Του Θόδωρου Σκυλακάκη*
Το παρόν κείμενο δεν έχει αντιπολιτευτικό χαρακτήρα. Είναι κείμενο προβληματισμού για το αν η τραγωδία στη Μάνδρα -από πλευράς του μεγάλου αριθμού χαμένων ανθρώπινων ζωών- θα μπορούσε εν μέρει να αποφευχθεί, αν οι άνθρωποι είχαν έγκαιρα προειδοποιηθεί[1], ώστε να προστατευτούν από την πλημμύρα, με δεδομένο ότι οι μηχανισμοί έγκαιρης προειδοποίησης με την σημερινή τεχνολογία είναι πλέον οικονομικά και τεχνικά εφικτοί.
Η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει πράγματι με χαμηλό σχετικά κόστος την λειτουργία αισθητήρων (π.χ. που μετρούν το ύψος της βροχής), το συνδυασμό σε πραγματικό χρόνο όλων των σχετικών πληροφοριών με χρήση εξειδικευμένων συστημάτων αυτόματων προβλέψεων και την κατά το δυνατόν -λόγω της εγγενούς δυσκολίας του φαινομένου- έγκαιρη προειδοποίηση για τις ξαφνικές πλημμύρες (flash flood), που κατεξοχήν συμβαίνουν στην Ελλάδα. Οι διεθνείς καλές πρακτικές είναι πολλές με πρωτοβουλία κυρίως του Διεθνούς Οργανισμού Μετεωρολογίας[2]. Οι Ηνωμένες Πολιτείες για παράδειγμα έχουν αναπτύξει σε επτά χώρες της κεντρικής Αμερικής -στο πλαίσιο της αναπτυξιακής βοήθειας που δίνουν στις χώρες αυτές- ένα πλήρες σχετικό σύστημα, που λαμβάνει υπόψη του τα στοιχεία από τους δορυφόρους, τοπικούς αισθητήρες (gauge) βροχής, μοντέλα για την απορροφητικότητα του χώματος και για τις συνθήκες που οδηγούν σε πλημμύρα και καταλήγει στις σχετικές προειδοποιήσεις. Παρακάτω ακολουθεί το σχήμα που δείχνει πως γίνονται οι σχετικές προβλέψεις.
Τα σχετικά μοντέλα μπορούν να λειτουργούν σε πραγματικό χρόνο και να ενημερώνουν κατά το δυνατόν έγκαιρα τις τοπικές αρχές και την αστυνομία, οι οποίες με τη σειρά τους προειδοποιούν τους κατοίκους των περιοχών και τους διερχόμενους οδηγούς.
Σήμερα οι δικές μας τοπικές και εθνικές αρχές δεν διαθέτουν ανάλογα συστήματα, ούτε αντίστοιχα σχέδια αντίδρασης. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα Έκτακτα Δελτία Πρόγνωσης Επικίνδυνων Καιρικών Φαινομένων της ΕΜΥ, στο παρόν σύστημα[3] (εν έτει 2017 όταν όλοι οι Έλληνες έχουν κινητό) διαβιβάζονται ακόμα με FAX[4]! και χρειάζονται να περάσουν διαδοχικά από την ΕΜΥ στο Κέντρο Επιχειρήσεων της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, από εκεί -πάντα με FAX- στις Διευθύνσεις Πολιτικής Προστασίας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και της Περιφέρειας, αυτές να συνεννοηθούν μεταξύ τους και μετά να ενημερώσουν τα Γραφεία Πολιτικής Προστασίας των Δήμων, τα οποία ενημερώνουν το Δήμαρχο, ο οποίος έχει την ευθύνη για την ενημέρωση του κοινού. Αν μιλάμε για βίαια φαινόμενα είναι προφανές ότι πρώτα θα πνιγούν οι άνθρωποι και μετά θα ειδοποιηθεί ο κόσμος.
Η λειτουργία του κράτους με λογική δεκαετίας του 60 φαίνεται και από το γεγονός ότι, για την εκδήλωση πλημμυρικών φαινομένων, η αστυνομία (που το κράτος την χρησιμοποιεί για πάσα νόσο, ενώ δεν την αφήνει να κάνει την κυρίως δουλειά της) αποτελεί «θεσμικά τον φορέα επίσημης ενημέρωσης… των εμπλεκόμενων φορέων για την επικρατούσα κατάσταση στην περιοχή ευθύνης τους». Τι να κάνει ο δυστυχής αστυνομικός; Να ανέβει στο βουνό να μετρήσει το χείμαρρο; Με ποια επιστημονική γνώση, με ποια εκπαίδευση, με ποια όργανα;
Για το ελληνικό κράτος του 2017, αισθητήρες και online μετάδοση, εξειδικευμένοι επιστήμονες, ειδικά software που να προβλέπουν την κρισιμότητα των φαινομένων στις επικίνδυνες περιοχές, ειδικά σχέδια που να αφορούν την αντίδραση των κατοίκων αξιοποιώντας τη σύγχρονη τεχνολογία, ασκήσεις αντίδρασης σε περίπτωση πλημμύρας στις περιοχές πολύ υψηλής επικινδυνότητας, αποτελούν επιστημονική φαντασία. Εν μέρει γιατί το ελληνικό κράτος μισεί την τεχνολογία, αφού η διαφάνεια και η αποτελεσματικότητα που συνεπάγεται η χρήση της τεχνολογίας προκαλεί αναφυλαξία στην ελληνική γραφειοκρατία. Εν μέρει όμως και γιατί η σοβαρή αντιμετώπιση σε τοπικό επίπεδο του κινδύνου των πλημμυρών -με οργανωμένη ενημέρωση των κατοίκων- θα έχει πολιτικό κόστος για τους τοπικούς άρχοντες, τους περιφερειάρχες και την κυβέρνηση, αφού ο κόσμος θα συνειδητοποιήσει, όχι μόνο τον κίνδυνο που τον απειλεί, αλλά και την αβελτηρία όσων έχουν την ευθύνη αποτροπής του, με κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων.
Ο προβληματισμός αυτός δεν αφορά μόνο την Μάνδρα. Η Αττική -και γενικότερα η Ελλάδα- είναι γεμάτες από μπαζωμένα ρέματα και περιοχές με υψηλό κίνδυνο πλημμύρας και γνωρίζουμε ότι λόγω κλιματικής αλλαγής θα βιώνουμε για πολλές δεκαετίες όλο και πιο βίαια καιρικά φαινόμενα. Βίαια φαινόμενα όπως της Μάνδρας θα συμβούν και πάλι και η χώρα θα έπρεπε να διαθέτει ένα σοβαρό σχέδιο αντιμετώπισής τους, αντίστοιχο με τον αιώνα στον οποίο ζούμε. Δεν ξέρω αν το σχέδιο αυτό θα οδηγούσε σε σειρήνες που θα χτύπαγαν το μοιραίο ξημέρωμα της Τετάρτης ή σε κάποια άλλη μορφή αντίδρασης. Αυτό που είναι όμως σαφές είναι ότι δεν νοείται να τα αντιμετωπίζουμε με τεχνολογία, δομές και οργάνωση που έχουν μείνει στάσιμες στις δεκαετίες του 60, του 70 και του 80.
*Ο κ. Θόδωρος Σκυλακάκης είναι Πρόεδρος της Δράσης.
[1] http://civilprotection.gr/sites/default/gscp_uploads/egiklios_plimmiron_2017.pdf
[2] «Με βάση τα παραπάνω, το ΚΕΠΠ/ΕΣΚΕ οφείλει μετά από σχετική αλληλογραφία, να διαθέτει επικαιροποιημένο κατάλογο με αριθμούς FAX όλων των εμπλεκόμενων φορέων στους οποίους θα αποστέλλονται οι προγνώσεις επικίνδυνων καιρικών φαινομένων και προειδοποιήσεις, προκειμένου να ενημερώνονται.»
[3] Τα φαινόμενα ξεκίνησαν στις 3.30 τα ξημερώματα της Τετάρτης από την περιοχή των Μεγάρων και της Νέας Περάμου, η πρώτη κλήση στο κέντρο της Πυροσβεστικής για βοήθεια στην περιοχή της Νέας Περάμου έγινε στις 3.47 τη νύχτα, στη Μάνδρα έγινε στις 6.39 το πρωί και η πρώτη ανακοίνωση έγινε από τις αστυνομικές αρχές στις 7.00 το πρωί για διακοπή κυκλοφορίας των οχημάτων στην παλαιά εθνική οδό Αθηνών-Κορίνθου.
[4] http://www.wmo.int/pages/prog/hwrp/flood/ffgs/index_en.php
