Του Βασίλη Φασούλα*
Ελάχιστοι δυστυχώς γνωρίζουν ότι η 3η Σεπτεμβρίου αναφέρεται προεχόντως στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 που οδήγησε στην παραχώρηση Συντάγματος από τον Όθωνα το 1844 και σηματοδότησε την μετάβαση της Ελληνικής πολιτείας από την απόλυτη Μοναρχία στην Συνταγματική Μοναρχία. Η 3η του Σεπτέμβρη στην σύγχρονη κοινωνικοπολιτική συνείδηση έχει ταυτισθεί με την εποχή του ΠΑΣΟΚ από το 1974. Κατά την γνωστή χιουμοριστική ρήση «ΠΑΣΟΚ είμαστε όλοι». Απέχει από την αλήθεια;
Θαρρώ όχι. Η εποχή ΠΑΣΟΚ ήταν εν τέλει ένας αποφασιστικός κρίκος στην αλυσίδα της πολιτισμικής, κοινωνικής ακόμη και δημογραφικής μας παρακμής, η οποία δεν άρχισε με την γενιά της μεταπολιτεύσεως. Άρχισε με τον νεοπλουτισμό και την χειραφέτηση μιας ολόκληρης κοινωνίας και της, βαλκανικού τύπου, αστικής τάξεώς της, που από το 1949 έως το 1951 εισέπραξε ή καρπώθηκε εκ πλαγίου, τα μυθώδη τότε 366 εκατομμύρια δολάρια του Σχεδίου Μάρσαλ, η κατά κεφαλήν υψηλότερη ενίσχυση μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο και την Σουηδία, χωρίς να καταφέρει να παραγάγει τα αντίστοιχα ηθικά, πνευματικά και κοινωνικά εξισορροπητικά «αντισώματα».
Οι ταινίες της εποχής αν μελετηθούν υπό όρους κοινωνιολογικούς θα εξήγαν χρήσιμα συμπεράσματα για τον μετασχηματισμό μιας κοινωνίας όσον αφορά τα ήθη και την ψυχική σκόπησή της. Το ΠΑΣΟΚ λοιπόν όχι, δεν υπήρξε «παρθενογένεσις», ούτε «η μήτηρ του κακού», τούτο είναι και άδικο και αυθαίρετο να ειπωθεί.
Το ότι διά του ΠΑΣΟΚ έφαγε «ψωμί ο κοσμάκης» εις βάρος της παραγωγής μεσομακροπρόθεσμου εθνικού πλούτου, είναι μάλλον επιφανειακή ανάλυση χωρίς εκβάθυνση. Στην πραγματικότητα ο «κοσμάκης» απενοχοποίησε τον ατομικισμό του, εξύμνησε την «βολεψιά του», σχετικοποίησε την έννοια της συλλογικής του ηθικής, χρωμάτισε σχετλιαστικά την ανιδιοτέλειά του, βάπτισε άσκοπη και υπερφίαλη την υστεροφημία του, αποδόμησε τον σεβασμό στους προγόνους του και στις θυσίες τους, βυσσοδόμησε στην παιδεία του και στην γλώσσα του, για να είναι η τελευταία στα … μέτρα του και όχι «δύσκολη», εθίσθηκε εν γένει στην ευκολία του, θεοποίησε το «τώρα» και φόρτωσε συνειδητά σε άλλες γενιές όχι μόνον το «αύριον» αλλά και την «επαύριον». Όλα αυτά δεν υπήρχαν πριν; Σαφώς και υπήρχαν αλλά ως «ένοχες κρυφίες συνειδήσεις», όχι ως «αποδεκτοί κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς».
Με το ΠΑΣΟΚ ταυτίσθηκε ο σύγχρονος «Ελλέηνας» στην όλη τοξικότητά του, πλήρωσε δε το ίδιο ως κόμμα, όντως δυσβάσταχτα, την συμβολή του στην … «Νεοελλεηνική Συνειδητότητα». Αλλά το ΠΑΣΟΚ ως «ανομολόγητο ιδεολόγημα άμετρης ευμάρειας» διαπότισε και μετέβαλε όλους μας δραστικά και δη σε ιδιαίτερα βραχύ ιστορικό χρόνο. Δεν είναι εύκολη ξέρετε, η μετατόπιση ή η εκτροπή της (δημόσιας) κοινωνικής ηθικής, χρειάζονται συνήθως αιώνες πολέμου και κατακτήσεως, όπως όταν γίναμε από πολίτες υπήκοοι με τους Ρωμαίους ή κανονικοποιήσαμε την «ρουφιανιά» με τους Οθωμανούς. Με το ΠΑΣΟΚ χρειάσθηκε ένα ουίσκυ, ένα γαρύφαλλο, ένα πρώτο τραπέζι πίστα, ένα υπερκοστολογημένο τιμολόγιο, γιατί ναι, το ΠΑΣΟΚ υπήρξε η μύχια ανάγκη μεγάλου μέρους της κοινωνίας, την οποία απενοχοποίησε η πολιτική πράξη.
Πλην όμως τόσο αυτό όσο και οι γενιές που το διακόνησαν ή το απήλαυσαν φθάνουν στο ιστορικό τους τέλος. Η αντιδραστική του συνέχεια με την θεσμοθέτηση και εξύψωση της μετριοκρατίας ήλθε με τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά η έλλειψη ειδικού βάρους πληρώνεται πάντα στην κοινωνικοπολιτική ιστορία.
Το τέλος της εποχής ΠΑΣΟΚ δεν αφορά μόνον το ΚΙΝΑΛ και τον ευρύτερο χώρο του ιστορικού Κέντρου που κατ΄ εξοχήν έχει πληγεί, αφορά όλους μας. Η αποΠΑΣΟΚοποίηση δεν σηματοδοτεί μόνον πολιτική πράξη, αποτελεί την αναγκαία φιλοσοφική ενατένιση και τον άφευκτο υπαρξιακό και ψυχικό αναστοχασμό της ελληνικής κοινωνίας ενώπιον της επελαύνουσας εποχής μεταιχμίου που επαπειλούμενα ζει.
*Ο κ. Βασίλης Φασούλας είναι δικηγόρος, υπεύθυνος Οργανωτικού της Δημοκρατικής Ευθύνης.
