Του Ανδρέα Ζαμπούκα
Ένα καλό θησαυροφυλάκιο γκροτέσκο μορφών θεωρήθηκε ο Μεσαίωνας. Με τους ακέφαλους, τα ημι-ζωώδη πλάσματα που δεν έχουν «γνώση του Θεού» και τις χυδαίες φιγούρες που απεικονίζονταν στα περιθώρια αγίων παραστάσεων ή συνόδευαν βιβλικές εικόνες. Ο Ντύρερ και βεβαίως, ο Λεονάρντο ήταν οι πρωτοπόροι μιας εποχής που προέκρινε την πρόσμειξη χαρακτηριστικών με απόκλιση από τον κανόνα, υποστηρίζοντας ότι η τέλεια μορφή βρίσκεται κρυμμένη στη χαοτική έκφανσή της!
Το γκροτέσκο όμως, δεν είναι μόνο υπόθεση της τέχνης. Είναι και στυλιστική τάση στους τρόπους έκφρασης των κοινωνικών ομάδων αλλά και εκρηκτικός τρόπος πολιτικής αντιπαράθεσης για «μεταμοντέρνους» λαϊκιστές.
Να μερικές εικόνες γκροτέσκο του ΣΥΡΙΖΑ: Βαναυσότητα Πολάκη εναντίον δημοσιογράφων και παλαιότερα δικαστών. Σαρκασμός Τσίπρα εναντίον απολυμένων ιδιωτικών καναλιών. Χονδροειδής δήλωση Γεροβασίλη για τις ειδήσεις τηλεοπτικών σταθμών. Άγαρμπες, άκομψες και θρασύτατες δηλώσεις στελεχών που αντεπιτίθενται σε εκπομπές και δημόσιες συζητήσεις, με αιχμηρό τρόπο εναντίον κάθε ορθολογιστικής αποτίμησης της πολιτικής τους.
Το ζήτημα είναι γιατί επιμένουν σε τέτοιες επιλογές, αφού τώρα πια βρίσκονται στην εξουσία και όχι στην αντιπολίτευση. Γιατί αντιδρούν με εξάρσεις, απεμπολώντας το πλεονέκτημα του ψύχραιμου «βοσκού» που υπερασπίζεται το «ποίμνιό» του;
Δύο υποθέσεις μπορώ να κάνω: Η μία έχει να κάνει με την διαίσθηση ότι πλησιάζει το τέλος και η άλλη με την ενίσχυση της πυγμής του «τραμπούκου» που ενισχύει την ιδεολογία του. Στην πρώτη περίπτωση, μιλάμε για την ανασφάλεια του από σπόντα «εκλεγμένου» πολιτικάντη και στην δεύτερη, για τη κραυγή του «πλιατσικολόγου» που χτίζει μανιφέστα για να βαφτίσει επανάσταση το πλιάτσικο.
Υπάρχουν βέβαια, διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις που συνδέουν το γκροτέσκο με τον μανιερισμό, με τη νεωτερικότητα, με εποχές και αισθητικές οι οποίες συνοδεύονται από έναν κλονισμό του εδάφους, από τη μεταβατικότητα και την απόρριψη «κλασικών προτύπων», όπως είναι η περίοδος της Μεταπολίτευσης. Έτσι κι αλλιώς, ο θαυμασμός προς την βαναυσότητα αποτελεί μία από τις «επαναστατικές» κατευθύνσεις της Αριστεράς, στην διαχρονική της πορεία στα πολιτικά πράγματα.
Το πιθανότερο όμως είναι πως, πολύ γρήγορα, αυτές οι αισθητικές αναζητήσεις στις επιλογές της κυβέρνησης θα οδηγήσουν σε μία εσωτερική ρήξη. Όχι μόνο γιατί η φθορά από αυτό το είδος του «εξπρεσιονισμού» θα επιφέρει κορεσμό στην «καλλιτεχνική ομάδα» αλλά κυρίως, επειδή η πραγματικότητα θα αποδειχθεί πολύ πιο βίαιη από την τέχνη!
Παρόλα αυτά, το γκροτέσκο ως τεχνική της ειρωνείας και της υπερβολής ήταν πάντα από τα αγαπημένα της Αριστεράς που έβρισκε ανακούφιση στην διαπόμπευση κάθε αστικής ευπρέπειας. Ενώ ταυτόχρονα, επικαλούνταν τις «ευγενικές» ιδέες του σοσιαλισμού, χρησιμοποιούσε ως αντιπερισπασμό το χονδροειδέστατο χιούμορ του απλοϊκού ανθρώπου για να ποτίσει τον λαϊκισμό της.
Είναι λοιπόν, θέμα αισθητικής και αναγκαιότητας να υποστηριχθεί η δημαγωγία, εν όψει ρεαλισμού και αδιεξόδου.
Πόσα ακόμα καλλιτεχνικά σχήματα θα ζήσουμε σ΄αυτό το σανίδι; Αυτή δεν είναι χώρα. Πολυχώρος με εναλλακτικές παραστάσεις είναι…
