Τα έντονα και πρωτόγνωρα συναισθήματα που προκαλεί στους ανθρώπους η νέα πραγματικότητα της πανδημίας του κορονοϊού και της κοινωνικής απομόνωσης που επιβάλλεται αναγκαστικά ως μέτρο αποφυγής εξάπλωσης του ιού, αναλύει η οργανωσιακή ψυχολόγος Βάσω Αντωνίου, συμβουλεύοντάς μας να θεωρούμε τον φόβο ως κάτι φυσιολογικό που μας προστατεύει, να διατηρούμε την επικοινωνία μας με το άμεσο δίκτυο επαφών που έχουμε ήδη καθώς επίσης και τη ρουτίνα μας εντός σπιτιού, γιατί όπως η ίδια εξηγεί «αυτό δίνει μια αίσθηση κανονικής ζωής και αυτό ακριβώς έχουμε ανάγκη τέτοιες ώρες», ενώ αποκαλύπτει από τι πραγματικά κινδυνεύουμε όταν εμφανίζουμε υπέρμετρο άγχος μπροστά στα αρνητικά γεγονότα και τα νέα δεδομένα που αλλάζουν από τη μια στιγμή στην άλλη.
- Η κατάσταση της πανδημίας και το καθεστώς της καραντίνας ή μιας πιθανής απαγόρευσης κυκλοφορίας είναι παράγοντες που αυξάνουν το επίπεδο στρες σε έναν άνθρωπο;
Τόσο η πανδημία ως κατάσταση όσο και τα μέτρα που καλείται ο κόσμος να εφαρμόσει είναι δύο γεγονότα που είναι αρκετά στρεσογόνα. Στρεσογόνα σημαίνει ότι θα επιφέρουν μια αναστάτωση. Τα συναισθήματα που προκαλούνται είναι ποικίλλα, δηλαδή μπορεί να υπάρχει έντονος φόβος, μπορεί να υπάρχει φόβος και άγχος που είναι πολύ κοντινά ως έννοιες, από εκεί και πέρα όμως μπορεί να προκληθούν και συναισθήματα στενοχώριας ή απελπισίας. Επί της ουσίας δεν υπάρχουν σωστά ή λανθασμένα συναισθήματα, το τι θα νιώσει ο κάθε άνθρωπος είναι θεμιτό και εξατομικευμένο.
- Εσείς έχετε γίνει δέκτης τέτοιων συναισθημάτων αυτές τις μέρες είτε από τους ασθενείς σας είτε από ό,τι πληροφορείστε από άλλους συναδέλφους;
Ναι φυσικά. Και από ανθρώπους που συνεργάζομαι επαγγελματικά αλλά και από το περιβάλλον μου και μάλιστα αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι αυξάνεται και η ένταση. Δηλαδή, ένας άνθρωπος που είναι αγχώδης μπορεί αυτή τη στιγμή να παρουσιάζει πανικό ή να είναι μεγαλύτερη η διάρκεια του άγχους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οπότε είναι συχνό στην παρούσα φάση και ειδικά κυρίως επειδή υπάρχει μια ρευστότητα. Όλα αλλάζουν από τη μια στιγμή στην άλλη, το ζήσαμε έντονα την περασμένη βδομάδα αυτό. Ο παράγοντας της αβεβαιότητας επιτείνει το άγχος, το άγνωστο δηλαδή, και επίσης η έντονη καταστροφολογία που υπάρχει.
- Οι πραγματικές εικόνες του αριθμού των νεκρών από τις γειτονικές χώρες χωρίς καμία επιπλέον δραματοποίηση δεν αρκούν από μόνες τους για να προκαλέσουν αρνητικά συναισθήματα;
Έχει κι έναν πολύ αντικειμενικό παράγοντα η κατάσταση. Δεν είναι σκέτη καταστροφολογία με την έννοια ότι απλά γινόμαστε προάγγελοι ειδήσεων χωρίς να υπάρχει έρεισμα. Υπάρχουν όντως αρνητικά γεγονότα, άνθρωποι πεθαίνουν, ξεφεύγει η κατάσταση από τον έλεγχο στη γειτονιά μας οπότε ναι, όλα αυτά αποτελούν παράγοντες που μας αυξάνουν το στρες.
- Υπάρχει κάποια ομάδα του πληθυσμού που το βιώνει πιο βαριά, μπορεί να είναι οι ηλικιωμένοι ή τα μοναχικά άτομα που μπορεί να νιώθουν ανασφάλεια;
Δεν έχω επίσημα στατιστικά να σας δώσω αυτή τη στιγμή αλλά ο καθένας έχει τη δική του αντίδραση, ανεξάρτητα από το σε ποια ομάδα ανήκει ή ποια είναι η ηλικία του ή ποια είναι η κατάσταση της υγείας, αν ανήκει σε ευπαθείς ομάδες ή όχι. Στους ανθρώπους που είναι πιο επιρρεπείς στο άγχος παρατηρείται όντως μια ευαλωτότητα, θα έχουν όλο και περισσότερο άγχος μπροστά σε αυτές τις καταστάσεις. Από εκεί και πέρα, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία είναι κι εκείνοι που απειλούνται περισσότερο από τον συγκεκριμένο ιό, οπότε κι εδώ υπάρχει θέμα.
- Τι θα συμβουλεύατε αυτούς τους ανθρώπους που νιώθουν μεγαλύτερη απειλή από τον ιό σε σχέση με αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να τους δημιουργηθούν για να τα καταπολεμήσουν;
Για όλους ισχύουν οι ίδιοι κανόνες. Χρειάζεται να μείνουμε σπίτι, να απομονωθούμε αυτή τη στιγμή. Αυτό που χρειάζεται πρώτα από όλα είναι να αναγνωρίσουμε τη σοβαρότητα της κατάστασης, να μην την υποτιμήσουμε, οπότε να εφαρμόσουμε τα μέτρα. Από εκεί και πέρα πρέπει να δεχθούμε ως φυσιολογικά τα συναισθήματα που μας δημιουργούνται. Δηλαδή είναι πολύ φυσιολογικός ο φόβος μπροστά σε μια κατάσταση που είναι άγνωστη ή που ολοένα επιδεινώνεται απειλητικά. Και να δεχθούμε ότι ο φόβος είναι εκεί για να μας προστατεύσει. Αν δεν φοβόμασταν δεν θα παίρναμε μέτρα. Άρα ο φόβος είναι σύμμαχός μας, αυτό που δεν θέλουμε είναι να γίνει υπέρμετρος. Οπότε για να μη γίνει υπέρμετρος αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να πάρουμε την κατάσταση στα σοβαρά, να δεχτούμε ότι είναι φυσιολογικό αυτό που νιώθουμε και να προσπαθήσουμε να στηρίξουμε και να εμψυχώσουμε τον εαυτό μας κάνοντας αυτό που πρέπει κι έχοντας την ελπίδα ότι αφού κάνουμε αυτό που πρέπει, θα τα καταφέρουμε και θα περάσει.
Ένα άλλο πολύ βασικό είναι ότι χρειάζεται να ενημερώνονται οι άνθρωποι από αξιόπιστες πηγές τόσο ώστε να μην ξεπερνούν την ισορροπία, δηλαδή να μην υπερεκτίθενται σε αρνητικά γεγονότα, όχι δηλαδή συνέχεια γιατί αυτό θα αυξήσει το άγχος σίγουρα και θα δημιουργήσει μια περιττή τρομοκρατία. Σχετικά με τους μοναχικούς ανθρώπους, ακόμα και η απομόνωση απαιτεί ένα βασικό επίπεδο επικοινωνίας με το άμεσο δίκτυό μας, οικογένεια, φίλοι, όσο μειωμένο κι αν είναι. Από εκεί και πέρα, αν μιλάμε για ανθρώπους που δεν έχουν επαφές, τότε συστήνονται τηλεφωνικές γραμμές στήριξης οι οποίες από όσο γνωρίζω λειτουργούν κανονικότατα και είναι η στιγμή που τις χρειαζόμαστε και περισσότερο, οπότε ας ενημερωθούν γύρω από τέτοιου είδους βοήθεια. Επίσης, ενδεικτικά να αναφέρουμε τη γραμμή της ΚΛΙΜΑΚΑ η οποία απευθύνεται σε ανθρώπους με προβλήματα ψυχικής υγείας και προσφέρει εξειδικευμένη ιατρική συμβουλευτική.
- Επειδή δεν μπορούν όλοι να εκλογικεύουν τους φόβους τους, από τι κινδυνεύουν οι άνθρωποι αυτήν την περίοδο της απομόνωσης και της πανδημίας πέραν των παθολογικών συμπτωμάτων; Τι να συμβουλεύσουμε ανθρώπους που τους κυριεύουν τα αρνητικά συναισθήματα ώστε να τα τιθασεύσουν;
Μια στρεσογόνα κατάσταση σίγουρα θα επιτείνει όποιο πρόβλημα ή ιδιαιτερότητα έχει ο καθένας στην καθημερινότητά του. Για παράδειγμα, αν έχω κλειστοφοβία, μπορεί να είναι σε μια πιο ήπια μορφή αν δεν είμαι στρεσαρισμένος γενικότερα, αν όμως έχω έναν παράγοντα που με στρεσάρει αυτό μπορεί να επιτείνει την αίσθηση της κλειστοφοβίας. Ή αν έχω μικροβιοφοβία σίγουρα αυτήν την περίοδο αναμένεται να είναι σε έξαρση η ιδιαιτερότητα αυτή. Ένας μέσος όρος όλων των φοβιών μας μπορεί να έχει μια αύξηση. Αυτό χρειάζεται να το δεχθούμε ως κάτι το φυσιολογικό και αναμενόμενο. Αν υπάρχει περίπτωση κρίσης πανικού, χρειάζεται να την αντιμετωπίσουμε αφήνοντας το συναίσθημά μας να κάνει τον κύκλο του χωρίς να δράσουμε πάνω σε αυτό. Από μόνο του το άγχος δεν μπορεί να προκαλέσει κάτι χειρότερο επάνω μας ή μέσα μας γιατί το άγχος έχει μια στιγμιαία έκφανση. Αυτό που μπορεί να δημιουργήσει όμως είναι μια αναποτελεσματική συμπεριφορά. Δηλαδή, αν εγώ αγχωθώ πολύ, δεν θα πάθει κάτι ο οργανισμός μου εκείνη τη στιγμή από το άγχος, αλλά μπορεί το άγχος να με βάλει να βγω από το σπίτι χωρίς να σκεφτώ να πάρω τα μέτρα ασφαλείας και αυτό να μου προκαλέσει πρόβλημα. Από μόνο του το άγχος δεν κάνει κακό, οι συμπεριφορές στις οποίες μας βάζει είναι το πρόβλημα. ‘Αρα αν και είναι πολύ δυσφορικό συναίσθημα, πρέπει να το νιώσουμε, να το αφήσουμε να καταλαγιάσει και μετά να δράσουμε.
- Συμβουλές για την νέα πραγματικότητα που βιώνουμε μένοντας σπίτι;
Έχει σημασία όταν απομονωνόμαστε να διατηρούμε επικοινωνία με τους άλλους και το τηλέφωνο και τα μέσα δικτύωσης βοηθούν σε αυτό. Η επικοινωνία θα πρέπει να έχει μια πολύ ισορροπημένη μορφή, θα πρέπει να μην μιλάμε μόνο για αρνητικά γεγονότα και θα πρέπει να έχει μια μορφή υποστήριξης κι εμψύχωσης.
- Γεγονότα που βλέπουμε να δημιουργούνται τώρα με την πανδημία του κορονοϊού, όπως τα προγραμματισμένα καθημερινά ραντεβού στα μπαλκόνια είναι κάτι που καταπολεμά το αίσθημα της μοναξιάς και δίνει την αίσθηση ίσως στον καθένα ότι υπάρχει ελπίδα και δεν είναι μόνος του σε αυτό που βιώνει;
Η αυθόρμητή μου απάντηση είναι ναι γιατί αυτά δημιουργούν το αίσθημα της κοινότητας και της σύνδεσης με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Από την άλλη όμως θα έλεγα ότι ο καθένας θα πρέπει να το κρίνει και για τον εαυτό του γιατί υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να το νιώσουν και αρνητικά, ότι είναι κάτι που δείχνει ότι τα πράγματα είναι πολύ άσχημα ή πολύ σοβαρά. Ξέρετε, ο καθένας μας μπορεί να ερμηνεύσει καταστάσεις με διαφορετικό τρόπο. Οπότε η βασική γραμμή είναι ότι προσπαθούμε να κάνουμε πράγματα που έχουν θετικό αποτέλεσμα για μας.
- Θα συμβουλεύατε ηλικιωμένους που τώρα που έκλεισαν οι Λέσχες Φιλίας που ήταν μοναδικός τόπος κοινωνικοποίησης για εκείνους, να βρουν τρόπους να δίνουν σταθερά ραντεβού καθημερινά διαδικτυακά από το σπίτι τους;
Τέτοια ραντεβού on line είναι πάρα πολύ σημαντικά. Όσοι δεν έχουν εξοικείωση με την τεχνολογία μπορούν να ζητήσουν βοήθεια από άτομα του περιβάλλοντός τους γιατί ναι είναι σημαντικό.
Γενικά, μέσα στον περιορισμό που έχουμε είναι καλό να διατηρούμε τη ρουτίνα μας και την αυτοφροντίδα μας. Πάντα εντός του περιορισμού των μέτρων, σίγουρα δεν μπορούμε να κάνουμε ό,τι πριν αλλά μπορούμε να τηρούμε τις ώρες ύπνου, του φαγητού, της άσκησης, τα πράγματα που μας ευχαριστούν μέσα στο σπίτι. Γιατί αυτό δίνει την αίσθηση της κανονικής ζωής, της κανονικότητας. Και αυτό το έχουμε ανάγκη σε τέτοιες ώρες.
