Της Μαρίας Μουρελάτου
Ο γενικός κανόνας είναι να λέμε την αλήθεια, αλλά να φροντίζουμε τον τρόπο που θα πούμε το οτιδήποτε. Να μην είναι τραυματικός ή τρομακτικός, αλλά ήπιος και αληθινός.
Οι ερωτήσεις των παιδιών είναι αμείλικτες και περιμένουν απαντήσεις. Ο μπαμπάς και η μαμά πρέπει να τα ξέρουν όλα και να τα ανακοινώνουν με βεβαιότητα και ειλικρίνεια. Ο πανικός, τα ψέματα, η αμηχανία και το άγχος δεν είναι καλοί σύμβουλοι. Υπάρχουν όμως δύσκολα και ευαίσθητα θέματα που χρειάζονται ειδική μεταχείριση. Όπως το θέμα του θανάτου.
-Μαμά, πότε θα ξαναδούμε τον παππού τώρα;
Στην περίπτωση του τετράχρονου Σπύρου, οι ιστορίες για τα οστά των δεινοσαύρων, που βρίσκονται δισεκατομμύρια χρόνια μετά θαμμένα στη γη, βοήθησαν καθοριστικά στο να κατανοήσει εύκολα κι ανώδυνα την εθιμοτυπία της ταφής των ανθρώπων. Όμως, όταν περνά από τη σκέψη του ότι αυτό θα συμβεί στη μαμά του, η συζήτηση κλείνει με κλάματα.
«Υπάρχει πάντα η αγωνία του γονιού να μην πληγώσει το παιδί. Ο γενικός κανόνας είναι να λέμε την αλήθεια αλλά να φροντίζουμε τον τρόπο που θα πούμε το οτιδήποτε. Να μην είναι τραυματικός ή τρομακτικός, αλλά ήπιος και αληθινός. Ειδικά για τον θάνατο, ένας πολύ καλός τρόπος προσέγγισης είναι τα παραμύθια», μας είπε ο Βασίλης Μαλαπέτσας, ψυχολόγος, που ασχολείται με τη συμβουλευτική γονέων.
Ακόμα κι αν έχουν εξοικειωθεί όμως με την έννοια του θανάτου, συχνά ο χωρισμός τα δυσκολεύει λίγο παραπάνω. Ο Κωνσταντίνος, 3 ετών, παρακολουθώντας τη συζήτηση μεταξύ της μαμάς του και της προσφάτως διαζευγμένης θείας του, αποφάσισε να παρέμβει.
-Θεία δεν είχες έναν άντρα;
-Είχα..
-Πέθανε;
«Σε ό,τι έχουμε να επικοινωνήσουμε στα παιδιά, το πρωταρχικό είναι να αισθανόμαστε εμείς άνετα. Στην περίπτωση ενός χωρισμού, που αφορά δύο, πρέπει όταν αποφασίσουν να μιλήσουν στο παιδί να είναι και οι δύο καλά με αυτό, να ξέρουν γιατί έχει γίνει και να το έχουν αποδεχτεί. Οταν η αλήθεια μεταφέρεται με απλά λόγια, όλα είναι εύκολα. Είναι σημαντικό να μην υπάρχει θυμός και εκδικητικότητα και να υπάρχει κοινός κώδικας επικοινωνίας», μας εξηγεί ο κ. Μαλαπέτσας που έχει έρθει αρκετές φορές καθημερινά αντιμέτωπος με παρόμοιες καταστάσεις.
Οι νέοι γονείς σήμερα εργάζονται πυρετωδώς, πριν καν γεννηθεί το παιδί, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τα πιο δύσκολα σενάρια ερωτήσεων. Στην πράξη όμως τα παιδιά, τους πιάνουν σχεδόν πάντα απροετοίμαστους. Ο 6χρονος Κωνσταντίνος, ενώ έπαιζε στο χαλί του σπιτιού με τη μαμά του, κυριολεκτικά την αιφνιδίασε.
-Μαμά, μπορούν να παντρευτούν δύο άντρες;
H μαμά του, Λίνα Π., 37 ετών αναρωτιέται: «Να ενημερώνω το παιδί μου για τη νομοθεσία που εξελίσσεται; Μήπως είναι νωρίς να ειπωθεί κάτι που αφορά τη σεξουαλικότητα ή μήπως θα κατηγορηθώ ότι είπα ψέματα σε περίπτωση που το παιδί μου αναζητήσει άλλη πηγή πληροφόρησης;». Και συμπληρώνει: «Τα δικά μου παιδιά, λόγω του ότι τα γέννησα με καισαρική, γνωρίζουν ότι γεννήθηκαν από μια τομή στην κοιλιά μου. Εφόσον δεν έχουν ρωτήσει κάτι παραπάνω, δεν τους έχω μιλήσει για τον φυσιολογικό τοκετό και τη διαδικασία σύλληψης. Με προβληματίζει όμως αν πρέπει να τους λέω περισσότερα κι από όσα με ρωτούν». Τη λύση στο πότε και το πώς τη δίνουν οι ειδικοί.
«Συνήθως, όταν ένα παιδί σού κάνει μια ερώτηση, είναι έτοιμο να ακούσει την απάντηση. Από εκεί και πέρα όμως, οι γονείς βάζουν τους κανόνες και οριοθετούν την έκβαση της συζήτησης και την ποσότητα της πληροφορίας που θα αποκαλύψουν κάθε φορά», διευκρινίζει ο κ. Μαλαπέτσας.
Φαντασία και πραγματικότητα
Στο μυαλό των μικρών παιδιών οι σκέψεις και οι επιθυμίες δεν υπόκεινται σε κοινωνικές συμβάσεις και νόρμες. Η γραμμή μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας είναι λεπτή. Βλέποντας, για παράδειγμα, το αγαπημένο τους καρτούν να πραγματοποιεί ένα άλμα στο κενό και να πρωταγωνιστεί στην επόμενη σκηνή σαν να μη μεσολάβησε η πτώση, ίσως μπερδευτούν και πιστέψουν ότι η ζωή είναι παιχνίδι.
Ο Γιώργος, 4 ετών, γυρνώντας από τον παιδικό σταθμό ζωγράφιζε γαλήνιος, ενώ ο πατέρας του προετοίμαζε το μεσημεριανό φαγητό.
-Μπαμπά, από πού μπορώ να αγοράσω ένα όπλο;
-Τι το θες Γιώργο το όπλο;
-Να σκοτώσω τη δασκάλα μου που μου λέει συνέχεια τι να κάνω.
Στη συγκέντρωση Γονέων και Κηδεμόνων, λίγες μέρες μετά, ο πατέρας του Γιώργου πληροφόρησε τις δασκάλες για τις προθέσεις του μικρού. Εκείνες γέλασαν μεν, αλλά όχι με την καρδιά τους. Μια ερώτηση μπορεί να είναι μια έκκληση για βοήθεια, οπότε απαντώντας με ερώτηση μπορεί ένας γονιός να εξετάσει το κίνητρο.
«Η φαντασία παίζει κομβικό ρόλο στη διαδικασία ανάπτυξης του παιδιού. Από τη στιγμή που υπάρχει σωστή πλαισίωση και ο γονιός εξηγεί συχνά στο παιδί ποια είναι η πραγματικότητα, πολύ δύσκολα το παιδί θα κάνει κάποια ακραία πράξη. Όταν λέει κάτι ακραίο, το πιθανότερο είναι ότι θέλει να τραβήξει την προσοχή για κάποιον λόγο, να αναδείξει μια προβληματική κατάσταση ή να προκαλέσει, για παράδειγμα, τον μπαμπά του να έρθει στο σχολείο γιατί δυσκολεύεται να διαχειριστεί κάτι μόνο του», μας είπε ο κ. Μαλαπέτσας, σχολιάζοντας τη συγκεκριμένη ερώτηση του μικρού Γιώργου. «Συνήθως όλες αυτές οι αντιδράσεις κρύβουν από πίσω ότι το παιδί πιέζεται με την πραγματικότητα που βιώνει και αναγκάζεται να καταφύγει στη σφαίρα του φανταστικού για να την αντέξει».
Tα παραμύθια
Η μυθοπλασία και τα παραμύθια προτείνονται από τους ειδικούς για την εμπέδωση σκληρών πλευρών της πραγματικότητας. Η Λίζα Βάρβογλη, ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, έχει γράψει παραμύθια με συμβουλές γύρω από θέματα που απασχολούν το παιδικό μυαλό αλλά και βιβλία για γονείς που θέλουν να νιώθουν έτοιμοι απέναντι σε κάθε απρόοπτη ερώτηση. Η καλή επικοινωνία, μας λέει η κα Βάρβογλη, κρύβεται σε μερικά μυστικά: «Ξεκινήστε κοιτώντας το παιδί σας στα μάτια και απευθυνθείτε του με το όνομά του, κάθε συζήτηση μαζί του πρέπει να γίνεται απρόσκοπτα, ακούστε με αγάπη, προσοχή και ευγένεια (περιμένετε πρώτα να ολοκληρώσει αυτό που λέει), αν έχετε θυμώσει μην ξεκινήσετε τη συζήτηση με το παιδί πριν ηρεμήσετε και αποφύγετε να συζητήσετε όταν είστε κουρασμένοι».
Αναφορικά με τον σχολικό εκφοβισμό, που δυστυχώς αντιμετωπίζουν πολλοί νέοι γονείς, η κα Βάρβογλη συμβουλεύει πώς να χειριστεί ένας γονιός μια ερώτηση όπως, «μαμά, γιατί δεν με παίζουν τα παιδιά στο διάλειμμα;».
«Τα ποσοστά του σχολικού εκφοβισμού ανεβαίνουν σταθερά και στη χώρα μας» περιγράφει η κα Βάρβογλη στο βιβλίο της «Καταπληκτική μαμά», που περιέχει πρακτικές συμβουλές για γονείς με παιδιά 6-9 ετών. «Τα περισσότερα παιδιά δεν λένε στους γονείς τους ότι έχουν γίνει στόχος εκφοβισμού. Μάθετέ του να λέει όταν χρειάζεται: ''''Τώρα είναι η σειρά μου'''', ''''Δεν μου αρέσει αυτό που κάνεις'''' ή ''''Δεν μου αρέσει να μου μιλάς έτσι''''. Εξηγήστε στο παιδί ότι δεν είναι ντροπή να του συμβεί κάποιο περιστατικό εκφοβισμού και ότι μπορεί να φύγει και να ζητήσει τη βοήθεια ενός ενήλικα».
«Μπαλαρίνες επιτρέπονται;»
Από μία παιδική ερώτηση έχει προκύψει και ο δίσκος «Μπαλαρίνες επιτρέπονται», του γνωστού τραγουδοποιού Φίλιππου Πλιάτσικα. Οταν η κόρη του Κωνσταντίνα ήταν 3 ετών, τα «απαγορεύεται» στο σπίτι έπεφταν βροχή λόγω της ύπαρξης στούντιο ηχογράφησης στο υπόγειο. «Η μικρή ερχόταν, καθόταν στα πόδια μου. Ακούγονταν οι φωνούλες της στις ηχογραφήσεις ανάμεσα στα όργανα. Κάποια στιγμή αποφάσισα να το παίξω σκληρός μπαμπάς και της λέω: Δεν επιτρέπεται να μπαίνεις στο στούντιο. Ανέβαινε, κατέβαινε, της έλεγα συνεχώς: Δεν επιτρέπεται. Ωσπου μια μέρα ανέβηκε σπίτι, έψαξε κάτι αποκριάτικα και βρήκε μια στολή μπαλαρίνας. Τη φοράει, κατεβαίνει κάτω και μου λέει με το πιο αθώο ύφος: «Οι μπαλαρίνες επιτρέπονται;». Ε ναι…, της λέω κι εγώ, οι μπαλαρίνες επιτρέπονται!», εξομολογήθηκε σε συνέντευξή του ο δημοφιλής καλλιτέχνης.
«Τα όρια είναι εξίσου αναγκαία και σημαντικά για ένα παιδί όσο και η τρυφερότητα ή η αγκαλιά. Το παιδί εκλαμβάνει το όριο ως φροντίδα, ως ασφάλεια», μας εξηγεί ο κ. Μαλαπέτσας. «Και εδώ παίζει καθοριστικό ρόλο ο τρόπος: ο τόνος της φωνής, η γλώσσα του σώματος, ειδικά όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά, που η εξωλεκτική επικοινωνία είναι το βασικό εργαλείο συνεννόησης. Αν είναι διστακτικός ο γονιός, το παιδί το καταλαβαίνει. Υπάρχει όμως και όριο στο όριο. Και είναι πολύ σημαντικό οι γονείς πάντα να εξηγούν στο παιδί γιατί μπαίνει το κάθε όριο».
* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον «Φιλελεύθερο» της Δευτέρας 25 Νεομβρίου
