Του Ernst Stetter*
Κατά την τελευταία διάσκεψη κορυφής Αφρικής-Ευρωπαϊκής Ένωσης που πραγματοποιήθηκε στις 29-30 Νοεμβρίου 2017 στο Αμπιτζάν, οι Ευρωπαίοι και Αφρικανοί αρχηγοί κρατών συναντήθηκαν για να συζητήσουν ένα ευρύ φάσμα παγκόσμιων και περιφερειακών προκλήσεων στο πλαίσιο της ενίσχυσης της αφρικανικής νεολαίας. Πράγματι, στην καταληκτική δήλωση που δημοσιεύθηκε στις 7 Δεκεμβρίου, δόθηκε έμφαση στην επένδυση στη νεολαία ως προϋπόθεση για την οικοδόμηση ενός βιώσιμου μέλλοντος.
Όπως δήλωσε ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμμανουέλ Μακρόν, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στο πανεπιστήμιο Ουαγκαντούγκου δύο ημέρες πριν από τη σύνοδο κορυφής, η επιρροή αυτής της γενιάς στην αφρικανική ήπειρο θα είναι καθοριστική για το μέλλον του κόσμου, δεδομένου ότι μέχρι το 2050 θα υπάρχουν 450 εκατομμύρια νέοι σε αναζήτηση ευκαιριών απασχόλησης στην αγορά εργασίας, ενώ 1 στους 4 εργαζόμενους θα είναι Αφρικανός.
Αντιμετωπίζοντας τα κυριότερα προβλήματα
Προκειμένου η Αφρική να έχει βιώσιμο μέλλον, θα πρέπει να αντιμετωπίσει τα σοβαρά οικονομικά και πολιτικά προβλήματα της ηπείρου: κακή διακυβέρνηση, πολιτικές συγκρούσεις, δυσαρεστημένο πληθυσμό, επισιτιστική ανασφάλεια, μαζική εκτόπιση πληθυσμών και μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη.
Ωστόσο, όταν πρόκειται να γίνει η συζήτηση για την Αφρική, υπάρχει τόσο έντονη αίσθηση «deja vu» με πολλές επαναλήψεις των συχνά αναφερόμενων όρων, όπως η αειφόρος και αμοιβαία ανάπτυξη, η εταιρική σχέση μεταξύ των δύο ηπείρων, τα στρατηγικά συμφέροντα.
Το πιο επείγον ζήτημα είναι αναμφισβήτητα το ζήτημα της μετανάστευσης και η συνεχιζόμενη τραγωδία των ανθρώπινων απωλειών στη Σαχάρα και στη Μεσόγειο Θάλασσα. Πρέπει να ειπωθεί σαφώς ότι δεν υπάρχει βραχυπρόθεσμη στρατηγική ούτε για την Ευρώπη ούτε για την Αφρική ως προς την επίλυση των βασικών αιτιών της μετανάστευσης και ιδιαίτερα της παράτυπης μετανάστευσης. Οι βραχυπρόθεσμες αυξήσεις των επενδύσεων στην Αφρική προς δημιουργία θέσεων εργασίας για τους νέους και η εστίαση της Ευρώπης στην ασφάλεια, δεν θα περιορίσουν άμεσα τις μεταναστευτικές ροές.
Με την Κοινή Στρατηγική Αφρικής-ΕΕ (2007-2017) και με τη λήξη της Συμφωνίας του Κοτονού, αντιστοίχως το 2017 και το 2020, η ανανέωση αυτής της συνεταιρικής σχέσης μεταξύ των δύο Ενώσεων είναι ουσιώδης και πρέπει να είναι ένα πραγματικό στρατηγικό σύμπλεγμα που μπορεί να διαρκέσει για τουλάχιστον άλλες δύο δεκαετίες. Το μελλοντικό πλαίσιο αυτού του συμπαγούς πρέπει να ενσωματώνει κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά χαρακτηριστικά. Πρέπει επίσης να ξεπεράσει τις κούφιος διατυπώσεις και να αντιμετωπίσει τα βαθιά ριζωμένα αίτια για την αυξανόμενη δυσπιστία μεταξύ Αφρικής και Ευρώπης, καθώς και την αναποτελεσματικότητα της συνεργασίας ΕΕ-Αφρικής. Τελικά ο στόχος μιας τέτοιας συμφωνίας συνεργασίας θα ήταν μια αμοιβαία συναίνεση και μια βαθύτερη κατανόηση της συνεταιρικής σχέσης. Και οι δύο εταίροι πρέπει να παράσχουν ισχυρά και επιτακτικά επιχειρήματα για να “σαγηνεύσουν” τη διεθνή κοινότητα και να δώσουν κίνητρα στην επιχειρηματική κοινότητα.
Τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της Αφρικής
Αναμφίβολα η Αφρική έχει σημασία: Η αφρικανική ήπειρος είναι η δεύτερη μεγαλύτερη και η δεύτερη πιο πυκνοκατοικημένη ήπειρος με περισσότερους από 1,3 δισεκατομμύρια κατοίκους. Καθώς ο πληθυσμός αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς, εκτιμάται ότι το 2050 περίπου 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα ζουν στην Αφρική. Το 2015 σηματοδοτεί το 20ό έτος από την εισαγωγή της υποσαχάριας Αφρικής σε πορεία ταχύτερης οικονομικής ανάπτυξης. Κατά την περίοδο αυτή, η ανάπτυξη ήταν κατά μέσο όρο 5,2% ετησίως. Υπάρχουν βιώσιμοι ρυθμοί ανάπτυξης, αυξανόμενες ξένες άμεσες επενδύσεις και συναλλαγματικά αποθέματα, ισχυρές εξαγωγικές επιδόσεις και χαμηλότερα επίπεδα χρέους σε πολλές αφρικανικές χώρες. Από περιβαλλοντικής απόψεως, η Αφρική έχει σημασία επειδή έχει τη μεγαλύτερη ικανότητα να διατηρεί την ισορροπία της βιόσφαιρας και να αποφεύγει την περαιτέρω εξάντληση της στιβάδας του όζοντος. Η ήπειρος έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα βωξίτη, χρωμιτών, κοβαλτίου, διαμαντιών και χρυσού στον κόσμο. Είναι πλούσια σε παλλάδιο, φωσφορικά άλατα, μέταλλα της ομάδας πλατίνας, μέταλλα τιτανίου, βανάδιο και ζιρκόνιο. Η αφρικανική παραγωγή αντιπροσωπεύει το 80% των μετάλλων της ομάδας πλατίνας παγκοσμίως, 55% των χρωμιτών, 49% παλλάδιο, 45% βανάδιο και έως 55% χρυσός και διαμάντια. Οι ιστορικοί δεσμοί της Αφρικής και η γεωγραφία της παρέχουν στους Ευρωπαίους επενδυτές συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της Βόρειας Αμερικής και της Ασίας, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας.
Ωστόσο, οι πολυάριθμοι παράγοντες που συνέβαλαν όλο και περισσότερο στην περιθωριοποίηση της ηπείρου, σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν πρέπει να ξεχαστούν. Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν τις πολιτικές αδυναμίες και τις κακές δομές διακυβέρνησης, δεδομένου και ότι η ανεξαρτησία δηλώθηκε στη δεκαετία του 1960. Η μεταρρύθμιση της πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης της Αφρικής είναι σαφώς η απόλυτη προτεραιότητα, αλλά είναι κατά πρώτο και κύριο λόγο ένα εσωτερικό πρόβλημα για την Αφρική. Για περισσότερα από 30 χρόνια, οι ξένοι προσπάθησαν χωρίς μεγάλη επιτυχία να υποστηρίξουν και να συμβάλουν σε περισσότερη δημοκρατία, μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη και καλή διακυβέρνηση.Υπάρχει αυξανόμενη συνειδητοποίηση μεταξύ της νεότερης γενιάς, της ανάγκης να σημειωθεί πρόοδος στην επίτευξη μόνιμης οικονομικής σταθερότητας, βιώσιμης ανάπτυξης και ιδίως καλύτερης διακυβέρνησης. Επιπλέον, αυξάνεται επίσης η συνειδητοποίηση ότι η ήπειρος πρέπει να αλλάξει τη δημόσια εικόνα της, η οποία συνδέεται συνήθως με την πείνα, τη φτώχεια, τις ασθένειες και τις συγκρούσεις και η οποία δεν καταγράφει την διαφορετική πραγματικότητα της Αφρικής.
Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει το ζήτημα της μετανάστευσης και το πρόβλημα της νεολαίας χωρίς να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες του ταχέως αναπτυσσόμενου πληθυσμού, ο οποίος δεν διαθέτει επαρκή υποδομή για να ανταποκριθεί στις ταχύτατα αυξανόμενες ανάγκες του. Ο αριθμός των κατοίκων της ηπείρου που ζούσε κάτω από 1,25 δολάρια την ημέρα συνεχίζει να αυξάνεται από 358 εκατομμύρια το 1996 σε 415 εκατομμύρια το 2011, το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν επίσημες εκτιμήσεις. Ο αντίκτυπος της αλλαγής από το «παραδοσιακό» γεωργικό μοντέλο, αφήνοντας πολλούς άνεργους και σε επισφαλείς συνθήκες, μη δίνοντάς τους καμία προορατική εκπαίδευση και κατάρτιση και προτρέποντάς τους να εγκαταλείψουν τις αγροτικές περιοχές και να μετακομίσουν στις πόλεις, οδήγησε σε τεράστιο το πρόβλημα των ταχέως αναπτυσσόμενων πόλεων χωρίς βιώσιμο πολεοδομικό σχεδιασμό και την έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης σε όλες σχεδόν τις αφρικανικές πόλεις. Για παράδειγμα, ενώ η Ντακάρ στη Σενεγάλη ήταν, στη δεκαετία του 1970, μια πόλη περίπου ενός εκατομμυρίου κατοίκων, σήμερα είναι μια αστική περιοχή με περισσότερους από έξι εκατομμύρια κατοίκους. Στη δεκαετία του 1970 η Σενεγάλη είχε πληθυσμό 6 εκατομμυρίων κατοίκων. Αυτό έχει αυξηθεί σε 12 εκατομμύρια σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ μόνο το ένα έκτο του πληθυσμού κατοικούσε στην πρωτεύουσα, η αναλογία αυξήθηκε στο μισό του πληθυσμού.
Το κρίσιμο ζήτημα είναι η εκπαίδευση και η κατάρτιση σε συνδυασμό με την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και, ειδικότερα, την επαγγελματική κατάρτιση στο χώρο εργασίας.
Αυτός είναι ένας από τους πιο προφανείς λόγους για τους οποίους η φτώχεια, η ανασφάλεια και η έλλειψη προοπτικών για το μέλλον οδηγούν πολλούς ανθρώπους να επιλέξουν επικίνδυνα μονοπάτια, διακινδυνεύοντας τη ζωή τους στη Σαχάρα και τη Μεσόγειο Θάλασσα για να φτάσουν στην ευρωπαϊκή ήπειρο ή μετά από ριζοσπαστικές ομιλίες που οδηγούν στην ισλαμιστική ριζοσπαστικοποίηση και στην τρομοκρατία.
Η δημιουργία ευκαιριών για τους νέους να ευδοκιμήσουν και να παραμείνουν στην Αφρική είναι ως εκ τούτου το βασικό συστατικό για την αειφόρο ανάπτυξη, τη σταθερότητα και την ειρήνη. Αλλά αυτό είναι πιο εύκολο να συμφωνήσουμε παρά να το εφαρμόσουμε. Το κρίσιμο ζήτημα είναι η εκπαίδευση και η κατάρτιση σε συνδυασμό με την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και, ειδικότερα, την επαγγελματική κατάρτιση στο χώρο εργασίας. Ως μεγάλοι οικονομικοί παραγωγοί στις περισσότερες αφρικανικές χώρες, οι μεσαίες και μικρής κλίμακας βιομηχανίες χρειάζονται καλά εκπαιδευμένους και εξειδικευμένους ανθρώπους. Χωρίς αυτούς δεν υπάρχει παραγωγή και χωρίς παραγωγή δεν υπάρχει ανάγκη για ειδικευμένους εργαζόμενους.
Ιστορικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε πάντα θετικό αντίκτυπο όσον αφορά την αναπτυξιακή βοήθεια στις αφρικανικές χώρες. Ως ο τέταρτος μεγαλύτερος αρωγός στον κόσμο (καθαρή επίσημη αναπτυξιακή βοήθεια), η ΕΕ συνεισέφερε με περισσότερα από 15,7 δισεκατομμύρια δολάρια το 2016 και έχει θέσει ως στόχο προτεραιότητας τη μείωση της φτώχειας και την ανθρώπινη ευημερία. Μια από τις αποφάσεις που ανακοινώθηκαν στη Σύνοδο Κορυφής του Abidjan, η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Εξωτερικού Επενδυτικού Σχεδίου για την Αφρική, ύψους 44 δισεκατομμυρίων ευρώ (πέραν των πρωτοβουλιών που έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή από το πολυετές πλαίσιο και το Ταμείο για την Αφρική), ανοίγει ακόμη περισσότερες ευκαιρίες για την ενθάρρυνση στις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα που μπορούν να οδηγήσουν στη δημιουργία επειγόντως αναγκαίων, ποιοτικών και βιώσιμων θέσεων εργασίας.
Τέλος, η Αφρική έχει σημασία για την Ευρώπη και η Ευρώπη έχει σημασία για την Αφρική. Και τα δύο μέρη πρέπει να εργαστούν από κοινού για τη σφυρηλάτηση μιας ευρείας κλίμακας διηπειρωτικής συνεταιρικής σχέσης.
* Ο Ernst Stetter είναι Οικονομολόγος και Πολιτικός Επιστήμονας, πρ. Γεν. Δ/ντης του FEPS και πρ. επικεφαλής του τμήματος Αφρικής του FEPS
** Τo παραπάνω κείμενο αποτελεί μέρος του αφιερώματος του ΔΙΚΤΥΟΥ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη «Ανακαλύπτοντας την Αφρική του 21ου αιώνα», με απόψεις ειδικών, προσωπικοτήτων κι επιστημόνων που σχετίζονται με την Αφρική και μας εισάγουν στον διάλογο για την νέα ανερχόμενη δύναμη παγκόσμιας κλίμακας που επηρεάζει άμεσα το μέλλον της Ελλάδας και της Ευρώπης.
Διαβάστε ακόμα:
