Στην ανατολή του 2018, σημάδια μιας «νέας κανονικότητας» εμφανίζονται πάνω στο σώμα της Ευρώπης. Στην Καταλονία οι εκλογές επιβεβαίωσαν το διχασμό της κοινωνίας, και η επόμενη ημέρα οδηγεί σε μια αποσχιστική κυβέρνηση όταν η πλειοψηφία της κοινωνίας είναι κατά της απόσχισης, άρα η πόλωση θα βαθύνει.
Στην Ιταλία, ενόψει των εκλογών του Μαρτίου, η συγκρουσιακή δυναμική Βορρά-Νότου εξακολουθεί να υφίσταται. Στην Πολωνία και την Ουγγαρία διαμορφώνεται μια οιονεί συμμαχία εθνικιστικών κυβερνήσεων, ενώ στην Αυστρία βιώνουν για δεύτερη φορά μια περιπέτεια, μετά από εκείνη του 2000 με τον Χάιντερ, με τη χώρα να έχει μπει για τα καλά στο μικροσκόπιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
«Στην αυγή του 2018 η Ευρώπη θυμίζει ξανά ναρκοπέδιο», λέει ο Κώστας Λάβδας, καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής, στο Πάντειο, ο οποίος μιλά για ένα εξαιρετικά σύνθετο στη διαχείρισή του από την Ευρωπαϊκή Ένωση παιχνίδι σε τρία επίπεδα. Διότι από τη μια η Ευρώπη καλείται να τιθασεύσει την ακροδεξιά, όμως από την άλλη πρέπει να ακολουθήσει πολιτικές που να αποτυπώνουν στο νου και την καρδιά των πολιτών μια αίσθηση εξωτερικών συνόρων της Ένωσης απέναντι στα κύματα μετανάστευσης, αλλά και να απαντούν στον κίνδυνο κινεζοποίησης του εργατικού δυναμικού.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Σχολιάστε μας το αποτέλεσμα των εκλογών στη Καταλονία. Οι αυτονομιστές διατήρησαν την απόλυτη πλειοψηφία στη τοπική Βουλή, ενώ το Λαϊκό Κόμμα του Ραχόι έχασε τις οκτώ από τις 11 έδρες του, προς όφελος κυρίως του Ciudadanos (κεντροδεξιά). Τελικά αυτές οι εκλογές ήταν μια νίκη του Πουτζδεμόν και μια ήττα για το Ραχόι; Πως να διαβάσουμε το αποτέλεσμα;
Μια λέξη: Διχασμός. Αυτό είναι το βασικό στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε. Τα τρία κόμματα των αυτονομιστών εξασφάλισαν 70 από τις 135 έδρες της τοπικής Βουλής, δηλαδή οριακά την απόλυτη πλειοψηφία, με δύο λιγότερες έδρες σε σχέση με το 2015. Η κοινοβουλευτική πλειοψηφία οφείλεται στο τοπικό εκλογικό σύστημα, καθώς τα κόμματα της απόσχισης δεν διαθέτουν την πλειοψηφία στην κοινωνία της Καταλονίας.
Το 52% ψήφισε τα κόμματα που τάσσονται εναντίον της απόσχισης. Οπότε αυτό που κυρίως έγινε είναι ότι επιβεβαιώθηκε ο διχασμός της κοινωνίας στην Καταλονία. Η προσωρινή ανάκληση του καθεστώτος αυτονομίας της περιοχής από τον Ραχόι συνέβαλε στη συσπείρωση των αυτονομιστών, αλλά πιθανότατα προβλημάτισε προς άλλη κατεύθυνση πολλούς αναποφάσιστους.
Φαίνεται ότι ενώ οι Καταλανοί προτίμησαν τα κόμματα της ανεξαρτησίας, οι μισοί σχεδόν κάτοικοι της Καταλονίας που προέρχονται από άλλες περιοχές της Ισπανίας τείνουν να ψηφίζουν με κριτήρια Ισπανικά. Αλλά πέρα από τις συγκυρίες, κρίσιμο ρόλο διαδραματίζει η θεσμική και πολιτική κουλτούρα. Θυμίζω ότι το Σκωτικό δημοψήφισμα του 2014 για την ανεξαρτησία έγινε μετά από διεξοδική συζήτηση και συμφωνία με το Λονδίνο και ήταν απολύτως αποδεκτό και νομιμοποιημένο. Η συμμετοχή έφτασε το 85% και οι υποστηρικτές της παραμονής στο Ηνωμένο Βασίλειο υπερίσχυσαν με ένα καθαρό 55%.
- Κρίσης συνέχεια επομένως στη Καταλωνία;
Το ουσιαστικό ζήτημα σήμερα είναι ότι η Καταλονία παραμένει διχασμένη και περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους δεν υποστηρίζουν την ανεξαρτησία. Υπάρχει και η μεγάλη εικόνα: Η προσπάθεια μιας εκ των υστέρων, έμμεσης νομιμοποίησης μιας παράτυπης, εξω-συνταγματικής και οιονεί πραξικοπηματικής δαδικασίας – όπως το αμφισβητούμενο δημοψήφισμα στην Καταλονία με συμμετοχή μόλις 43% – ανοίγει τον ασκό του Αιόλου αναφορικά με εξω-και παρα-συνταγματικές πρακτικές και διαδικασίες σε πολλά σημεία της Ευρώπης.
- Από την άλλη πλευρά αρκετοί αναλυτές θεωρούν ότι αν οι αυτονομιστές καταφέρουν να συνεννοηθούν και να σχηματίσουν μια συμμαχία, τότε θα ξαναπάρουν τα ηνία στην Καταλονία. Το πιστεύετε; Και αν συμβεί αυτό, επιστρέφουμε στο σημείο που βρισκόμασταν μερικούς μήνες πριν;
Ο νέος κυβερνητικός συνασπισμός – όταν και εφόσον προκύψει – θα είναι υπερ της ανεξαρτησίας αλλά θα βασίζεται σε μια ισχνή κοινοβουλευτική πλειοψηφία και μια αρκετά συμπαγή κοινωνική μειοψηφία. Γιατί η πλειοψηφία εξακολουθεί να ψηφίζει κόμματα που δεν στηρίζουν την απόσχιση.
Όπως σωστά επισημαίνει η Ινές Αριμάδας, η επικεφαλής του ψηφοδελτίου των Σιουδαδάνος, το αποτέλεσμα των τοπικών εκλογών επιβεβαιώνει ότι τα αποσχιστικά κόμματα δεν μπορούν να μιλούν εξ ονόματος όλης της Καταλονίας. Μια αποσχιστική κυβέρνηση με ισχνή πλειοψηφία απλώς θα βαθύνει το διχασμό.
Στο μεταξύ το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας ανακοίνωσε – μόλις μιά ημέρα μετά την υπερίσχυση των αυτονομιστών στις τοπικές εκλογές – ότι επεκτείνει και σε άλλους υπόπτους την άσκηση διώξεων με τις κατηγορίες της εξέγερσης, της στάσης και της υπεξαίρεσης. Κι όλα αυτά ενώ η τοπική οικονομία συνεχίζει να υποχωρεί. Η περιπέτεια μπορεί να οδηγήσει σε έξοδο από το ευρώ αλλά και την ΕΕ, οπότε οι εσωτερικές συγκρούσεις θα ενταθούν. Ο Πουτζδεμόν ήταν και παραμένει τυχοδιώκτης.
- Ας παραμείνουμε στο νότο. Το Μάρτιο έχουμε εκλογές στην Ιταλία όπου ο ευρωσκεπτικισμός βρίσκεται σε άνοδο. Το Κίνημα Πέντε Αστέρων διεκδικεί με ελπίδες την πρωτιά, με ποσοστά 25%-27%, δηλαδή πάνω από την φιλοευρωπαική Ιταλική Κεντροαριστερά, και ενώ Λέγκα του Βορρά και Φόρτσα Ιταλία προβλέπεται να συγκεντρώσουν γύρω στο 15% έκαστο….
Τις παραμονές καθιέρωσης του ευρώ και της εξαρχής συμμετοχής της Ιταλίας σε αυτό, αποσοβήθηκε μια κρίση Βορρά-Νότου, που προοπτικά θα μπορούσε να στοιχίσει ακόμη και την ακεραιότητα του ιταλικού κράτους. Η μετέπειτα διαχείριση της εσωτερικής πολιτικής υποβόσκουσας κρίσης σε συνδυασμό πλέον με την ελπιδοφόρο συμμετοχή στο ευρώ, μπόρεσαν εν μέρει να αμβλύνουν τη συγκρουσιακή δυναμική, η οποία εξακολουθεί να υφίσταται. Είναι απαραίτητο για την ΕΕ να αναπτύξει πολιτικές που να αποτυπώνουν στο νου και την καρδιά των ευρωπαίων πολιτών μια αίσθηση εξωτερικών συνόρων της Ένωσης και αποτελεσματικής διαχείρισής τους, διότι η μετανάστευση θα διαδραματίσει σχεδόν σε όλα τα μέλη κρίσιμο καταλύτη πολιτικών εξελίξεων τον επόμενο χρόνο.
- Ας μεταφερθούμε στη κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Τι σημαίνει η προειδοποίηση των Βρυξελλών ότι η Πολωνία κινδυνεύει να χάσει το δικαίωμα ψήφου της στα Συμβούλια λόγω συστηματικής χειραγώγησης της Δικαιοσύνης αλλά και των μέσων ενημέρωσης;
Να σημειώσουμε την ημερομηνία: Τετάρτη, 20/12/2017, η Επιτροπή ενεργοποίησε για πρώτη φορά στην ιστορία το άρθρο 7 της Ευρωπαϊκής Συνθήκης κατά κράτους-μέλους, εν προκειμένω της Πολωνίας. Το άρθρο 7 της Συνθήκης καθιερώνει ένα μηχανισμό αναστολής ορισμένων δικαιωμάτων σε περίπτωση σοβαρής και διαρκούς παραβίασης των δημοκρατικών αξιών από κράτος μέλος. Η Επιτροπή κατέληξε ότι υπάρχει σαφής κίνδυνος παραβίασης του κράτους δικαίου και της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης στην Πολωνία.
Βέβαια πρόκειται προς το παρόν για εισήγηση προς στα άλλα κράτη, τα οποία με ειδική πλειοψηφία 4/5 (22 στα 28) θα αποφασίσουν αν θα προχωρήσει η διαδικασία. Νομίζω ότι η Επιτροπή σαφώς και έχει σοβαρά επιχειρήματα. Αν προχωρήσει – και στην αρχή θα προχωρήσει – τότε σε επόμενα βήματα της διαδικασίας θα κληθούν και πάλι τα κράτη να αποφασίσουν για κυρώσεις, τότε όμως με ομοφωνία.
Πως να ερμηνεύσουμε ότι την κυβέρνηση της Πολωνίας στηρίζει και αυτή της Ουγγαρίας;
Εδώ αποκτά σημασία η δήλωση της Ουγγαρίας ότι εάν η διαδικασία προχωρήσει τότε η ίδια δεν θα συναινέσει σε κυρώσεις κατά της Πολωνίας: μια οιονεί συμμαχία των εθνικιστικών κυβερνήσεων. Αυτό που ουσιαστικά επιχειρεί η Επιτροπή είναι η καθημερινοποίηση της διαδικασίας του άρθρου 7, η οποία παύει να θεωρείται «πυρηνική επιλογή» και μπαίνει πλέον στα εργαλεία πολιτικής με πιθανούς αποδέκτες και άλλα κράτη, όπως η Ουγγαρία.
Πέρα από το μείζον, που είναι η εισαγωγή του άρθρου 7 στην πραγματική ζωή της Ένωσης, η Επιτροπή προφανώς επιχειρεί να προκαλέσει και ένα ανακάτεμα της τράπουλας στην πολωνική πολιτική. Μην ξεχνάτε και ότι ο κ. Τουσκ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι Πολωνός, βρίσκεται σε σύγκρουση με τους εθνικιστές στη χώρα του, αλλά αποτελεί και εντελώς διακριτή φωνή στις Βρυξέλλες.
Είχαμε την εντύπωση ότι οι ακροδεξιές φωνές της Ευρώπης είχαν κάπως σωπάσει, φαίνεται όμως ότι δεν είναι έτσι. Αναφέρομαι στη περίπτωση της νέας κυβέρνησης της Αυστρίας (Κούρτς-Στράχε) με τη χώρα να βαδίζει προς την «δημοκρατορία» σύμφωνα με τη «Liberation». Πως θα χαρακτηρίζατε την Ευρωπη στην αυγή του - 2018 και τι σας ανησυχεί περισσότερο;
Στην αυγή του 2018, η Ευρώπη θυμίζει ξανά ναρκοπέδιο. Τρία είναι τα κρίσιμα ερωτήματα καθώς ξημερώνει ο νέος χρόνος. Πρώτον, εαν θα τιθασευτεί η ακροδεξιά στο άρμα μιας εν πολλοίς πετυχημένης πορείας της ευρωζώνης για τα περισσότερα μέλη της και, γενικότερα, της ειρηνικής πορείας της Ένωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, η Αυστρία θα είναι στο μικροσκόπιο τους επόμενους μήνες, για δεύτερη φορά μετά την περιπέτεια με τον Χάιντερ προ ετών, το έτος 2000. Όμως τώρα υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η πορεία θα είναι σαφώς πιο ευρωπαϊκή. Ζητήματα όπως αυτά που τίθενται με την Ουγγαρία και την Πολωνία είναι πιο σύνθετα, αλλά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η μεγάλη ελπίδα της ακροδεξιάς στην Ευρώπη – η κυρία Λεπέν – ηττήθηκε.
Δεύτερον, το ερώτημα εάν και μέσα από ποιές συμμαχίες θα κατασταλάξουμε σε ένα μείγμα πολιτικής που θα απομακρύνει το φάσμα της «κινεζοποίησης» του εργατικού δυναμικού και θα απαντήσει σε κάποια από τα ουσιαστικά ζητήματα που θέτει η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία. Αποκλειστικά με ένα δογματικά ελευθεριακό – δηλαδή ψευδοφιλελεύθερο – πρόσημο, η ΕΕ δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στον κρίσιμο ρόλο της ειρηνικής συνύπαρξης και περαιτέρω θεσμικής ανάπτυξης σε αυτή την ιστορική περιοχή του πλανήτη.
Τρίτο ερώτημα είναι εάν τα επικών διαστάσεων κύματα της μετανάστευσης που επηρεάζουν σήμερα την Ευρώπη, την πολιτική και την κοινωνία της, θα τύχουν διαχείρισης με πνεύμα πραγματισμού και αυτοσυγκράτησης. Η ισλαμοφοβία θα ενταθεί, το ερώτημα είναι πόσο. Σε ένα παλαιότερο βιβλίο μου, είχα εξηγήσει πως πολιτική είναι η τέχνη της συλλογικής προσπάθειας διεύρυνσης των ορίων του εφικτού. Αυτό ακριβώς καλούνται να πράξουν οι πολιτικές ηγεσίες στην αυριανή Ευρώπη.
* Ο κ. Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, Senior Research Fellow στη London School of Economics και Καθηγητής στην Έδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στη Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστημίου Tufts στις ΗΠΑ.
Φωτογραφίες: AP Images
