Αν και νεότατος, έχει ήδη δοκιμαστεί σε όλα τα είδη του λόγου. Eχει τολμήσει να γράψει δύσκολα, με εκδόσεις και στο εξωτερικό και στη χώρα μας. Ο Γιάννης Σκαραγκάς θα μπορούσε να ζει – και κατά περιόδους ζει – στην Αμερική. Αλλά τον θέλγει πάντα η Ιστορία μας και στο παρελθόν κατέφευγε να ερμηνεύει κύκλους, προθέσεις, λεπτομέρειες δυσδιάκριτες που την κάνουν να επαναλαμβάνεται.
Στο καινούργιο του ιστορικό μυθιστόρημα «Λαχτάρα που περίσσεψε από χθες», το οποίο προσφάτως κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κριτική, μας υπενθυμίζει τη σύγχρονή μας πικρή συγκυρία: «Η ιστορία διανύει την οικονομική καταστροφή στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1890, τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αθήνα, τον πόλεμο του 1897 και κορυφώνεται με τα αιματηρά επεισόδια των Ευαγγελικών το 1901. Ενα από τα θέματα που θίγει το μυθιστόρημα είναι ο ατυχής πόλεμος του 1897 με την Τουρκία» θα μας πει.
Υπήρχε και τότε οικονομικός έλεγχος, σημειώνει. Αλλά ας τον διαβάσουμε για να καταλάβουμε τι ακριβώς προσπαθεί να μας πει. Για την ανθρώπινη συνθήκη, την εποχή μας και για τη λογοτεχνία.
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
-«Λαχτάρα που περίσσεψε από χθες». Γιατί πιστεύω ότι ο τίτλος σας θέλει να μας πει πολλά περισσότερα, κύριε Σκαραγκά; Η Ελλάδα της εποχής, εξάλλου, είναι η χώρα της πτώχευσης του 1893.
Είχα στόχο μια ευαίσθητη ιστορία για το γλωσσικό ζήτημα. Αυτό ήταν το αρχικό μου κίνητρο: η ιστορία μιας γλώσσας και ενός τόπου που λαχταράει να ζήσει σε έναν καινούργιο κόσμο, αλλά μπερδεύει τη λαχτάρα του με την προοπτική.
-Το «ιστορικό μυθιστόρημα» είναι το πρόσχημα ή η αφετηρία για να δει κανείς καλύτερα τα προβλήματα της εποχής μας;
Για μένα είναι το πρόσχημα. Το ότι επαναλαμβάνεται η ανθρώπινη ιστορία δεν σημαίνει τίποτα. Με αφορούν οι ανεπαίσθητες και δυσδιάκριτες λεπτομέρειες που την κάνουν να επαναλαμβάνεται.
-Και στην «Κυρά της Ρω» καταφύγατε στο χθες και στα τιμαλφή για να ξαναβρείτε ή για να πείτε για τα σταθερά της ζωής.
Το πρώτο μου ιστορικό μυθιστόρημα, το 2004, είχε θέμα την προεπαναστατική Ευρώπη του 19ου αιώνα. Από τότε με ενδιαφέρει πάντα η εμβάθυνση στην υποψία. Πώς θα ήταν ο κόσμος σε μια άλλη ισορροπία γεγονότων. Με ενδιαφέρει η ιστορία των προθέσεων που δεν μάθαμε ποτέ αν ήταν καλές ή κακές.
-Γεννηθήκατε στην Κομοτηνή, μεγαλώσατε στη Θεσσαλονίκη, μιλάτε τέσσερις γλώσσες, ζείτε μεταξύ Ελλάδας και εξωτερικού, έχετε ανεβάσει θεατρικά έργα σε Ευρώπη και Αμερική. Είναι άγονη ή γόνιμη η εποχή μας όσον αφορά τον πολιτισμό;
Προσπαθώ να θυμηθώ τις ιστορίες, την τέχνη και τις ιδέες μας πριν από την οικονομική κρίση. Ξέρω πολύ καλά τη διαφορά, αλλά κουβαλάω τη σιωπή εκείνου που κήδεψε έναν ταλαιπωρημένο άρρωστο άνθρωπο, και ξέρει ότι δεν υπάρχουν εύκολα συμπεράσματα. Φυσικά και είναι μια γόνιμη εποχή. Για πολλούς λόγους. Είμαστε απεγνωσμένοι, ταπεινωμένοι και χωρίς προοπτική, γι' αυτό και η εποχή μας θα βγάλει τεράστια έργα. Θα είναι τα έργα μιας βαθιάς ανθρωπιάς και γενναιότητας να κοιτάξουμε κατάματα μια σκληρή αλήθεια που θα μας πληγώνει για πολλά χρόνια ακόμα. Ξοφλήσαμε και πρέπει να βρούμε το θάρρος να αποφασίσουμε ποιοι θέλουμε και μπορούμε να γίνουμε. Αυτά θα είναι τα μικρά μας έπη από εδώ και πέρα: μιας αθεράπευτης πληγής, που σε άλλους θα θυμίζει αυτό που έχασαν και σε άλλους αυτό που δεν θα αποκτήσουν ποτέ.
-Οσον αφορά τη ζωή;
Δεν έχω απάντηση σε αυτό. Αν είχα, θα ήμουν ένας πιο ήσυχος άνθρωπος. Αλλά για αυτό με συγκινεί ο κόσμος και οι ιστορίες του. Με συγκινεί το δραματικό ταλέντο του ανθρώπου να βρίσκει απαντήσεις και στο τέλος να αφήνει πίσω του μόνο ερωτηματικά.
-Σκεφτήκατε να φύγετε; Να κυκλοφορούν τα βιβλία σας απευθείας στα αγγλικά; Πώς βλέπετε το εκδοτικό τοπίο στην Ελλάδα της κρίσης;
Γράφω επαγγελματικά από το 1996, δουλεύοντας τόσο στην πεζογραφία όσο και στο σενάριο και το θέατρο. Μέσα σε αυτά τα χρόνια έφυγα, επέστρεψα στην αρχή της οικονομικής κρίσης, ξαναέφυγα και από ένα σημείο και μετά συνειδητοποίησα ότι η ζωή μου θα μοιράζεται για πολλά ακόμα χρόνια σε διαφορετικές χώρες. Πριν από μία δεκαετία, γράφοντας ήδη στα αγγλικά, η δουλειά μου άρχισε να κυκλοφορεί σε μερικά από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά περιοδικά των ΗΠΑ. Αυτή η δεκαετία άλλαξε πολύ τη ζωή μου στην Ελλάδα, έχοντας πάψει για ένα διάστημα τη συνεργασία μου με παραγωγούς και εκδότες. Μέσα στην οικονομική κρίση υπήρχαν χρόνια που ζούσα στο εξωτερικό με τα χρήματα από βραβεία και συγγραφικές υποτροφίες. Η απάντηση που θα σας έδινα πολύ ειλικρινά έχει να κάνει με την ίδια τη δουλειά. Δεν θέλησα ούτε να φύγω ούτε να μείνω. Δούλεψα όμως πολύ για το προνόμιο να μπορώ να δουλεύω ως συγγραφέας σε άλλες χώρες.
-Η Ελλάδα της εποχής μας με την Ελλάδα τη μυθιστορηματική, την Ελλάδα του βιβλίου σας, πού συγκλίνει και πού αποκλίνει και τι έχουμε να περιμένουμε εφόσον αυτό που μας συμβαίνει είναι κάτι που μας έχει ξανασυμβεί;
Η ιστορία διανύει την οικονομική καταστροφή στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1890, τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αθήνα, τον πόλεμο του 1897 και κορυφώνεται με τα αιματηρά επεισόδια των Ευαγγελικών το 1901. Ενα από τα θέματα που θίγει το μυθιστόρημα είναι ο ατυχής πόλεμος του 1897 με την Τουρκία. Παρακολουθεί με λεπτομέρειες την περίοδο από την καλλιέργεια φιλοπόλεμου κλίματος από την τότε κυβέρνηση, σε συνδυασμό με το παραλήρημα που καλλιεργούσε η Εθνική Εταιρεία, το Κρητικό ζήτημα με τις σφαγές του χριστιανικού πληθυσμού στο νησί και βεβαίως τις τραγικές απώλειες που αντιμετωπίσαμε με την ήττα μας. Απώλειες που οδήγησαν στον Διεθνή Οικονομικό Ελεγχο, τη δυσβάσταχτη αποζημίωση υπέρ των Οθωμανών και τα ακόμα χειρότερα δάνεια που πήραμε - δάνεια που προϋπέθεταν την εκχώρηση των κρατικών εσόδων από διάφορα μονοπώλια. Ολη η παραπάνω περίοδος που σας περιέγραψα έχει πολλές θλιβερές ομοιότητες με την εποχή μας, αλλά μία από αυτές είναι η θλιβερότερη: ο ατελείωτος εθνικός διχασμός με τη γνώριμη σήμερα πολεμική ρητορική που οποιαδήποτε διαφωνία την αντιμετωπίζει εχθρικά.
-Στις σελίδες του και ο Ελληνισμός και οι ίντριγκες. Η ζωή μας κάνει κύκλους; Και εν τοιαύτη περιπτώσει αξίζει κανείς να αγωνιστεί;
Κάνει κύκλους και δυστυχώς δεν είναι η επανάληψη που σε αποκαρδιώνει, αλλά η μανία να πέσουμε με τα μούτρα στα ίδια καταστροφικά πάθη και να ξύσουμε τις ίδιες μολυσμένες πληγές. Αξίζει να αγωνίζεται κανείς, γιατί είναι η μοναδική αθωότητα που θα του συγχωρέσει ο χρόνος.
-Πόσο μπορεί να επηρεάσει την προσωπική ιστορία του καθενός μας η ιστορική συγκυρία της εποχής;
Σκεφτείτε αυτό το υπέροχο μυστήριο. Είμαστε αμελητέοι μπροστά στην ιστορική συγκυρία, αλλά χωρίς τις προσωπικές μας ιστορίες κανείς δεν θα μπορεί να την ερμηνεύσει. Είμαστε ανίσχυροι να αλλάξουμε την Ιστορία, αλλά είναι η προσπάθειά μας που της δίνει τις πιθανές της ερμηνείες.
-Τι άντεξε τότε και τι άνθησε, για να έχουμε να ελπίζουμε σήμερα, κύριε Σκαραγκά;
Η πίστη στον άνθρωπο. Η ελπίδα να συγχωρέσουμε και να συγχωρεθούμε. Τι νόημα έχει η ζωή αν δεν επενδύσεις στο ειδικό βάρος της προσωπικής αδυναμίας;
-Ερχονται στιγμές που ευχηθήκατε να ζούσατε σε μια άλλη εποχή;
Ασταμάτητα. Είναι από τους λόγους που έγινα συγγραφέας.
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Φιλελεύθερος» της 26ης Φεβρουαρίου, αρ. φύλλου 66.
