Του Γιάννη Στεφανίδη*
Σκηνή Πρώτη
Δημοτικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης, Παρασκευή, 15 Νοεμβρίου, πρωί. Οι μαθητές δύο τμημάτων της Ε΄ Τάξης παρουσιάζουν γιορτή με θέμα «17 Νοέμβρη – Πολυτεχνείο».
Τα παιδιά ντυμένα στα μαύρα αφηγούνται, απαγγέλουν ποίηση και τραγουδούν Θεοδωράκη, Χατζηδάκι, Ξαρχάκο. Γίνεται φανερό ότι οι δάσκαλοι έχουν δουλέψει με μεράκι τον λόγο και τη μουσική μαζί με τους μαθητές τους.
Η γιορτή διανθίζεται από μαρτυρίες εικόνας και ήχου από τη φοιτητική εξέγερση και την καταστολή της. Οι απεγνωσμένες εκκλήσεις προς τους στρατιώτες «πολιορκητές» από το στόμα του Δημήτρη Παπαχρήστου, εκφωνητή του αυτοσχέδιου πομπού του Πολυτεχνείου, προκαλούν ρίγη ή και δάκρυα στα μάτια.
Η συγκίνηση κυριάρχησε στην όμορφη αυτή εκδήλωση στο θεατράκι του Σχολείου, συναίσθημα που συναγωνιζόταν την αγαλλίαση που ενέπνεε η ευλαβική αθωότητα των δεκάχρονων παιδιών.
Το μήνυμα της γιορτής συμπύκνωσε ο Επίλογος, εμπνευσμένος από ομιλία της φοιτήτριας τότε και καθηγήτριας σήμερα του ΕΜΠ, της Τώνιας Μοροπούλου:
«Το πρόσωπο του Πολυτεχνείου δεν είναι απόμακρο, δεν είναι ηρωικό, είναι ανθρώπινο, … είναι το δικό μας πρόσωπο. Μας πείθει να συμμετέχουμε, να εκφραζόμαστε, να κρίνουμε, να ελέγχουμε, να αποφασίζουμε, να συνυπάρχουμε, να αγωνιζόμαστε».
Σκηνή Δεύτερη
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Παρασκευή, 15 Νοεμβρίου. Το πρωί ορκωμοσία αποφοίτων – φαντεζί εμφανίσεις, γηπεδική ατμόσφαιρα με κόρνες και τρικάκια.
Το μεσημέρι, η κίνηση αραιώνει απότομα. Με το που πέφτει το σούρουπο, οι τελευταίοι φοιτητές και καθηγητές σπεύδουν να εγκαταλείψουν αίθουσες διδασκαλίας και βιβλιοθήκες. Τα κυλικεία έχουν κατεβάσει ρολά, όπως και το θυρωρείο του Κτιρίου Διοίκησης.
Κατά τα ειωθότα, με εντολή της πρυτανείας, τα κτίρια κλείνουν στις 6 μ.μ. και θα παραμείνουν σφαλιστά μέχρι το πρωί της Δευτέρας. Υποδεικνύεται στους οδηγούς να απομακρύνουν τα οχήματά τους. Ακόμα και το Πανεπιστημιακό Γυμναστήριο, που φιλοξενεί αθλούμενους γονείς και παιδιά τα σαββατοκύριακα, θα διακόψει τη λειτουργία του ανήμερα της επετείου.
Σχολές που τελούν υπό κατάληψη, όπως η πολύπαθη Φιλοσοφική, δείχνουν κι αυτές σκοτεινές και άψυχες.
Την επέτειο μένουν να θυμίζουν ορισμένα αυτοσχέδια πανό και κυρίως οι αφίσες του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, που τα τελευταία χρόνια μονοπωλούν αυτό το παραδοσιακό μέσο προπαγάνδας στο Α.Π.Θ.
Η νέκρα που απλώνεται στο campus θυμίζει τη γαλήνη πριν την καταιγίδα.
Σκηνή Τρίτη
Κέντρο της πόλης, Κυριακή, 17 Νοεμβρίου, απόγευμα. Η περιοχή γύρω από το Πανεπιστήμιο και το κέντρο μεταβάλλονται σε αποκλεισμένη ζώνη.
Δεκάδες αστυνομικοί και «κλούβες» σταθμεύουν σε επίκαιρα σημεία. Πεζοί και αυτοκίνητα απομακρύνονται βιαστικά, τα μέσα μαζικής μεταφοράς εκτρέπονται προς άλλες κατευθύνσεις.
Μερικές εκατοντάδες, κυρίως μέλη κομμάτων και νεολαιών της αριστεράς και ομάδες «αντιεξουσιαστών» συγκροτούν διακριτά «μπλοκ» και κατευθύνονται από το Πανεπιστήμιο προς το Γενικό Προξενείο των Ηνωμένων Πολιτειών, στο κέντρο της πόλης.
Κάπου εκεί, ο «κύριος όγκος» της διαδήλωσης διαλύεται αλλά οι ομάδες των «αντιεξουσιαστών» αρχίζουν κλεφτοπόλεμο με τους αστυνομικούς. Αν καούν μόνο κάδοι ή έστω σπάσουν και μερικά τζάμια, ο απολογισμός θεωρείται ανώδυνος, η αστυνομική επιχείρηση επιτυχής.
Τα στεφάνια στο μνημείο των πεσόντων φοιτητών (όχι του Πολυτεχνείου, γενικά) μένουν ασάλευτα να θυμίζουν την επέτειο.
Φινάλε
Ελλάδα, Νοέμβριος 2019. Κάτι πήγε στραβά με αυτή την ιστορία. Όχι επειδή σπανίως μνημονεύεται ο πρωταγωνιστικός ρόλος της πέραν του ΚΚΕ άκρας αριστεράς ή η συμβολή του Πολυτεχνείου στον εκτροχιασμό της ελεγχόμενης «πολιτικοποίησης» της δικτατορίας που επιχειρήθηκε τότε.
Ούτε επειδή, στη δημόσια μνήμη, το Πολυτεχνείο κατέληξε να θεωρείται η αρχή του τέλους, αν όχι και το τέλος της δικτατορίας, όπως δηλώνει το ανιστόρητο σύνθημα των «αγανακτισμένων»: «Η χούντα δεν τελείωσε το '73».
Δυστυχώς, η χούντα συνεχίστηκε, στην πλέον απεχθή της μορφή, για οκτώ ακόμα μήνες και πιθανότατα θα επιβίωνε για μεγαλύτερο διάστημα αν δεν διέπραττε το εθνικό έγκλημα της Κύπρου.
Όχι, αυτό που πήγε στραβά είναι η διαχείριση της μνήμης του Πολυτεχνείου. Και πάλι, όχι (μόνο) επειδή πολλοί έσπευσαν να εξαργυρώσουν πολιτικά την ένταξή τους στη λεγόμενη «γενιά του Πολυτεχνείου».
Κάτι πήγε στραβά, από τη στιγμή που η επέτειος κατέληξε να ταυτίζεται με διακοπή της ζωής στις μεγαλουπόλεις, με αναστολή της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα πανεπιστήμια, και με μια, τελετουργική, θαρρείς, έκρηξη βίας πέριξ των χώρων που υπήρξαν μάρτυρες των «γεγονότων» του '73.
Ακόμα και σήμερα, αρκετοί προτιμούν να υποδύονται τους εξεγερμένους, με την άνεση που τους παρέχει η ελαφροχέρα μας δημοκρατία. Οι υπόλοιποι απλώς περιορίζουν τις κινήσεις τους ώσπου να περάσει (μια ακόμα) επέτειος.
Και έτσι αφήνουμε να σβήνουν τα λόγια των δασκάλων με τις φωνές των παιδιών: συμμετοχή, έκφραση, κρίση, έλεγχος, απόφαση, συνύπαρξη, αγώνας – για καλύτερη παιδεία, καλύτερη δημοκρατία, καλύτερη ζωή.
* Ο Γιάννης Στεφανίδης διδάσκει Διπλωματική Ιστορία στη Νομική του Α.Π.Θ.
