ εκ μέρους τους- για την κατάσταση και τα προβλήματά τους.
Πολύ γρήγορα όμως στην ομάδα προστέθηκαν κι άλλα κορίτσια και μαζί αγόρια πρόσφυγες, μετανάστες αλλά τελικά και Έλληνες, που συνεχίζουν να συνεργάζονται αρμονικά και να εκδίδουν κάθε δύο μήνες την εφημερίδα τους με τα θέματα που κάθε φορά τους απασχολούν. Τα «Αποδημητικά Πουλιά» λοιπόν, σχεδόν χωρίς να το καταλάβουμε αποδείχτηκαν ένα σημαντικό εργαλείο ένταξης αλλά ταυτόχρονα και καταπολέμησης της ξενοφοβίας. Πρόσφατα μάλιστα το συγκεκριμένο πρόγραμμα αναγνωρίστηκε ως μια από τις καλές πρακτικές ένταξης και συμπεριλήφθηκε στην τελευταία έκδοση του Συμβουλίου της Ευρώπης “Promoting child-friendly approaches in the area of migration: standards, guidance and current practice”.
Το 2007 ξεκινά η συνεργασία σας με το Ίδρυμα Van Leer που είναι εξειδικευμένο στην πρώτη παιδική ηλικία και τη διαμόρφωση της Διαφορετικότητας και χρηματοδοτεί πρόταση σας που εστιάζει στο παιδικό βιβλίο ως αποτελεσματικό μέσο για να γίνει κατανοητή στα παιδιά η Διαφορετικότητα. Έτσι το 2010 τυπώνεται ο Κατάλογος των βιβλίων της Διαφορετικότητας και διανέμεται σε σχολεία, γονείς και συλλόγους και αποσπά πολύ επαινετικές κριτικές. Η ζήτηση του Καταλόγου μάλιστα φτάνει στα ύψη και πολύ γρήγορα τα αρχικά αντίτυπα εξαντλούνται. Να αναμένουμε κι άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες;
Αντίστοιχες πρωτοβουλίες λαμβάνουμε όλα αυτά τα χρόνια που λειτουργούμε. Ο στόχος μας είναι πάντα να κινητοποιούμε όσους περισσότερους μπορούμε για τα δικαιώματα του παιδιού. Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό και φέτος έχουμε αναπτύξει ποικίλες δράσεις στις οποίες περιλαμβάνονται η δημιουργία, σε συνεργασία με τις εκδόσεις Μεταίχμιο, του σημειωματάριου «Να μην ξεχάσω… Τα δικαιώματά μου», το οποίο κυκλοφορεί ήδη, απευθύνεται σε παιδιά του δημοτικού και σκοπό έχει να τα βοηθήσει να κατανοήσουν τα δικαιώματά τους μέσα από διάφορα ψυχαγωγικά και διαπαιδαγωγικά παιχνίδια και σπαζοκεφαλιές.
Επίσης, στο ίδιο πλαίσιο είναι και η συνεργασία μας με τη συγγραφέα Ελένη Σβορώνου και τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο για τη δημιουργία ενός τρίγλωσσου (ελληνικά, αραβικά, φάρσι) λευκώματος-αλφαβηταρίου για την προστασία της φύσης, η οποία προφανώς σχετίζεται με το δικαίωμα κάθε παιδιού στη ζωή και την αξιοπρεπή διαβίωση. Το λεύκωμα θα κυκλοφορήσει τις επόμενες εβδομάδες με την υποστήριξη του ιδρύματος Ίδρυμα Α.Κ. Λασκαρίδη.
Επιπλέον, στόχος μας είναι να επανακυκλοφορήσουμε και τον Κατάλογο των βιβλίων της Διαφορετικότητας, που αναφέρατε παραπάνω, επικαιροποιώντας και εμπλουτίζοντας την έκδοση με σχετικά βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει τα τελευταία χρόνια.
Φέτος συμπληρώθηκαν 15 χρόνια από τη σύσταση του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού ως μη κερδοσκοπικού σωματείου που έχει ως στόχο την προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού, όπως αυτά ορίζονται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) του ΟΗΕ και γι’ αυτό το λόγο διοργανώνετε την εικαστική έκθεση ευαισθητοποίησης «Το παιδί και ο κόσμος του». Ποιος ο σκοπός αυτής της έκθεσης;
Στην Έκθεσή μας συμμετέχουν γνωστοί σύγχρονοι εικαστικοί και εικονογράφοι, οι οποίοι γενναιόδωρα μας δώρισαν τα έργα που εκτίθενται στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Σκοπός της Έκθεσης είναι να υπενθυμίσει ότι έχουν περάσει 30 χρόνια από την υιοθέτηση της Διεθνούς Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού (η οποία παρεμπιπτόντως αποτελεί και νόμο του ελληνικού κράτους από το 1992, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω), αλλά δυστυχώς ακόμη και σήμερα η εφαρμογή της δεν είναι αυτονόητη και, καθημερινά, παγκοσμίως, καταπατώνται και παραβιάζονται ακόμη και θεμελιώδη δικαιώματα.
Παράλληλα, μέσω της Έκθεσης, θέλουμε να κάνουμε ευρύτερα γνωστό το έργο που με συνέπεια εδώ και 15 χρόνια επιτελεί το Δίκτυο και να προσκαλέσουμε περισσότερο κόσμο να το υποστηρίξει. Ένας τρόπος υποστήριξης είναι να αποκτήσει κανείς κάποιο από τα έργα της Έκθεσης.
Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να επισκεφτεί το ΚΠΙΣΝ ως τις 9 Φεβρουαρίου και να δει τα έργα από κοντά και στη συνέχεια να επικοινωνήσει μαζί μας είτε με email ([email protected]) είτε στο τηλέφωνο 210 8846590.
Σε κάθε περίπτωση και μετά το τέλος της Έκθεσης τα έργα μπορεί να τα δει κανείς και στο https://ddp.gr/2020/01/23/to-paidi-kai-o-kosmos-toy-omadiki-ekthesi/. Στον ίδιο ιστότοπο (https://ddp.gr/) βρίσκονται και περισσότερες πληροφορίες για το Δίκτυο και τη δράση του.
