Του Ροδιανού Αντωνακόπουλου*
Σύμφωνα με τα τελευταία δημοσιοποιημένα δεδομένα από την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία η Ελλάδα κατευθύνει προς ταφή το 88,4% από το σύνολο των αποβλήτων που παράγει. Είναι πέμπτη από το τέλος σε μια λίστα 33 χωρών και τρίτη από το τέλος στην Ευρώπη των 28. Από κάτω μας, στην λίστα με τις 33 χώρες, είναι η Ρουμανία (91,8%), η Σερβία (97,3%), η Βουλγαρία (97,9%) και η FYROM (98,7%). Όλοι οι υπόλοιποι, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, καταλήγουν να θάψουν ένα μικρότερο ποσοστό από το σύνολο των απόβλητων που παράγουν οι χώρες τους λόγο των μεθόδων ανακύκλωσης και ανάκτησης που εφαρμόζουν. Ο Ευρωπαϊκός (EU28) μέσος όρος του ποσοστού αυτού είναι 43,6%. Η Ελλάδα απέχει σχεδόν σαράντα πέντε ποσοστιαίες μονάδες από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. Ίσως να μην υπάρχει άλλο στατιστικό στοιχείο στην χώρα με χειρότερη απόδοση. Είναι ένα τραγικό αποτέλεσμα που κορυφώνεται.
Δυστυχώς οι θεωρητικές εκθέσεις, οι άπιαστοι στόχοι, οι ευχάριστες ευχές, η πολιτική εκμετάλλευση του θέματος, ο λαϊκισμός, η δήθεν οικολογική συνείδηση και τα πολλά, τα πάρα πολλά λόγια χωρίς έργα δεν εξαφανίζουν τα απόβλητα. Απόδειξη αδιαμφισβήτητη ότι κάτι κάνουμε σαν χώρα πολύ λάθος την παρέχουν τα στατιστικά στοιχεία. Τι είναι αυτό όμως που όλοι οι υπόλοιποι πράττουν που εμείς δυσκολευόμαστε τόσο πολύ; Ο τρόπος με τον οποίο οι περισσότερες χώρες καταφέρνουν να πετύχουν μεγαλύτερα ποσοστά αποτροπής των αποβλήτων από την ταφή είναι μέσα από έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό ο οποίος περιέχει πολλά και διαφορετικά στάδια. Το αξιοσημείωτο είναι ότι όλοι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ακολουθούν πανομοιότυπα σχέδια διαχείρισης των αποβλήτων τους. Προκαλεί λοιπόν πολλά ερωτηματικά γιατί εμείς στην Ελλάδα δεν μπορούμε να απορροφήσουμε από αυτή την υπαρκτή και εύκολα προσβάσιμη εμπειρία τα καλύτερα παραδείγματα και να τα εφαρμόσουμε στην χώρα μας.
Μια πρώτη απάντηση που ακούγεται συχνά είναι ότι ο «κόσμος» δεν ανακυκλώνει. Αυτό απέχει πολύ από την πραγματικότητα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης στην ανακύκλωση στην πηγή, δηλαδή στον κάδο κάτω από το σπίτι μας. Το πρόβλημα δεν είναι ο «κόσμος». Η διάθεση πλέον υπάρχει σε ένα ικανοποιητικό ποσοστό που σε κατάλληλες συνθήκες μπορεί να αυξηθεί αρκετά. Οι κατάλληλες συνθήκες είναι αυτές στις οποίες ο «κόσμος» αποκτά σχετικά εύκολη πρόσβαση στους κάδους της ανακύκλωσης, ενημερώνεται και πάνω από όλα βλέπει το σύστημα να λειτουργεί. Όταν όμως κάνει την προσπάθεια ο πολίτης αλλά έρχεται αντιμέτωπος με το άδειασμα του κάδου της ανακύκλωσης σε ένα απορριμματοφόρο μαζί με τα σύμμεικτα απόβλητα, τότε απογοητεύεται και το κίνητρο του μειώνεται δραστικά διότι δεν βλέπει πλέον το νόημα. Η όλη κοινωνική συμμετοχή καταλήγει να ατονήσει. Χρειάζεται λοιπόν το κίνητρο, το σχέδιο, τον εξοπλισμό και την σωστή λειτουργία.
Για να φτάσεις σε αυτό το στάδιο της σωστής λειτουργίας της ανακύκλωσης στην πηγή, απαραιτήτως αυτός ο σχεδιασμός πρέπει να εντάσσεται σε ένα ευρύτερο προγραμματισμό, ο οποίος ξεπερνά την γειτονία, τον δήμο, ακόμα και την πόλη. Τουλάχιστον αυτή είναι η Ευρωπαϊκή πρακτική. Καταρχήν είναι αναγκαίος ένας μακροχρόνιος στρατηγικός σχεδιασμός σε όλα τα επίπεδα, ο οποίος αναπτύσσεται σε διάρκεια πολύ μεγαλύτερη των τεσσάρων ετών μιας κυβέρνησης. Εμπεριέχει απαραίτητα τα στάδια της σταδιακής μείωσης των αποβλήτων που παράγουμε είτε με μεθόδους πρόληψης, είτε μέσω της επαναχρησιμοποίησης. Συμπεριλαμβάνει όμως και λιγότερο δημοφιλής δράσεις όπως είναι η κατασκευή και λειτουργία εγκαταστάσεων μηχανικής και βιολογικής επεξεργασίας, εγκαταστάσεων ενεργειακής αξιοποίησης και χώρων τελικής διάθεσης των υπολειμμάτων της επεξεργασίας αποβλήτων.
Στην Ευρώπη του 2017 υπάρχουν και λειτουργούν περισσότερα από 570 εργοστάσια Μηχανικής και Βιολογικής επεξεργασίας αποβλήτων συνολικής χωρητικότητας άνω των 55 εκατομμυρίων τόνων ετησίως και υπολογίζεται ότι άλλες 120 μονάδες με χωρητικότητα 10 εκατ. τόνους θα προστεθούν έως το 2025. Επιπρόσθετα σε αυτές τις εγκαταστάσεις υπάρχουν και πάνω από 390 άλλες μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης αποβλήτων που επίσης λειτουργούν στην Ευρώπη. Όλο αυτό το δίκτυο μηχανικών, βιολογικών και θερμικών μεθόδων επεξεργασίας συμπληρώνεται και στηρίζεται από μια εκτεταμένη και συνεχώς αυξανόμενη ανακύκλωση στην πηγή καθώς και με κάθε άλλο προβλεπόμενο τρόπο, που τελικό στόχο έχει την πλήρη εκμετάλλευση των αποβλήτων που παράγονται και την επίτευξη της μηδενικής απόρριψης αυτών προς την ταφή.
Συνηθίζεται να λέγεται ότι τα «σκουπίδια» είναι ένα ακριβό σπορ. Αλλά στην περίπτωση της Ελλάδας δεν είναι αυτή η βασική αιτία που μας κρατάει τελευταίους στην λίστα των Ευρωπαϊκών κρατών. Η απουσία ενός ολοκληρωμένου και μακροχρόνιου σχεδιασμού, οι διαφορές στα θέματα χωροθέτησης τέτοιων εγκαταστάσεων και στην επιλογή των τεχνικών μεθόδων επεξεργασίας καθώς και η δαιμονοποίηση των ιδιωτικών εταιρειών που ενδιαφέρονται να επενδύσουν στο χώρο αυτό, αποτελούν τα κύρια εμπόδια πάνω στα οποία σκοντάφτει η χώρα μας δεκαετίες τώρα και μένει τελευταία στον δρόμο που όλοι οι υπόλοιποι έχουν σχεδόν διανύσει.
*Ο κ. Ροδιανός Αντωνακόπουλος είναι πτυχιούχος στην Περιβαλλοντολογία με ειδίκευση στην Διαχείριση Περιβάλλοντος και στην Διαχείριση Αποβλήτων από το Πανεπιστήμιο του Abertay Dundee της Σκωτίας. Είναι πολιτικό στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας, που έχει περάσει από τη διαδικασία του Μητρώου Πολιτικών Στελεχών.
