Του Ευάγγελου Βενιζέλου*
Στο προσφυγικό αποτυπώνεται με ανάγλυφο τρόπο η παθογένεια της κυβερνητικής αντίληψης γύρω από τη θέση της χώρας μέσα στους ευρωπαϊκούς και διεθνείς συσχετισμούς.
Στο πεδίο της οικονομίας ενώ οι παραδοχές πάνω στις οποίες οι λεγόμενες αντιμνημονιακές δυνάμεις είχαν οικοδομήσει την αφήγηση τους κατέρρευσαν παταγωδώς ήδη από τον Ιούλιο του 2015, διατηρούνται ακόμη και μετά το τρίτο μνημόνιο επικίνδυνα κατάλοιπα δημαγωγικής θρασυδειλίας που ξέρουμε ποια επίπτωση έχουν. Ανεβάζουν για την κοινωνία το κόστος της τελικής διευθέτησης σε ζητήματα όπως το ασφαλιστικό ή το φορολογικό. Η ελληνική οικονομία και τελικά οι έλληνες πολίτες επιβαρύνονται με παράταση της ύφεσης και της ανεργίας, με απώλεια περιουσιακών στοιχείων, με ακύρωση θεμελιωμένων δικαιωμάτων, με διάψευση προσδοκιών. Το κόστος είναι μεγάλο και δεν ήταν καθόλου μοιραίο και αναπόφευκτο. Είναι όμως κόστος οικονομικό και κοινωνικό. Δεν αφορά τον πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας με την έννοια των θεμάτων εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας και άμυνας.
Η διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών συνδέεται δυστυχώς με τον σκληρό αυτό πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας και με την εσωτερική πολιτική κατάσταση σε πολλές χώρες - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εσφαλμένες εκτιμήσεις και συσχετίσεις στο πεδίο αυτό δεν έχουν κόστος απλώς οικονομικό και κοινωνικό αλλά κόστος κατά κυριολεξία εθνικό.
Η κυβέρνηση στην πρώτη φάση αδυνατούσε να κατανοήσει το μέγεθος και τη δυναμική του προβλήματος και επεδίωξε τελείως απλοϊκά να το συσχετίσει με τη διαπραγμάτευση για το μνημόνιο. Από την πρώτη αυτή φάση διατηρείται ακόμη το σενάριο μιας χυδαίας ανταλλαγής μεταξύ φιλοξενίας περισσότερων προσφύγων στην Ελλάδα και απομείωσης του ελληνικού δημοσίου χρέους. Η συσχέτιση είναι πέρα από χυδαία και ανόητη και περιττή γιατί η πρόσθετη παρέμβαση στο χρέος έχει συμφωνηθεί ήδη από το 2012 και έχει με μεγάλη ακρίβεια και αυστηρότητα περιγραφεί στη συμφωνία της 12ης Ιουλίου 2015 για το τρίτο μνημόνιο. Το μόνο που θα μπορούσε να συμβεί ως προς το ζήτημα αυτό θα ήταν να αναλάβει η Ελλάδα πρόσθετο και δυσανάλογο βάρος μόνιμης φιλοξενίας προσφύγων για να πάρει στο χρέος αυτό που θα έπαιρνε ούτως ή άλλως.
Δυστυχώς τους πρώτους μήνες του 2015 η νέα τότε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ είχε επιχειρήσει να συνδέσει την οικονομική διαπραγμάτευση με ζητήματα κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, όπως οι κυρώσεις της ΕΕ έναντι της Ρωσίας. Ευτυχώς η ατυχής αυτή έμπνευση είχε μικρή διάρκεια και οδήγησε τελικά σε επιδεικτικές κινήσεις «υποδειγματικής» νομιμοφροσύνης της ελληνικής κυβέρνησης προς το κεντρικό ρεύμα της δυτικής ( ευρωαμερικανικής ) πολιτικής.
Οι αγκυλώσεις όμως φαίνεται ότι είναι ανθεκτικές. Η κυβέρνηση που εκπροσωπεί διεθνώς τη χώρα και έχει τη στήριξη μας σε όλα τα εθνικής σημασίας θέματα, δεν μπόρεσε μέχρι σήμερα να αντιληφθεί ότι έπρεπε να στερήσει από όλα τα κράτη - μέλη της ΕΕ που κινούνται ως χώρες διέλευσης ή προορισμού, δηλαδή για εσωτερικούς λόγους, με μεγάλη νευρικότητα στο προσφυγικό ζήτημα, κάθε πιθανό, πραγματικό ή προσχηματικό, ισχυρισμό κατά της Ελλάδος που ενοχοποιείται με ευκολία ως παράκτια πύλη εισόδου στην ΕΕ. Αυτό ισχύει κατά μείζονα λόγο με την Τουρκία που έχει κάθε λόγο να μετακυλύει την ευθύνη στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου, αλλά και με την ΠΓΔΜ που έχει κάθε λόγο να θέλει να υποκαταστήσει την Ελλάδα ως «σύνορο» της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δυστυχώς ο τρόπος με τον όποιο έγινε εδώ και λίγες ημέρες η κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού, με επιχειρησιακό βραχίονα το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας προκειμένου να οργανωθούν τα κέντρα καταγραφής και πρώτης φιλοξενίας δείχνει την αντίληψη που είχε επικρατήσει και αποκαλύπτει το χρόνο που δυστυχώς χάθηκε.
Ακόμη όμως και τώρα δεν υπάρχει μια κωδικοποιημένη επίσημη ελληνική θέση για το σύνολο του προβλήματος. Πρέπει να λέγεται με απλό και επίμονο τρόπο ότι αν η Τουρκία ελέγξει τις ακτές της και τα χωρικά της ύδατα δεν θα υπάρχουν πρόσφυγες και μετανάστες χωρίς χαρτιά που διασχίζουν με παράνομους διακινητές το Αιγαίο θέτοντας σε κίνδυνο τις ζωές τους και τις ζωές των παιδιών τους. Οι δε πρόσφυγες που δικαιούνται της προστασίας της συνθήκης της Γενεύης πρέπει να καταγράφονται στην Τουρκία και να μεταφέρονται επίσημα και με ασφάλεια σε ευρωπαϊκό έδαφος, όχι μόνο μέσω Ελλάδας αλλά και μέσω λιμένων άλλων κρατών μελών ώστε να αποφεύγεται ένα τραγικά επικίνδυνο θαλάσσιο και στη συνέχεια ένα επώδυνο χερσαίο ταξίδι. Αυτό το νόημα έχει η πρότασή μου για πλωτά hot spots της ΕΕ υπό την αιγίδα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ που θα λειτουργούν σε επαφή με τις τουρκικές ακτές.
Σε άρθρο μου με τον τίτλο «Προσφυγικό και Εθνικά Θέματα» που δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή της Κυριακής 3.1.2016, είχα τονίσει την ανάγκη η Ελλάδα να αποδεχθεί την πλήρη συνεργασία με την FRONTEX και την πρόταση για σύσταση ευρωπαϊκής συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής υπό τον αυτονόητο όρο ότι οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες θα σέβονται και θα προστατεύουν ως ευρωπαϊκά σύνορα τα ελληνικά όπως τα ορίζει η Ελλάδα. Με απόλυτο δηλαδή σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας, των κυριαρχικών δικαιωμάτων ( θαλάσσιες ζώνες ) και των διεθνών αρμοδιοτήτων ( FIR , SAR ) της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Η ξαφνική μεταφορά του ζητήματος στο ΝΑΤΟ με γερμανό-τουρκική πρωτοβουλία κινδυνεύει να μετατρέψει ένα ζήτημα αστυνομικής προστασίας των συνόρων της ΕΕ σε ζήτημα στρατιωτικής / αεροναυτικής επιχείρησης μέσα στη δομή διοίκησης ( που βελτιώθηκε, πρέπει να θυμίσουμε, σημαντικά το 2010-11) και τη δομή δυνάμεων του ΝΑΤΟ. Σε κάθε περίπτωςη μιλούν για «επιχείρηση» και βεβαίως όχι για «άσκηση». Η επιχείρηση αυτή έχει προφανώς σημασία για τη στεγανοποίηση των τουρκικών ακτών και την επιτήρηση των τουρκικών χωρικών υδάτων χωρίς τη διέλευση από τα οποία δεν είναι δυνατή η είσοδος στα ελληνικά.
Μια τέτοια εξέλιξη κρίνεται στις κανονιστικές και επιχειρησιακές της «λεπτομέρειες» για τις οποίες η Ελλάδα δίνει αγώνα τα τελευταία 35 χρόνια, δηλαδή μετά την επάνοδο της στο στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας. Θα δούμε τις αποφάσεις του Βορειοατλαντικού Συμβουλίου, πολιτικές και στρατιωτικές. Ο διάβολος κρύβεται ως γνωστόν στις κρίσιμες αυτές «λεπτομέρειες» που μπορεί για κάποιους εκτός Ελλάδος, που δεν έχουν συνείδηση του βάρους της ιστορίας και της γεωγραφίας της περιοχής, να φαίνονται κουραστικές ή ανούσιες είναι όμως εξαιρετικά σημαντικές για τη σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή και το σεβασμό του διεθνούς δικαίου.
Υποθέτω ότι μόνος στόχος όλων των εταίρων μας είναι η προστασία των ανθρώπινων ζωών και η αποτελεσματική αστυνόμευση των συνόρων κάθε κράτους μέλους της Ε.Ε. ως κοινών ευρωπαϊκών συνόρων. Αν αυτό αληθεύει, τότε οι τεχνικές λύσεις μπορεί να είναι εύκολες και γρήγορες με σεβασμό στην εθνική κυριαρχία, τα κυριαρχικά δικαιώματα και τις διεθνείς αρμοδιότητες της χώρας μας που σηκώνει δυσανάλογα μεγάλο βάρος. Για να το πετύχουμε όμως αυτό η κυβέρνηση πρέπει να ξεφύγει από προχειρότητες, αντιφάσεις, παλινωδίες και αδράνειες ώστε να αντιλαμβάνεται τι λένε και τι εννοούν οι συνομιλητές της . Ας μη ξεχνάμε ότι η πρόταση Μέρκελ - Νταβούτογλου για εμπλοκή του ΝΑΤΟ διατυπώθηκε ελάχιστες ημέρες μετά τη συνάντηση Μέρκελ - Τσίπρα στο Λονδίνο και όλες τις άλλες επαφές που έγιναν εκεί.
* Ο Ευάγγελος Βενιζέλος είναι πρώην Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και πρώην Υπουργός Εξωτερικών.
