«Ο αληθινός ποιητής ζει με όλο του το ''''είναι''''. Πενθεί για το αίσχος που συμβαίνει στη Συρία, Υεμένη, Τουρκία, Λιβύη, Βενεζουέλα, Ελλάδα… Λίγα λόγια. Τέχνη. Σοβαρή ζωή. Οι ντισκοτέκ και τα μπαράκια είναι μακριά νυχτωμένα γι' αυτόν. Τα τύμπανα της αλήθειας τον καλούν πάντα δίπλα τους». Αυτά θα πει στον «Φ» ο ποιητής Γιώργος Χρονάς, που εξακολουθεί να θεωρεί επανάσταση την εργασία. Βαδίζοντας σταθερά στη δική του «Οδό Πανός», εκδίδοντας ποίηση και μουσική ακριβή, γράφοντας ο ίδιος θέατρο, ποίηση, πρόζα.
«Ο Τσαρούχης μου έλεγε ''''εμείς θα φύγουμε, εσείς θα συνεχίσετε''''… Και δεν ήξερα τι εννοούσε. Δηλαδή ήξερα… και τρόμαζα. Ολα αυτά και πολλά άλλα που κάνω ανήκουν στη μυθολογία μου, στη μοίρα μου», σημειώνει και μας μιλά για όλα: την Ελλάδα και την ποίηση, τους σπουδαίους φίλους του, το «Ξενοδοχείο Βαλκάνια», τα δύσκολα και τα εύκολα, για την ποίηση του διαδικτύου.
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
- «Τι θεωρείτε επανάσταση σήμερα;» σας ρωτούσα σε συνέντευξή μας και μου είχατε πει «Την εργασία. Την οποιαδήποτε εργασία». Το ίδιο θα λέγατε και σήμερα; Εσείς τότε ήσασταν επαναστάτης διαρκώς…
Εξακολουθώ να πιστεύω την εργασία για επανάσταση, γιατί σε παίρνει από την καφετέρια, τις κακές παρέες, την τεμπελιά, τις μεγάλες ιδέες δήθεν, την κατάθλιψη... Το θέμα είναι να βρεις αντικείμενο εργασίας, γιατί σιγά σιγά κι αυτό εκλείπει και συμβαίνει όλο και πιο σπάνια για τους νέους σε όλη τη χώρα. Ο Τσαρούχης μού έλεγε ότι οι επαναστάτες του Μαΐου του '68, στο Παρίσι, άφησαν την επανάστασή τους μόλις ο Ντε Γκολ απαγόρευσε την πώληση τσιγάρων σε μεγάλη ακτίνα γύρω από τα επαναστατημένα πανεπιστήμιά τους. Τσιγάρο και επανάσταση πηγαίνουν μαζί. Και κόπηκε η επανάστασή τους, όταν τα απέσυρε και μείνανε χωρίς καπνό…
- Σε καιρούς δύσκολους, σε εποχές που σχεδόν όλα συμβαίνουν στο διαδίκτυο, η «Οδός Πανός» και ως εκδόσεις αλλά και ως περιοδικό ανθεί, με σημαντικούς ποιητές και συγγραφείς, με σημαντικά αφιερώματα ζωής. Στο διαδίκτυο ή εκτός διαδικτύου, κύριε Χρονά, είναι η ζωή;
Το διαδίκτυο έχει τον κόσμο του και το κοινό του. Εμείς υπάρχουμε 37 χρόνια, από ένα φανατικό κοινό που αγαπά το βιβλίο, το περιοδικό στο χέρι. Χειροπιαστά. Εξάλλου, όλοι ξέρουν ότι το διαδίκτυο είναι λόγια, λόγια, λόγια, δηλαδή αέρας κοπανιστός. Ενώ ο γραπτός λόγος... scripta manet. Ντοκουμέντο. Δύναμη. Κάθαρση.
- Η ποίηση; Υπάρχει ποίηση του διαδικτύου; Και κατά πόσο βλάπτει ή ωφελεί την ποίηση;
Ενα καλό ποίημα μπορεί να ζει και να αναπνέει στο διαδίκτυο και στο τυπογραφείο. Και με μονοτονικό και με πολυτονικό. Εννοείται πως όλο και πιο άχρηστα λόγια διαφημίζονται ως ποίηση, δοκίμιο, διήγημα, μυθιστόρημα… στο διαδίκτυο και στον Τύπο. Ομως όλοι καταλαβαίνουμε πως άλλο ένα τίποτα διαφημίζεται για κάτι.
- Ο ποιητής Γιώργος Χρονάς θα ήταν άλλος χωρίς την «Οδό Πανός»;
Δεν ξέρω. Παρέμεινα από το 1978 μέχρι το 2014 συμβασιούχος στην ΕΡΤ - ραδιόφωνο, τόσα χρόνια στο Τρίτο, Δεύτερο, Πρώτο, και ξανά Τρίτο Πρόγραμμα, μέχρι που μας διώξανε όταν επέστρεψαν οι 2.500 υπάλληλοι της ΕΡΤ. Ημασταν πια άχρηστοι. Αρχιζαν τα καλλιστεία. Δεν πειράζει, σύνηθες φαινόμενο σ' αυτή τη χώρα. Εδώ διώξανε την Κάλλας. Οπως γνωρίζετε οι μισοί υπάλληλοι -διανοούμενοι- της ΕΡΤ διορίστηκαν επί Βασίλη Βασιλικού και Καμπανέλλη και οι άλλοι επί Χατζιδάκι στο Τρίτο. Εγώ, φίλος του Χατζιδάκι, έφυγα συμβασιούχος μετά τόσα χρόνια. Οταν με πρότεινε, παραιτήθηκε κι έμεινα στον αέρα. Ετσι στα 33 χρόνια μου άρχισα το περιοδικό «Οδός Πανός» και τις εκδόσεις μας, όπως και τις εκδόσεις Σιγαρέτα. Τότε, ο Χατζιδάκις μου είπε ''''μην κάνεις περιοδικό, θα γράφεις στο περιοδικό μου ''''Τέταρτο'''' και θα ζεις. Γράφε ποιήματα… Το ''''Τέταρτο'''' έκλεισε κι ο Χατζιδάκις έφυγε για τον Σείριο, το 1994… Με 178 περιοδικά έως τώρα και 500 βιβλία είμαστε μέχρι τώρα. Και συνεχίζουμε.
Τελικά επέτρεψα στην εργασία μου αυτή, περιοδικό και εκδόσεις, να λειτουργήσει σαν λογοκρισία στην τέχνη μου, το ταλέντο μου - παρότι οι μούσες και οι θεοί της τέχνης μού έδωσαν μέχρι τώρα 24 βιβλία. Μην ξεχνάτε έκανα, κάνω, ποίηση, θέατρο, πεζό λόγο, ραδιόφωνο, τηλεόραση, δημοσιογραφία, διηύθυνα, δυόμισι χρόνια, το βιβλίο στην «Ελευθεροτυπία» προσθέτοντας το «Καταφύγιο θηραμάτων», ανεβάζοντας το φύλλο 25.000 φύλλα, στίχους τραγουδιών, έπαιξα ως ηθοποιός τον ρεσεψιονίστ που υποδέχεται τον Κ.Π. Καβάφη ή τον μπάτλερ του Τζέιμς Ντιν που παράλληλα στο έργο μου αυτό -32 χρόνων- το σκηνοθέτησα, έκανα τη μουσική επιμέλεια…
- Κύριε Χρονά, τι πρέπει να είναι ή να μην είναι κάποιος για να είναι φιλοξενούμενός σας στο «Ξενοδοχείο Βαλκάνια» και στην «Οδό Πανός;»
Να έχει ανθρώπινη φωνή και να ζητάει ένα ζεστό και καθαρό ξενοδοχείο. Να ξέρει τι θέλει στη ζωή του. Να μην έχει κόμπλεξ. Να μην πνίγεται σε μια κουταλιά νερό.
- Για να είναι φίλος σας;
Το ίδιο. Να ξέρει το σώμα του. Το μυαλό του. Να θέλει να αγαπάει. Να αγαπηθεί με τη στάση του. Τη ζωή του.
- Εχετε συναντηθεί και κάνει φιλίες με τεράστιους ανθρώπους, σήμερα κάνετε καινούργιους φίλους;
Οι διάσημοι φίλοι μου «έφυγαν». Εχω όμως τον λόγο τους και την ψυχή τους πάντα παρούσα. Η σκιά τους ήταν μεγαλύτερη από το σώμα τους. Ετσι μελέτησα την ιστορία τους ενόσω ήμουν δίπλα τους. Το δαιμόνιο που περιείχαν. Τη βαθιά θλίψη τους που θα έπαυαν να ζουν. Από τους νέους φίλους κρατώ τους Φώτη Θαλασσινό, Σέριφ Σάλαμπι, Κωνσταντίνο Μπούρα, Γιάννη Βιτσαρά, Διονύση Στεργιούλα, Βασίλη Ζηλάκο…
- Εχουμε συνηθίσει τους ποιητές αυτοαναφορικούς... Εσείς γράφετε και φροντίζετε άλλους, δίνετε βήμα σε νέους... Είναι πεποίθηση, χαρακτήρας, στάση ζωής;
Είναι μέρος της αγάπης μου για τον άλλον. Θυσιάζομαι γι' αυτό που πιστεύω. Εστω και εφάπαξ. Μία φορά. Δεν φοβάμαι. Δεν έχω κόμπλεξ.
- Ενας ποιητής παραμένει μέσα και έξω από το ποίημα; Πώς βιώνει ένας ποιητής την κρίση και αυτή τη ζωή;
Ο αληθινός ποιητής ζει με όλο του το είναι. Πενθεί για το αίσχος που συμβαίνει στη Συρία, Υεμένη, Τουρκία, Λιβύη, Βενεζουέλα, Ελλάδα… Λίγα λόγια. Τέχνη. Σοβαρή ζωή. Οι ντισκοτέκ και τα μπαράκια είναι μακριά νυχτωμένα γι' αυτόν. Τα τύμπανα της αλήθειας τον καλούν πάντα δίπλα τους.
- Η ποίηση μας σώζει από την πραγματικότητα ή η ποίηση είναι η πραγματικότητα;
Η καλή ποίηση είναι ένα θαύμα στην κάθε γλώσσα που γράφεται. Ο ποιητής σώζει γιατί θέλει να σωθεί. Με τον λόγο, τη γραφή του και μόνο. Ολα αυτά με την πραγματικότητα που λέγονται υπάρχουν στο έργο του.
- Διαβάσαμε ότι κυκλοφόρησε το νέο CD/βιβλίο, «Θανάτω θάνατον... πατήσας» της Λένας Πλάτωνος, το τελευταίο τεύχος της «Οδού Πανός» κυκλοφορεί με ένα μεγάλο αφιέρωμα στον Νάνο Βαλαωρίτη, εκδώσατε πρόσφατα τη βιογραφία της Ροζίτας Σώκου, έχετε γράψει για τον Παζολίνι, τον Χριστιανόπουλο, βγάλατε το πρώτο CD της Γιώτας Γιάννα, η «Οδός Πανός» διασώζει και ιστορία; Είναι θέση, στάση ζωής;
Είναι όλα αυτά μαζί. Ο Τσαρούχης μου έλεγε ''''εμείς θα φύγουμε, εσείς θα συνεχίσετε''''… Και δεν ήξερα τι εννοούσε. Δηλαδή, ήξερα… και τρόμαζα. Ολα αυτά και πολλά άλλα που κάνω ανήκουν στη μυθολογία μου, στη μοίρα μου. Μην ξεχνάτε ότι ο Τσαρούχης με έγραφε κληρονόμο του γραπτού του λόγου. Σε δύο δικηγόρους, που δεν μπορώ να πω τα ονόματά τους. Εναν χρόνο πριν πεθάνει το μετέφερε στο Ιδρυμά του. Και στην ανιψιά του. Και καλά έκανε. Αν το είχα εγώ, θα ήταν άλλη η μοίρα του.
- Εκτός από ποίηση, έχετε γράψει τραγούδια, έχετε κάνει συνεντεύξεις, έχετε γράψει για το θέατρο... Τι θεωρείτε ως το πιο άμεσο και ως μεγαλύτερη ανατροπή ή επιρροή;
Εκανα θέατρο, γιατί έχω δει θέατρο από τα οκτώ μου χρόνια στο αρχαίο θέατρο της Μεγαλοπόλεως που πήγαινα τα καλοκαίρια, μιας και οι γονείς μου ήταν από τα περίχωρά της. Τότε μου άρεσε ο Ευριπίδης. Είχε περισσότερο λόγο, δράση από τα χορικά των άλλων δύο τραγικών, που δεν τα καταλάβαινα. Τώρα αγαπώ, φυσικά, τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή? όπως και τους Ουίλιαμς, Σέξπιρ, Λόρκα, Ο'Νιλ, Ιψεν, Τσέχοφ, Πίντερ, Μάτεσι… Το θέατρο είναι άλλη τέχνη από την ποίηση. Βασίζεται σε άλλο νόμο, γραμμή. Σε πηγαίνει αλλού, αλλιώς. Σε μεθάει ή σε κάνει να διακρίσεις, να γελάσεις, με άγνωστο τρόπο και παραδίνεσαι.
- Μπορεί σήμερα η ποίηση να μας αλλάξει τη ζωή;
Τίποτα δεν μπορεί να σε αλλάξει, αν δεν επιθυμείς να αλλάξεις. Να γίνεις καλύτερος άνθρωπος. Να μάθεις να ζεις αλλιώς. Να μην υποφέρεις άδικα.
- Εχει αλλάξει κάτι προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια;
Ολα γίνονται με ευκολία. Εδώ που κάποτε κι οι μαθημένοι παράταγαν - κατέθεταν τα όπλα τους. Τώρα φαίνονται όλα εύκολα.
- Αλήθεια, τι θα λέγατε σήμερα σε έναν νέο ποιητή;
Ζήσε. Διάβασε. Δες θέατρο, χορό, όπερα, κινηματογράφο. Μάθε να διαβάζεις, να μελετάς, δες τα μυστικά των έξοχων ποιητών. Τον λόγο τους. Δεν φτάνει μόνο η ποίηση για να γράψεις ποίηση. Πρέπει να δεις κι άλλες τέχνες, υψηλές, δεν μπορείς να γράφεις ποίηση και να μην ξέρεις το έργο - «Λούλου». Να κάνεις σινεμά και να μην ξέρεις το «8½» του Φελίνι ή το «Θωρηκτό Ποτέμκιν του Αϊζενστάιν.
- Ποίησή σας (κάποιοι στίχοι) που θεωρείτε ότι είναι αυτή εδώ η εποχή;
Καταθέτω αυτό το ποίημά μου, του 1979: Λίγο να λούσω το σώμα μου / - όχι για να πλυθώ / η μέρα έμαθα πια πως με ζητάει / Τώρα μπορώ σε κάποια αφετηρία να σταθώ / σε μια στάση τυχαία να βρεθώ / Επειτα ανεργία με δέρνει από καιρό / και οι συναντήσεις δε φέρνουν τίποτα. / Οι δραπέτες στα γραφεία θα με καταλάβουν / Οι χορευτές που ξύπνησαν στις οχτώ / Οι κάτοικοι στο Γκάζι / Οι εργάτες λιπασμάτων / Εκείνοι που έχουν σάρκα ασθενική / Οι εσώκλειστοι ψυχιατρείων.
* Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Φιλελέυθερος», 5 Μαρτίου 2018, αρ. φύλλου 71.
