«Οι συνθήκες έστρεψαν τον κόσμο προς τον άυλο πολιτισμό του διαδικτύου». Ο Γιάννης Φαρσάρης ξεκίνησε την openbook το 2010. Δέκα χρόνια μετά, αυτή η ιδιότυπη εκδοτική προσπάθεια που παρέχει γενναιόδωρα και ανοιχτά, βιβλία από τη σύγχρονη λογοτεχνία μέχρι την αρχαία γραμματολογία, μετρά πάνω από 7 χιλιάδες βιβλία.
Κατά την περίοδο της πανδημίας «623.000 διαφορετικοί επισκέπτες συνδέθηκαν και «κατέβασαν» 767.000 e-books κατά τις τριάντα πρώτες μέρες της καραντίνας», αποκαλύπτει ο συγγραφέας και δημιουργός της openbook και εξηγεί στο Liberal τις νέες συνθήκες για το ηλεκτρονικό βιβλίο και για το μέλλον, γενικότερα, του βιβλίου.
«Συνολικά 25 είναι οι εκδότες που πρόσφεραν από ένα έως μερικές δεκάδες ελεύθερα e-books και audio-books. Φυσικά ανάμεσα σε αυτούς περιλαμβάνονται όλοι οι μεγάλοι οίκοι, όμως και οι μικρότεροι μάς εξέπληξαν ευχάριστα με τα βιβλία που διάλεξαν να ανοίξουν. Δεκάδες είναι και οι συγγραφείς που πήραν την πρωτοβουλία να αφηγηθούν ψηφιακά τις ιστορίες τους, αλλά και να διαθέσουν ελεύθερα τα βιβλία τους όπως ο Αύγουστος Κορτώ, ο Θανάσης Τριαρίδης, ο Γιώργος Δουατζής, ο Ντίνος Σιώτης.
Οι παράξενες αυτές μέρες, σε μεγάλο βαθμό ενεργοποίησαν δημιουργικά τον κόσμο του βιβλίου, αλλά και τον απλό κόσμο. Φανταστείτε μόνο ότι το τελευταίο διάστημα έχουν κυκλοφορήσει ελεύθερα 17 παιδικά βιβλία ειδικά για τον κορoνοϊό», σκιαγραφεί ο το παρόν. Ας τον ακούσουμε, ο Γιάννης Φαρσάρης έχει να μας πει κάτι σπουδαίο για το αναγνωστικό μας μέλλον.
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα:
- Κύριε Φαρσάρη, από τα στατιστικά επισκεψιμότητας που ανεβάσατε προσφάτως, η Ανοικτή Βιβλιοθήκη σας αποδείχτηκε προφητική, έτσι δεν είναι;
Μελετώντας εκ των υστέρων τα πράγματα, φαίνεται εντελώς φυσιολογικό το γεγονός πως ο κόσμος από τις πρώτες μέρες στράφηκε στα ψηφιακά βιβλία, αν σκεφτούμε πως τα βιβλιοπωλεία έκλεισαν ξαφνικά και οι ταχυμεταφορές άρχισαν να γονατίζουν. Μα εκείνη τη στιγμή ήταν μια έκπληξη η απότομη έκρηξη της επισκεψιμότητας που ζήσαμε στον ιστότοπο www.openbook.gr της Ανοικτής Βιβλιοθήκης. Αναφερόμαστε σε 623.000 διαφορετικούς επισκέπτες που συνδέθηκαν και «κατέβασαν» 767.000 e-books κατά τις τριάντα πρώτες μέρες της καραντίνας. Είναι αδιανόητα υψηλά αυτά τα νούμερα, όμως οι συνθήκες έστρεψαν τον κόσμο προς τον άυλο πολιτισμό του διαδικτύου.
- Ο εγκλεισμός εκτίναξε ξαφνικά τα e-books;
Ναι, στο χώρο του βιβλίου καταγράφηκε μια έντονη στροφή συνολικά προς την ψηφιακή ανάγνωση, τα e-books αλλά και τα audio-books. Μπορούμε, νομίζω, να πούμε πως αυτή είναι η εποχή των e-books, για πρώτη φορά στη χώρα μας. Οι αναγνώστες αρχίζουν, μέσα στην ιδιαιτερότητα των ημερών, να συνειδητοποιούν όλα τα πλεονεκτήματα των ψηφιακών βιβλίων, για τα οποία η συζήτηση έχει ξεκινήσει πάνω από δέκα χρόνια. Ίσως οι μέρες που ζούμε να αλλάζουν την ανάγνωση.
- Είδαμε και ότι πολλοί εκδοτικοί άρχισαν να διαθέτουν ελεύθερα στο αναγνωστικό κοινό e-books.
Το διαδίκτυο, αμέσως από τις πρώτες μέρες, άρχισε να πλημμυρίζει από ψηφιοποιημένο πολιτιστικό περιεχόμενο, που προσφέρθηκε ελεύθερα από φορείς και δημιουργούς: Θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, ταινίες, ξεναγήσεις σε μουσεία, διαλέξεις. Οι εκδοτικοί οίκοι στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων και μας χάρισαν υπέροχα ψηφιακά βιβλία για τις μέρες του εγκλεισμού και αυτό οφείλουμε να τους το αναγνωρίσουμε. Συνολικά 25 είναι οι εκδότες που πρόσφεραν από ένα έως μερικές δεκάδες ελεύθερα e-books και audio-books. Φυσικά ανάμεσα σε αυτούς περιλαμβάνονται όλοι οι μεγάλοι οίκοι, όμως και οι μικρότεροι μάς εξέπληξαν ευχάριστα με τα βιβλία που διάλεξαν να ανοίξουν.
Δεκάδες είναι και οι συγγραφείς που πήραν την πρωτοβουλία να αφηγηθούν ψηφιακά τις ιστορίες τους, αλλά και να διαθέσουν ελεύθερα τα βιβλία τους όπως ο Αύγουστος Κορτώ, ο Θανάσης Τριαρίδης, ο Γιώργος Δουατζής, ο Ντίνος Σιώτης. Οι παράξενες αυτές μέρες, σε μεγάλο βαθμό ενεργοποίησαν δημιουργικά τον κόσμο του βιβλίου, αλλά και τον απλό κόσμο. Φανταστείτε μόνο ότι το τελευταίο διάστημα έχουν κυκλοφορήσει ελεύθερα 17 παιδικά βιβλία ειδικά για τον κορονοϊό.
- Έχετε στη συλλογή σας αυτή τη στιγμή περισσότερα από 7.000 βιβλία.
Δεν φαντάζεστε τι ψηφιακοί θησαυροί υπάρχουν διασκορπισμένοι εκεί έξω. Διαμάντια κρυμμένα στο βυθό του διαδικτύου που πρέπει να βουτήξεις βαθιά για να βγάλεις στο φως. Μιλάμε είτε για παλαιά κλασικά βιβλία, ψηφιοποιημένα συνήθως από ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, είτε για εκδόσεις φορέων ιδιωτικών, δημοσίων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε για ψηφιακά βιβλία σύγχρονων συγγραφέων που επέλεξαν να τα διαθέσουν ελεύθερα. Θα ήθελα να μείνω λίγο σε αυτό.
Πολλοί συγγραφείς διακατέχονται από τον φόβο μήπως αντιγράψει κάποιος τις ιδέες τους στο διαδίκτυο και κλέψει την πνευματική τους ιδιοκτησία. Το πρόβλημα για τους συγγραφείς σήμερα δεν είναι η πειρατεία, είναι η αφάνεια. Οι αναγνώστες που δεν αγόρασαν ποτέ κάποιο συγκεκριμένο βιβλίο, είναι επειδή δεν άκουσαν ποτέ γι’ αυτό και τον συγγραφέα του και όχι επειδή κάποιος τους έδωσε ένα δωρεάν αντίγραφο. Τα βιβλία των νέων συγγραφέων –αλλά και τα παλαιότερα εξαντλημένα βιβλία των μεγαλύτερων συγγραφέων– αξίζουν να κυκλοφορούν ελεύθερα στον ψηφιακό κόσμο και να διαβάζονται.
- Αλήθεια, πώς το αποφασίσατε και πότε να ξεκινήσετε την Ανοικτή Βιβλιοθήκη;
Ο χώρος της Πληροφορικής -από τον οποίο προέρχομαι- έχει αποδείξει πως ένας νέος δρόμος είναι εφικτός: Αυτός της ελεύθερης διάδοσης της γνώσης και του ανοικτού γενναιόδωρου κώδικα των πραγμάτων. Δυο εμβληματικά παραδείγματα που χρησιμοποιούμε καθημερινά είναι το λειτουργικό σύστημα Android που όλοι έχουμε στα κινητά μας και η εγκυκλοπαίδεια Wikipedia. Με αυτές τις ελεύθερες ιδέες έχω μεγαλώσει.
Την Ανοικτή Βιβλιοθήκη την ξεκίνησα τον Γενάρη του 2010, συγκεντρώνοντας σε μια σελίδα τα ελάχιστα βιβλία που κυκλοφορούσαν τότε ελεύθερα στο διαδίκτυο. Στην πορεία, μαζί με φίλους και πολύ προσωπική δουλειά, δημιουργήσαμε ένα αποθετήριο ελληνικών ψηφιακών βιβλίων που διανέμονται νόμιμα ελεύθερα και τα ταξινομήσαμε σε 40 κατηγορίες. Πολύ νερό κύλησε στο αυλάκι από τότε, τα ψηφιακά βιβλία έγιναν χιλιάδες, κερδίσαμε 3 βραβεία, μάς κάλεσαν να παρουσιάσουμε το έργο μας σε συνέδρια και εκδηλώσεις, έγιναν αφιερώματα στα ΜΜΕ, μα το πιο σημαντικό είναι πως καθημερινά επικοινωνούν μαζί μας νέοι δημιουργοί που επιθυμούν να απελευθερώσουν ψηφιακά το έργο τους. Η κουλτούρα της ανοικτής πρόσβασης ολοένα και εξαπλώνεται σε διαφορετικούς τομείς, καθώς αρχίζουν να γίνονται αντιληπτά τα οφέλη της.
- Υπήρξαν εποχές που αμφιβάλατε;
Ούτε στιγμή. Οι ρίζες της πίστης μου ήταν βαθιές εξαρχής και το όνειρό μου για μια κοινόκτητη ελληνική ψηφιακή βιβλιοθήκη γινόταν κάθε μέρα και πιο ζωντανό. Και δεν σταματάει εδώ, καθώς επιθυμία μου είναι να δημιουργηθεί μια δυνατή εθελοντική κοινότητα με έναν μεγάλο στόχο: Την ψηφιοποίηση και ανάρτηση στο διαδίκτυο όλων των έργων κοινού κτήματος της Αρχαίας Γραμματείας και της ελληνικής κλασικής λογοτεχνίας. Να δημιουργήσουμε μια άυλη κιβωτό του ελληνικού γραπτού πολιτισμού. Και ευελπιστώ να ξεκινήσουμε σύντομα.
- Μπορείτε να φανταστείτε την επόμενη μέρα του βιβλίου, μετά τον κορονοϊό, στη χώρα μας;
Ο κόσμος του βιβλίου θα βγει τραυματισμένος απ’ αυτή την ιστορία. Σχεδόν τα πάντα έχουν παγώσει, όλοι είναι μουδιασμένοι με την πτώση 70-80% που ακούγεται και κανείς δεν ξέρει πότε και κατά πόσο θα έχουμε ανάκαμψη.
Κατά τη γνώμη μου, αλλού θα πρέπει να αναζητήσουμε την αληθινή ρίζα του προβλήματος, που προϋπήρχε του κορονοϊού: Στο διαχρονικά χαμηλό ποσοστό βιβλιοφιλίας στη χώρα μας. Κι εδώ ακριβώς θα πρέπει να αρχίσει η συζήτηση γι’ αυτό που ο φίλος μου Μιχάλης Καλαμαράς επισημαίνει χρόνια: Το ψηφιακό βιβλίο δεν είναι εχθρός του έντυπου, το αντίθετο ακριβώς, είναι σύμμαχοι στην προσπάθεια αύξησης της φιλαναγνωσίας. Πρέπει να το δούμε ως ευκαιρία, ώστε οι νεότεροι που αποδεδειγμένα δεν διαβάζουν βιβλία, να ξεκινήσουν να διαβάζουν στις ηλεκτρονικές συσκευές τους.
Αυτό θα συμβεί, όμως, μόνο αν τους προσφέρουμε μια νέα επαυξημένη αναγνωστική εμπειρία και όχι ένα απλό αρχείο PDF. Ειδικά τώρα, είναι επιτακτική ανάγκη να διευρυνθεί η αναγνωστική βάση στη χώρα μας και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν εκμεταλλευτούμε δημιουργικά τα νέα μέσα. Η εμπειρία δείχνει πως συγκεκριμένα λογοτεχνικά είδη όπως τα graphic novels και τα μικροδιηγήματα είναι πιο θελκτικά για τους νέους και πιο συμβατά με τις ηλεκτρονικές συσκευές που κουβαλούν μαζί τους.
Ένα αξιοσημείωτο των ημερών –που αφορά όλες τις ηλικίες- είναι η έκρηξη της ζήτησης για audio-books, δηλαδή η ανάδυση μιας νέας αγοράς που στη χώρα μας δεν υπήρχε. Τα στατιστικά δείχνουν πως τα ηχητικά βιβλία θα είναι η νέα τάση, είτε πρόκειται για επαγγελματικές προσπάθειες, είτε για ερασιτεχνικές.
- Εμείς; Θα είμαστε άλλοι την επόμενη μέρα; Τι πιστεύετε ότι είναι εκείνο που θ’ αντέξει;
Όταν ηρεμεί το νερό γίνεται διαυγές και αφήνει το ίζημά του να κατακαθίσει. Αυτό πρέπει να κερδίσουμε απ’ αυτήν την ιστορία: Να αφήνουμε τις μέρες να ηρεμήσουν, ώστε να φύγει η θολούρα της καθημερινότητας και να κρατήσουμε την καθαρή σκέψη και το ίζημα των αξιών και των ιδανικών μας. Η επανεκκίνηση ευελπιστώ να μας βρει πεισμωμένους και διψασμένους για νέα δημιουργικότητα.
* Φωτογράφιση από τον Γιώργο Καμηλάκη στο Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη (Μυρτιά Ηρακλείου)
