Του Ανδρέα Ζαμπούκα
Στο κλασικό βιβλίο «Τα κατά συνθήκην ψεύδη του πολιτισμού μας» (1883) ο Μax Nordau καταγράφει τη διαστρέβλωση της αλήθειας ως βασική αρχή της συνύπαρξής μας. Πρώτα αναλύει τις θρησκευτικές κατασκευές, τον γάμο που «θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά ψεύδη», τις απάτες του υλιστικού πολιτισμού μας και το ύψιστο ψέμα στο οποίο βασίζεται ο κόσμος των media: ότι εκφράζει τη λεγόμενη «κοινή γνώμη», ενώ στην πραγματικότητα, προσπαθεί να τη διαμορφώνει. Στο τέλος, αφιερώνεται σε «διάφορα μικρά ψεύδη» που συγκροτούν την ακατάσχετη ψευδολογία που ορίζει τον δημόσιο βίο και την ιδιωτική σφαίρα.
Ο Nordau έχει δίκιο. Η χρεοκοπία της συνύπαρξης είναι δεδομένη αν επιχειρήσουμε να ζήσουμε σε έναν κόσμο, προτάσσοντας την αλήθεια ως μοναδική «τέχνη του βίου» στην καθημερινότητά μας. Όποιος έχει δει την ταινία «Liar liar» με τον Jim Carrey, θα θυμάται ότι ο πρωταγωνιστής κόντεψε να χάσει τη ζωή του επειδή για ένα 24ωρο, προσπάθησε να μην πει ούτε για μία φορά ψέματα...
Η νόρμα της συνύπαρξης «δια του ψεύδους» είναι απαραίτητη και για τον πολιτικό βίο. Από την άλλη, η αλήθεια είναι εξίσου αναγκαία, προκειμένου όλοι οι κατά συνθήκη ψεύτες να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα. Η οποία είναι πάντα αμείλικτη, χωρίς να υπολογίζει τις επικοινωνιακές συμβάσεις.
Στην περίπτωση τώρα, του Αλέξη Τσίπρα, το παιχνίδι αντιπαράθεσης, μεταξύ αλήθειας και ψεύδους ήταν από νωρίς, δεδομένο, στην έκβασή του. Δεν υπήρχαν πολλές επιλογές για τον ίδιο, όσον αφορά την επιδίωξη διεύρυνσης της επιρροής του. Άλλωστε, όλα τα περιβάλλοντα όπου ανδρώθηκε ως πολιτική περσόνα, είχαν τα χαρακτηριστικά του «μη πραγματικού» και του «δεοντολογικού» κόσμου. Η Αριστερά, ο κομματικός σωλήνας, το κρατικοδίαιτο κύκλωμα του ΣΥΡΙΖΑ, το αντιμνημονιακό λαϊκιστικό κίνημα και στη συνέχεια η αιθεροβάμονα κυβέρνησή του.
Δεν υπήρξε ουσιαστικά κανένας τόπος στη δημόσια ζωή του, που να του έδωσε κάποια άλλη δυνατότητα, εκτός από το ψεύδος, για να επιβιώσει πολιτικά. Δεν είχε άλλες επιλογές, αφού οι κανόνες του χώρου του ήταν καθορισμένοι εξαρχής και η επιτυχία δεδομένη, από τη στιγμή που θα τους ακολουθούσε με πάθος. Όλοι αντίθετοι με την πραγματικότητα. Η αποτίμηση της οικονομίας, οι σχέσεις με τους εταίρους, η διακυβέρνηση της χώρας στο εσωτερικό. Όλη του η διαδρομή, από τη μέρα που ο Αλαβάνος τον έριξε στο στίβο των «ανέξοδων οραμάτων», ήταν υποδειγματική ως προς την τήρηση των αρχών του ψεύδους και της παραπλάνησης.
Η διαφορά του από τους υπόλοιπους βρίσκεται στην διάθεση. Υπάρχουν πολιτικοί που περνούν από μερικά στάδια απόρριψης της αλήθειας, έως ότου φτάσουν στο ψέμα. Ο Αλέξης, δεν έχανε το χρόνο του με τέτοια «χαζοδιλήμματα». Και γι αυτόν τον λόγο, η εξέλιξη και του ίδιου και του ΣΥΡΙΖΑ, ήταν ραγδαία.
Εν όψει, λοιπόν, της αξιολόγησης, του επικείμενου τέλους του Μνημονίου και των εκλογών, δεν υπάρχει περίπτωση να υπάρξει κάποια πολιτική ατζέντα αμοιβαίας εμπιστοσύνης με το εκλογικό σώμα. Το μοτίβο της ανταλλαγής μύθων, απατηλών προσδοκιών και φτηνών ανταλλαγμάτων θα επαναλαμβάνεται, με κάθε ευκαιρία. Μια σουρεαλιστική σχέση παροχολογίας, ψευδών ειδήσεων, προσωπικών επιθέσεων και παραγωγής φαντασιακών «ολογραμμάτων» για τους αντιπάλους. Μέχρι που να εξαντληθούν όλα τα περιθώρια απομάκρυνσης της κοινωνίας από την πραγματικότητα.
Δεν ξέρω αν ο Τσίπρας είναι αδίστακτος ή μοιραίος πολιτικός. Το βέβαιο είναι πως δεν είχε άλλο μέσο να βρεθεί στη εξουσία, εκτός από το ψέμα. Ψέμα για την νόρμα της πραγματικότητας, «αναγκαία σύμβαση» με την απαίτηση της κοινωνίας να ακούσει αυτό που ήθελε.
Σε κάθε περίπτωση, ο πρωθυπουργός μας δεν έπεσε ξαφνικά από τον ουρανό. Γεννήθηκε και μεγάλωσε με τα «ιδανικά» της φυλής μας. Και για αυτόν ακριβώς τον λόγο, έπρεπε να φανεί αντάξιος της «συνύπαρξης» που επικαλείται ο Nordau στο βιβλίο του. Από τη στιγμή που επιμένουμε να συνυπάρχουμε δια της απάτης, το μέλλον αναμένεται δραματικότερο. Και ελλείψει άλλων δεινών πρωταγωνιστών, με τον Αλέξη πάντα ετοιμοπόλεμο…
