photo Diana Iliescu
Ο καθηγητής Φιλοσοφίας Θεοφάνης Τάσης μιλάει στο Liberal για τις πολιτικές αντιφάσεις της εποχής μας, την μελλοντική απειλή της τεχνητής νοημοσύνης, την «εικονιστική κοινωνία» και τον ειδικό ρόλο του φιλοσόφου στις σύγχρονες κοινωνίες.
Συνέντευξη στον Ανδρέα Ζαμπούκα
- Ζούμε σε μια εποχή διπόλων. Αριστερή-δεξιά αφήγηση της Ιστορίας, ηθικο-οικονομική σύγκρουση Βορρά-Νότου, αποδόμηση-νοσταλγία. Οι πνευματικές ηγεσίες και η λογική του best seller δείχνουν να θέλουν σ''αυτή τη μάχη να υπάρξει μια οριστική επικράτηση. Οφείλει πράγματι ο πολιτικά σκεπτόμενος άνθρωπος να διαλέξει στρατόπεδο; Η πλήρης απόρριψη ενός συστήματος ιδεών ή αξιών του βίου δεν είναι ένα είδος αυτο-ακρωτηριασμού; Μήπως τελικά πολεμώντας τις αντιφάσεις μας, οδηγούμαστε όλο και βαθύτερα στο τέλμα και στην κρίση;
- Ίσως τα δίπολα να μην είναι τόσο πολωμένα όσο μοιάζουν. Για παράδειγμα η αριστερά αντιτίθεται σε αυτό που ονομάζεται παγκοσμιοποίηση, επειδή την αντιλαμβάνεται κυρίως ως επέκταση και επικράτηση του κεφαλαίου, ενώ η δεξιά αντιτίθεται στην παγκοσμιοποίηση υπερασπιζόμενη την εθνική ταυτότητα και την παράδοση. Αμφότερες καταλήγουν να υπερασπίζονται με διαφορετικό τρόπο μια συγκεκριμένη μορφή του έθνους- κράτους. Αλλά και αντιστρόφως ένα μέρος της αριστεράς υπερασπίζεται την παγκοσμιοποίηση όταν διακηρύσσει την αλληλεγγύη προς τους απανταχού αδυνάτους, ενώ ένα μέρος της δεξιάς όταν αγωνίζεται για την οικονομική ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανεκτικότητα.
Αντίστοιχα, η ηθικο-οικονομική σύγκρουση Βορρά και Νότου, τόσο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου κρίσιμη λειτουργία επιτελεί η κοινή ιστορία και η επίκληση κοινών αξιών, όσο και μεταξύ των ημισφαιρίων, λαμβάνει χώρα με πολύ περισσότερες εξαρτήσεις και ομοιότητες μεταξύ των δυο πόλων απ'' όσες είναι ορατές με την πρώτη ματιά. Μια ηθική σύγκρουση προϋποθέτει ένα κοινό λεξιλόγιο για την διεξαγωγή της, ενώ μια οικονομική σύγκρουση συνιστά μια στιγμή μιας οικονομικής σχέσης που εξελίσσεται με άγνωστη κατάληξη. Όσον αφορά το τρίτο δίπολο που αναφέρατε έχω την εντύπωση ότι η αποδόμηση θρέφεται συχνά από μια ανομολόγητη νοσταλγία για έναν λιγότερο θρυμματισμένο κόσμο, ενώ η νοσταλγία αναδεικνύοντας ορισμένες πτυχές του παρελθόντος και αποσιωπώντας άλλες προκειμένου να το εξιδανικεύσει επιδίδεται σε μια μεροληπτική αποδόμηση.
Νομίζω, λοιπόν, ότι ο πολιτικά σκεπτόμενος άνθρωπος έχει την δυνατότητα να μην αντιμετωπίζει την πολιτική με όρους στράτευσης, αλλά αναθεωρήσιμης, πλην όμως υπεύθυνης, δέσμευσης. Σε αντίθεση με τα όσα περιγράφει ο Καβάφης στο che fece il gran rifiuto οι μικρές αρνήσεις και καταφάσεις στον βίο τον καθορίζουν πολύ περισσότερο απ'' ότι η στιγμή του μεγάλου Ναι ή του μεγάλου Όχι, στιγμή η οποία προήλθε άλλωστε ως συνέπεια του συνόλου των μικρών αρνήσεων και καταφάσεων. Εφόσον, λοιπόν ο πολίτης δεσμεύεται και δεν στρατεύεται δεν τίθεται θέμα αυτοακρωτηριασμού, διότι αναγνωρίζει την αντινομική δομή του κόσμου και συμφιλιώνεται, μέχρι ενός σημείου, και με τις προσωπικές του αντιφάσεις. Αυτές τις αντιφάσεις της κοινωνικής θέσμισης όσο και του εαυτού μπορούμε να τις φανταστούμε σαν ραγισματιές οι οποίες δεν επιδιορθώνονται πλήρως, όμως, όπως έγραψε ο Leonard Cohen, "τα πάντα έχουν ραγισματιές/από τις ραγισματιές μπαίνει το φως".
- Μιας και κλείσατε την απάντησή σας με έναν στίχο θα ξεκινήσω κι εγώ την επόμενη ερώτηση με έναν στίχο. Ο Χέλντερλιν γράφει: "εκεί που βρίσκεται ο μεγαλύτερος κίνδυνος, βρίσκεται και η μεγαλύτερη σωτηρία". Μήπως σήμερα βρισκόμαστε σε μεγάλο κίνδυνο; Κατά την γνώμη σας ποιες είναι οι μεγαλύτερες απειλές που θα αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα μέσα στα επόμενα 100 χρόνια;
- Ενδεχομένως δυο είναι οι κρισιμότερες προκλήσεις του εικοστού πρώτου αιώνα. Η πρώτη, η οποία έχει αναγνωριστεί εδώ και καιρό χωρίς όμως να έχει σημειωθεί επαρκής πρόοδος στην αντιμετώπισή της, είναι η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Η δεύτερη αφορά την διασύνδεση ανθρώπου και υπολογιστών σ'' έναν παγκόσμιο ιστό πραγμάτων (internet of things). Αυτή η διασύνδεση, που συντελείται σήμερα με ταχύ ρυθμό, συνοδεύεται, πρώτον, από την πρόοδο στην βιογενετική ιδίως μετά την εφαρμογή της ρηξικέλευθης τεχνικής crispr, η οποία επιτρέπει μια άνευ προηγουμένου ευκολία και ταχύτητα στην τροποποίηση του γενετικού κώδικα (geneediting), και, δεύτερον, από την πρόοδο στην τεχνητή νοημοσύνη με την ανάπτυξη καινοτόμων αλγορίθμων μάθησης (deep learning).
Οι δυνατότητες που διανοίγονται στους υπολογιστές, οι οποίοι μαθαίνουν πλέον μόνοι τους να… μαθαίνουν, είναι απρόβλεπτες όπως αποκαλύπτει η επιτυχία της τεχνητής νοημοσύνης alphago της Google που νίκησε τον Μάιο και τον νυν παγκόσμιο πρωταθλητή στο παιχνίδι του go, KeJie, έχοντας ήδη νικήσει το 2016 έναν από τους καλύτερους παίκτες όλων των εποχών, τον Lee Sedol. Με βάση αυτή την εξέλιξη, και χωρίς να είμαι απαισιόδοξος, συμμερίζομαι πλέον τις ανησυχίες του φιλοσόφου Nick Bostrom, διευθυντή του Future of Humanity Institute στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, για την έλευση μιας υπερευφυούς νοημοσύνης (superintelligence) στο μέλλον η οποία θα συνιστά μια πρωτόγνωρη απειλή για την ανθρωπότητα.
Στο εγγύς μέλλον όμως η τεχνητή νοημοσύνη θα αλλάξει ριζικά την οικονομία αυξάνοντας τον αριθμό των ανέργων χωρίς να δημιουργεί τον αντίστοιχο αριθμό νέων θέσεων εργασίας, ενώ συγχρόνως θα συνεισφέρει στην περαιτέρω συγκέντρωση του πλούτου σ'' έναν μικρό αριθμό πολυεθνικών. Παράλληλα θα διευρύνεται το χάσμα μεταξύ όσων χωρών πρωτοπορούν στην τεχνητή νοημοσύνη, όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα, και όσων υπολείπονται. Επιπλέον, τα παραπάνω θα λαμβάνουν χώρα σ'' ένα περιβάλλον όπου ο κυβερνοπόλεμος, αλλά και η κυβερνοτρομοκρατία θα έχουν ενταθεί επηρεάζοντας αμεσότερα τις ζωές των πολιτών.
- Τι προσδοκά λοιπόν ο στοχαστής σε συνθήκη ακάθεκτης και ανενδοίαστης τεχνολογικής ανάπτυξης και επιβολής; Σε τι ελπίζει ο στοχασμός του;
- Νομίζω ότι η ανθρωπότητα έχει φτάσει σ'' ένα σημείο όπου δεν απεικονίζει πλέον τον φυσικό κόσμο, αλλά τον εξεικονίζει ψηφιοποιώντας τον. Σκεφθείτε τον καθένα από εμάς. Διάγουμε δυο βίους, έναν στην φυσική πραγματικότητα ως κορμί και έναν στο διαδίκτυο ως εικόνα. Οι δυο αυτές πραγματικότητες συγχωνεύονται ολοένα περισσότερο σε αυτό που ονομάζω εικονιστική κοινωνία, ωστόσο η εικόνα εαυτού μοιάζει ν'' αυτονομείται καθώς αφιερώνουμε ολοένα περισσότερο χρόνο στην φροντίδα της. Η επικοινωνία συντελείται μεταξύ των εικόνων εαυτού στο διαδίκτυο και λιγότερο μέσω της κοινής φυσικής παρουσίας σ'' έναν τόπο. Παρά τα συναρπαστικά οφέλη της διασύνδεσης συντελείται ένας ταχύτατος και ερήμην ημών επαναπροσδιορισμός μέσω αλγορίθμων των εννοιών του χώρου, του χρόνου και της εγγύτητας.
Όμως η ανθρωπινότητά μας, τουλάχιστον όπως την γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, καθορίζεται από την εγγύτητα που αναπτύσσεται στην φυσική παρουσία, δηλαδή με την επικοινωνία στον ίδιο τόπο και χρόνο. Πιο συγκεκριμένα, η ικανότητα της ενσυναίσθησης καλλιεργείται και με την σωματική επαφή, με το να νιώθουμε την παρουσία του άλλου κοντά μας, με το να σιωπούμε μαζί ο ένας δίπλα στον άλλο. Στην εικονιστική κοινωνία ο χρόνος και ο τόπος βιώνονται πλέον ως οποτεδήποτε και οπουδήποτε λόγω της διαρκούς προσβασιμότητας στο διαδίκτυο.
Αυτή η εξέλιξη θα κορυφωθεί πιθανώς μελλοντικώς με την συγχώνευση της βιολογικής με την τεχνική εξέλιξη. Με ρωτάτε λοιπόν σε τι ελπίζει ο στοχασμός μου, θα έλεγα στην διαφύλαξη και την εμβάθυνση της ανθρωπινότητας μέσω ενός φρόνιμου αυτοπεριορισμού.
- Ας επιστρέψουμε στο παρόν. Οι σημερινές κοινωνικές και γεωπολιτικές αναταράξεις προξενούν άγχος, αγανάκτηση, λύπη ή απάθεια στους ανθρώπους. Σε αυτές τις συνθήκες ορισμένοι επιλέγουν τον βίο τους, ενώ μερικοί συμβιβάζονται με ό,τι επέλεξαν άλλοι γι'' αυτούς. Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε μια αυθεντική καθημερινότητα ανάμεσα στις συμπληγάδες του αγώνα για βιοπορισμό και μιας σχεδόν ψυχαναγκαστικής επιδίωξης της ευτυχίας;
- Δεν το γνωρίζω! Όμως η χειραφέτηση στην Δύση τουλάχιστον μετά τον Διαφωτισμό οδήγησε σε μια πρωτόγνωρη ελευθερία η οποία, παραδόξως, τείνει να μας υποδουλώσει. Η ελευθερία επιλογής είναι τέτοια ώστε να μας καταδυναστεύει στην καθημερινότητα. Έχουμε μετατραπεί σε μηχανές αναζήτησης. Αναζήτησης συντρόφων, φίλων, αντικειμένων και εμπειριών. Διαβάζουμε κριτικές αξιολογώντας τα πάντα. Αναζητούμε διαρκώς το βέλτιστο, ένα βέλτιστο όμως πάντοτε προσωρινό και υπό αναστολή. Παράλληλα, επιδιώκουμε εμμονικά την δική μας βελτιστοποίηση στην εργασία, στην οικογένεια και στις σχέσεις έως ότου καταλήγουμε πρόσφυγες του εαυτού.
Από την άλλη ούτε όσοι αγωνίζονται να πληρώσουν το ενοίκιο ή ν'' αγοράσουν τρόφιμα παλεύοντας να επιζήσουν αποτελούν εξαίρεση. Οι επιλογές τους είναι μεν πιο περιορισμένες, αλλά πιο επιτακτικές και η βελτιστοποίησή τους ζήτημα επιβίωσης. Αυτή η αντινομική δομή της ελευθερίας στην εικονιστική κοινωνία μοιάζει ν'' απαιτεί πολιτικές του βίου για την διαχείρισή της. Στην διερεύνηση των προϋποθέσεων, των χαρακτηριστικών και των ορίων αυτών είναι αφιερωμένο το ερευνητικό μου έργο των τελευταίων χρόνων.
- Πιστεύετε ότι η φιλοσοφία και ειδικότερα η αρχαία ελληνική φιλοσοφία μπορεί να δώσει απαντήσεις στις σύγχρονες προκλήσεις; Το έργο σας κινείται σε αυτή την κατεύθυνση μπορείτε να μας περιγράψετε πώς αυτή η μελέτη σας έχει επηρεάσει; Πιο συγκεκριμένα, ποιο στοιχείο της συμπεριφοράς σας θεωρείτε ότι οφείλεται στην ενασχόληση αυτή;
- Η φιλοσοφία, τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ, μπορεί να συνδράμει στο ατομικό επίπεδο στην διαχείριση της ελευθερίας και στην νοηματοδότηση της ζωής σε βίο, ενώ στο κοινωνικό επίπεδο στην ενδυνάμωση της δημόσιας σφαίρας και την καλλιέργεια ενός δημοκρατικού ήθους. Για να γίνω πιο συγκεκριμένος η φιλοσοφία ως διερώτηση των κυρίαρχων αξιών και αμφισβήτηση των σχέσεων εξουσίας επιτρέπει από την μια στον καθένα να προσανατολιστεί καλύτερα στην καθημερινότητα, να πειραματιστεί με τον εαυτό, να εξερευνήσει στοχαστικότερα επιλογές και από την άλλη εμπλουτίζει την δημοκρατία ωθώντας προς την διεύρυνσή της, αλλά επίσης συμβάλλοντας στην αποφυγή της ύβρεως.
Σε προσωπικό επίπεδο η φιλοσοφία με βοήθησε ν'' αναστοχαστώ την θνητότητά μου και ν'' αναγνωρίσω τα όρια της αυτονομίας μου. Ίσως έτσι συμφιλιώθηκα κάπως με λάθη του παρελθόντος και έγινα πιο συμπονετικός με τους άλλους. Εφόσον ζητάτε ένα συγκεκριμένο στοιχείο της συμπεριφοράς μου θα έλεγα ότι γελώ συχνότερα και ιδίως με τον εαυτό μου.
- Λένε συνήθως ότι πρέπει πρώτα να αλλάξουμε τον εαυτό για να αλλάξουμε τον κόσμο. Στα βιβλία σας διερευνάτε θέματα ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας αναζητώντας τις προϋποθέσεις για μια τέχνη του βίου. Πιστεύετε ότι μπορεί ν'' αλλάξει κάνεις; Πόσο απέχει ο τωρινός εαυτός σας από τον παιδικό σας εαυτό;
- Αθέλητα λόγω του περάσματος του χρόνου και υπό την πίεση των γεγονότων ή ηθελημένα από συνειδητή επιλογή αλλάζει κανείς. Ωστόσο υπό μια έννοια μένει ο ίδιος διότι εξακολουθεί ν'' αναγνωρίζει τον εαυτό του και το παρελθόν του. Αν φανταστούμε τον εαυτό ως μια ορχήστρα, τότε δεν αλλάζει μόνο η μελωδία και ο ρυθμός, αλλά και τα μουσικά όργανα. Άλλοτε ακούγονται περισσότερο τα πνευστά και άλλοτε τα κρουστά. Κάποια θέματα επαναλαμβάνονται, ενώ παράλληλα εμφανίζονται καινούργια. Ζητούμενο είναι μια πολυφωνία με όσο το δυνατόν λιγότερο θόρυβο, αλλά και περισσότερο αυτοσχεδιασμό. Και για ν'' απαντήσω στην ερώτησή σας έχω την εντύπωση ο παιδικός εαυτός σιγοσφυρίζει κάπου εντός μου.
- Έχοντας διαβάσει τις αναφορές σας στα άρθρα και στα βιβλία σας για μουσικά έργα διαφορετικών ιδιωμάτων διακρίνω την αγάπη σας, αλλά και το θαυμασμό για τα μεγάλα μουσικά έργα και τους συνθέτες. Η μουσική σήμερα έχει κατακτήσει περισσότερη ελευθερία σε μια πιο αυτοσχεδιαστική μορφή, σε σχέση με την παλιά μουσική την οποία διέκρινε περισσότερη αυστηρότητα και αρκετοί περιορισμοί. Η φιλοσοφική σκέψη είχε μια ανάλογη πορεία;
- Η μουσική για μένα είναι σημαντική στην διαδικασία συγγραφής διότι γράφω σχεδόν πάντα ακούγοντας μουσική η οποία κατά κάποιον τρόπο ρυθμοδοτεί και ενίοτε καθοδηγεί την σκέψη μου. Αντιλαμβάνομαι το σκέπτεσθαι ως αυτοσχεδιασμό και ζηλεύω τους μουσικούς για την παγκοσμιότητα και την αμεσότητα της γλώσσας τους. Όντως η μουσική στην εξέλιξή της τόσο συνολικά μέσω της δημιουργίας νέων ειδών από την παλαιά μουσική στην σύγχρονη ηλεκτρονική όσο και εντός του κάθε είδους π.χ. αν μιλάμε για την τζαζ από τον Duke Ellington στον Miles Davis κινήθηκε προς μια μεγαλύτερη ελευθερία. Στην φιλοσοφία αυτό δεν ισχύει μάλλον στο σύνολό της, αλλά ούτε και εντός συγκεκριμένων φιλοσοφικών παραδόσεων.
Ωστόσο υπάρχουν φιλόσοφοι όπως ο Montaigne, o Nietzsche, o Heidegger, o Wittgenstein, o Camus, o Καστοριάδης, η Arendt, o Jankelevitch, ο Flusser, o Kittler ή ο Derrida, για να κατονομάσω ορισμένους που με εμπνέουν, οι οποίοι ανανέωσαν την μορφή του σκέπτεσθαι οδηγώντας την φιλοσοφία σε μια απελευθέρωση από παραδοσιακές μορφές έκφρασης.
- Η σκέψη σας εκτός από το ότι συνδυάζει την αρχαία ελληνική φιλοσοφία με ρεύματα της σύγχρονης φιλοσοφίας περιλαμβάνει και την επιστήμη. Έχετε πτυχίο φυσικής έτσι θέλω να σας ρωτήσω για το πώς σας έχει επηρεάσει όπως επίσης πότε και πόσο βοηθούν τα μαθηματικά και η ποσοτικοποιήσιμη εμπειρία στην βαθύτερη κατανόηση των φαινομένων.
- Ως γνωστόν στην είσοδο της Ακαδημίας Πλάτωνος αναγράφοταν μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω, όμως δεν πιστεύω ότι όσοι δεν διαθέτουν μαθηματική παιδεία δεν δικαιούνται να φιλοσοφούν. Σε ό,τι με αφορά η φυσική καθόρισε ριζικά την σκέψη μου. Ο τρόπος που διαβάζω φιλοσοφικά κείμενα, όπως επίσης ο τρόπος που γράφω έχουν διαμορφωθεί από την επίλυση προβλημάτων στη φυσική. Αναζητώ επίμονα την βέλτιστη δυνατή διατύπωση ενός επιχειρήματος τόσο ως προς την σαφήνεια όσο και ως προς την περιεκτικότητα χωρίς ωστόσο να υποτιμώ την αισθητική διάσταση η οποία στα μαθηματικά έχει ιδιαίτερη σημασία.
Σχετικά με το πότε και πόσο βοηθούν τα μαθηματικά στην βαθύτερη κατανόηση του κόσμου θα έλεγα ότι βοηθούν πάντα, αλλά μέχρι ενός σημείου, διότι η πραγματικότητα δεν ποσοτικοποιείται πλήρως. Η διερεύνηση της ψυχής, της κοινωνίας και της ιστορίας όσο και αν εμπλουτίζεται από την χρήση των μαθηματικών τα υπερβαίνει, διότι περιλαμβάνει την διαύγαση νοήματος το οποίο είναι ανεξάντλητο. Αν μου επιτρέπετε θα έλεγα πώς ό,τι μετρά δεν μπορεί να μετρηθεί.
- Τελευταία ερώτηση αφού αναφερθήκατε στο αμέτρητο, ενώ ο αριθμός των λέξεων αυτής της συνέντευξης είναι δυστυχώς περιορισμένος. Φιλοσοφία σημαίνει ο έρωτας για την σοφία. Μπορεί ένας φιλόσοφος ν'' απιστήσει και να ερωτευτεί συγχρόνως ένα πρόσωπο; Θα μπορούσε να ερωτευτεί έναν άλλο φιλόσοφο;
Γιατί όχι; Ο Σωκράτης πιθανώς να ήταν ερωτευμένος με την Ξανθίππη, όπως κι εκείνη ίσως να ήταν μαζί του, τουλάχιστον στην αρχή του γάμου τους, επιπλέον το γεγονός ότι παρέμειναν μαζί, ενώ ο αθηναϊκός νόμος προσέφερε και στους δυο την δυνατότητα διαζυγίου συνιστά ένδειξη ότι αυτός ο γάμος ήταν ως έναν βαθμό αμοιβαία ικανοποιητικός ή έστω όχι τόσο δυσβάστακτος ώστε να χωρίσουν. Ως προς τον έρωτα της σοφίας ουκ ολίγοι φιλόσοφοι "απίστησαν", για να χρησιμοποιήσω την έκφρασή σας. Ο δε Heidegger και ως προς την σύζυγό του επανειλημμένως, ενώ οι Sartre και Beauvoir, αμφότεροι φιλόσοφοι, οι οποίοι επίσης μάλλον υπήρξαν ερωτευμένοι ως ζευγάρι, διατηρούσαν συνειδητά μια ελεύθερη σχέση.
- Αλήθεια, αν σας ζητούσα να ορίσετε τον έρωτα...
- Μια αμοιβαία παρεξήγηση με ημερομηνία λήξης η οποία μερικές φορές δίνει την θέση της στο θαύμα.
- Δεν αντιστέκομαι στον πειρασμό να σας ζητήσω ένα κομμάτι ως μουσική επένδυση για την συνέντευξή μας...
- Αυτή την περίοδο χωρίς δεύτερη σκέψη και όχι μόνο ως μουσική επένδυση για την συνέντευξη Tempo de Αmor των Baden Powell και Vinicius de Moraes.
Ο Θεοφάνης Τάσης γεννήθηκε το 1976 στο Μόναχο όπου και μεγάλωσε. Σπούδασε Φυσική και Φιλοσοφία στην Ελλάδα και στην Γερμανία όπου εκπόνησε την διδακτορική του διατριβή στο Freie Universitat Berlin. Διδάσκει σύγχρονη Φιλοσοφία στο Alpen-Adria Universitat. Διετέλεσε Stanley J. Seeger Fellow στο πανεπιστήμιο του Princeton, Marie Curie Fellow στο Universite Saint-Louis στις Βρυξέλλες. Έχει διδάξει σε πανεπιστήμια στην Ελλάδα, στην Αυστρία και στην Γερμανία.Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιστρέφονται γύρω από τις έννοιες θνητότητα, εικόνα και πολιτικό. Τα έργα του «Πολιτικές του Βίου: Η Ειρωνεία» (Εκδόσεις Ευρασία, 2012) και «Καστοριάδης, μια φιλοσοφία της αυτονομίας» (Εκδόσεις Ευρασία, 2007) έχουν βραβευθεί με το Καυταντζόγλειο βραβείο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στα ελληνικά κυκλοφορούν ακόμη τρία έργα του: «Φάρμακον» (Εκδόσεις Ευρασία) και οι ποιητικές συλλογές «Φυσιολογικά ευρήματα» (Εκδόσεις Κέδρος) και «Απογεύματα στον καπιταλισμό» (Εκδόσεις Τυπωθήτω), ενώ έχει μεταφράσει έργα των Martin Heidegger και Roberto Unger. Το τελευταίο του έργο «Πολιτικές του Βίου ΙΙ: Η επιμέλεια εαυτού στην εικονιστική κοινωνία» θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο από τις Εκδόσεις Αρμός.
