Εάν ο δύσκολος χειμώνας μας βρει στην σημερινή κατάσταση, η κάθε χώρα θα κοιτάξει μόνο τον εαυτό της. Η κάθε κοινωνία θα βιώσει κύματα λαϊκισμού και κίτρινων γιλέκων, που όμοια τους δεν έχουμε φανταστεί και η φοβική Ευρώπη θα συνεχίσει να ωθείται προς την ύφεση από το μελετημένο σχέδιο του Πούτιν. Τους φόβους του για το εκρηκτικό σκηνικό το οποίο στήνεται, μεταφέρει στο Liberal ο πρώην υπ Ενέργειας Γιάννης Μανιάτης, τονίζοντας ότι αν έχουμε πιθανότητες να βγούμε νικητές από τον ενεργειακό χειμώνα, αυτό θα γίνει μόνο με ευρωπαϊκά χρήματα. Είτε πρόκειται για παρεμβάσεις στις ενεργειακές αγορές, είτε για κάποιο ευρωπαικό Ταμείο, το οποίο θα μαζέψει χρήματα από τις αγορές. Όσα και να κάνουν οι εθνικές κυβερνήσεις, μοιάζουν ασπιρίνες.
Μιλά για την ανάγκη η ΕΕ να ενώσει, έστω στο παρά πέντε τις δυνάμεις της, για την αποτυχία των αγορών σε συνθήκες πολέμου να ανταποκριθούν στην επάρκεια ενεργειακών προϊόντων σε διαχειρίσιμες τιμές, και το χρέος των Βρυξελλών να τις ξανασχεδιάσουν. Και εξηγεί ότι ακόμη και αν η Ρωσία δεν κλείσει τη στρόφιγγα του Nord Stream μετά τις 21 Ιουλίου, και πάλι τα προβλήματα θα είναι πολλά, εφόσον εν μέσω υψηλής ζήτησης συνεχιστεί η ευρωπαϊκή τροφοδοσία με μειωμένες ροές.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Η Ευρώπη και πρωτίστως η Γερμανία, θα ζουν μέχρι τις 21 Ιουλίου με την αγωνία κατά πόσο η επιχειρηματολογία της Μόσχας ότι η διακοπή λειτουργίας του Nord Stream 1 για εργασίες συντήρησης είναι προσχηματική. Πού εκτιμάτε ότι θα καταλήξει όλο αυτό το θρίλερ γύρω από τη διακοπή ή μη των ρωσικών ροών;
Προφανώς ουδείς μπορεί να κάνει την παραμικρή εκτίμηση, κάτι που ισχύει και για τις κυβερνήσεις της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, όπως και κάθε χώρας, που επηρεάζεται περισσότερο ή λιγότερο από τη τροφοδοσία με ρωσικό αέριο. Έτσι, όπως έχει εξελιχθεί η κατάσταση οι όροι έχουν δυστυχώς αντιστραφεί. Προ μηνών, ορισμένοι ειδικοί της Ευρώπης συζητούσαν κατά πόσο στις κυρώσεις της ΕΕ κατά Ρωσίας θα πρέπει να ενταχθεί και το φυσικό αέριο. Είχα τότε χαρακτηρίσει «αυτοκτονικές» παρόμοιες σκέψεις, λέγοντας ότι θα ήταν σαν να πυροβολούμε τα πόδια μας, εάν κόψουμε μόνοι μας το ρωσικό φυσικό αέριο.
Σήμερα λοιπόν η Ευρώπη, βρίσκεται αντιμέτωπη ενόψει χειμώνα με ασύμμετρες απειλές και τραγικές συνέπειες εφόσον διακοπούν οι ρωσικές ροές.
Το σχέδιο Πούτιν ήταν απολύτως μελετημένο. Στόχος της Μόσχας με αυτή την τακτική είναι να σπρώξει την Ευρώπη σε μια υφεσιακή κατάσταση. Ήταν επόμενο όταν η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις κατά της Μόσχας, η αντίδρασή της ήρθε μέσω του πιο ισχυρού της όπλου, δηλαδή του φυσικού αερίου.
Εκτός της αδυναμίας να γίνει η παραμικρή πρόβλεψη, εξίσου άκρως ανησυχητικό είναι ότι η στάθμη των αποθηκών φυσικού αερίου της ΕΕ, η οποία θα πρέπει να βρίσκεται στο 80% έως την 1η Νοεμβρίου, σήμερα κινείται στα επίπεδα του 55%. Η μειωμένη ροή μέσω Nord Stream 1 καθιστά εξαιρετικά επισφαλές κατά πόσο μέσα στο επόμενο τετράμηνο θα καταφέρει η Ευρώπη να πλησιάσει το 80%. Γεγονός που με τη σειρά του σημαίνει ότι ακόμη και αν η Gazprom δεν διακόψει εντελώς την τροφοδοσία, παρά αυτή συνεχιστεί μετά τις 26 Ιουλίου αλλά με μειωμένες ροές, και πάλι τα προβλήματα θα είναι πολλαπλάσια ενόψει χειμώνα.
Είναι σαφές ότι η Ρωσία εκβιάζει, προκειμένου να αρθούν οι κυρώσεις της Δύσης που εμποδίζουν τις εισαγωγές μηχανολογικού εξοπλισμού. Εξ ου και έχει ενδιαφέρον η απόφαση του Καναδά να επιστρέψει επισκευασμένες στην Γερμανία τις ρωσικές τουρμπίνες, οι οποίες απαιτούνται για τη συντήρηση του αγωγού Nord Stream 1 - κατ’ εξαίρεση των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί σε βάρος της Μόσχας. Η επιστροφή των τουρμπίνων αίρει την όποια «εργαλειοποίηση» από τη Μόσχα του επιχειρήματος ότι οι κυρώσεις της Δύσης εμποδίζουν την εξεύρεση του κατάλληλου εξοπλισμού για την ομαλή λειτουργία του Nord Stream1.To ερώτημα είναι φυσικά ποια θα είναι η επόμενη κίνηση της Ρωσίας. Ουδείς μπορεί να αποκλείσει τους επόμενους μήνες ο Πούτιν να βρει κάποιο άλλο επιχείρημα για να συνεχίσει να παίζει με τα νεύρα της Ευρώπης.
Πιάστηκε απροετοίμαστη η Ευρώπη απέναντι στους ρωσικούς σχεδιασμούς;
Η Ευρώπη πιάστηκε απροετοίμαστη λόγω της απίστευτης εμμονής της να ασχολείται μόνο με τη πράσινη μετάβαση και όχι (ως όφειλε), επιπλέον με την ενεργειακή ασφάλεια και την ενεργειακή φτώχεια. Η τελευταία αυξάνεται επικίνδυνα και πλήττει ολοένα και περισσότερα εκατομμύρια νοικοκυριά. Τα γερμανικά συνδικάτα προειδοποιούν ότι θα απειληθούν εκατομμύρια θέσεις εργασίας.
Τι μπορούμε να κάνουμε εδώ που φτάσαμε; Αν η ΕΕ δεν ενώσει έστω και στο παρά πέντε τις δυνάμεις της, η εξέλιξη θα είναι τραγική για το ίδιο το όραμα της ενωμένης Ευρώπης. Εάν ο δύσκολος χειμώνας μας βρει σε αυτή τη κατάσταση, η κάθε χώρα θα κοιτάζει μόνο τον εαυτό της. Η κάθε κοινωνία θα βιώσει κύματα λαϊκισμού και κίτρινων γιλέκων, την έκταση των οποίων δεν έχουμε φανταστεί. Δεν είμαι απόλυτα σίγουρος ότι ακόμη και σήμερα ο ευρωπαϊκός Βορράς έχει συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο. Εδώ πατάει ακριβώς και το σχέδιο Πούτιν. Ωθεί μια ενεργειακά φοβική και ανασφαλή Ευρώπη προς την ύφεση, δηλαδή προς τις κοινωνικές εξεγέρσεις και πολιτικά σε άνοδο του λαϊκισμού. Αυτό είναι το χειμωνιάτικο έργο που πρέπει με κάθε τρόπο, να αποφύγουμε να δούμε.
Η Ρωσία δεν θα έχει επιπτώσεις στην οικονομία της αν διακόψει τις ροές προς τον καλύτερο πελάτη της;
Το 90% του ρωσικού φυσικού αερίου διοχετεύεται μέσω αγωγών. Εξ’ αυτών των ποσοτήτων, το 70% εξάγεται στις ευρωπαϊκές χώρες. Στον άλλο μεγάλο πελάτη, δηλαδή την Κίνα, διοχετεύεται σήμερα μόνο το 5% των ρωσικών εξαγωγών μέσω του αγωγού Power of Siberia. Η εκτίμηση είναι ότι αν η Μόσχα θελήσει να ανακατευθύνει τις εξαγωγές της από την Ευρώπη προς τη Κίνα ή αλλού, θα απαιτηθεί περίπου μια δεκαετία για να κατασκευαστούν οι νέοι αγωγοί. Αυτό είναι και το μεγάλο μειονέκτημα του ενεργειακού «όπλου» του Πούτιν. Δεν αποκλείεται επομένως να συνεχίσει στην ίδια τακτική των προηγούμενων τιμών, αυτήν της σταδιακής μείωσης των ροών, δηλαδή να συνεχίσει να παίζει με τα νεύρα των Ευρωπαίων, χωρίς ωστόσο να προβεί σε ολικό κλείσιμο της στρόφιγγας.
Στον αντίποδα, ακόμη κι όταν η Ρωσία εξάγει λιγότερες ποσότητες αερίου και πετρελαίου προς Ευρώπη, είναι τόσο εξωφρενικά υψηλές οι τιμές, ώστε τα πλεονάσματα της ρωσικής οικονομίας παραμένουν εξαιρετικά υψηλά. Σκεφτείτε ότι το μέσο πλεόνασμα της Ρωσίας για το μήνα Απρίλιο καθ’ όλη την προηγούμενη δεκαετία, ήταν κατά μέσον όρο 7 δισεκατομμύρια δολάρια, τον Απρίλιο του 2022 ανήλθε στα… 37 δισ δολάρια. Σκεφτείτε επίσης ότι μεγάλο τμήμα του ρωσικού πετρελαίου αγοράζεται πλέον από την Ινδία με μια έκπτωση 20%-30%, το διυλίζει και μεταπωλεί τα παραγόμενα πετρελαιοειδή προϊόντα πίσω στις δυτικές αγορές σε πολύ ανταγωνιστικές τιμές.
Ενώ για κάποιες χώρες του Βορρά, το πρόβλημα είναι διπλό, αφορά επάρκεια και τιμές, για ορισμένες χώρες του Νότου, όπως η Ελλάδα, οι οποίες διαθέτουν LNG Terminals, ο κίνδυνος μοιάζει να επικεντρώνεται στις τιμές. Ποια η εκτίμησή σας; Πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια ενέργειας;
Το σύνολο της ευρωπαϊκής στρατηγικής και των πολιτικών της τελευταίας 20ετίας είχαν ως βασική, αυτονόητη, προϋπόθεση ότι οι εξελίξεις στις ενεργειακές αγορές θα ήταν ομαλές. Κάθε πρόβλεψη σε σχέση με τις οδηγίες, τις κατευθυντήριες γραμμές, τις εξαγωγές ή εισαγωγές ενέργειας και του τρόπου λειτουργίας των χρηματιστηρίων, διαμορφώθηκαν σε εποχές χωρίς κρίσεις. Τώρα όμως που βρισκόμαστε σε κατάσταση ενεργειακού πολέμου, ο οποίος απειλεί τόσο με υφεσιακό, όσο και με επισιτιστικό πόλεμο, η ΕΕ έχει χρέος να ξαναδεί από το μηδέν τον τρόπο λειτουργίας της ενεργειακής αγοράς και των χρηματιστηρίων.
Απαιτείται να υπάρξουν άμεσα γενναίες ρυθμιστικές παρεμβάσεις στις αγορές. Η ελεύθερη αγορά, το ιερό δισκοπότηρο των Βρυξελλών, δεν μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί ως έχει. Οι κυβερνήσεις πρέπει να επιτραπεί να κάνουν παρεμβάσεις, αφού σε συνθήκες πολέμου αποδεικνύεται πως οι αγορές είναι παντελώς ανίκανες να ανταποκριθούν τόσο στην επάρκεια των ενεργειακών προϊόντων, όσο και στην τροφοδοσία τους σε διαχειρίσιμες τιμές.
Σε τέτοιες παρεμβάσεις έχουν αναφερθεί τόσο ο Ντράγκι, όσο και όλοι οι πρωθυπουργοί των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου. Πρέπει να αφορούν ως πρώτο όπλο τη δημιουργία ενός Ταμείου Ενεργειακής Αλληλεγγύης, όπως το είχαμε προτείνει το 2014, με αφορμή την τότε κρίση της Κριμαίας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η διογκούμενη ακρίβεια. Στην ουσία απαιτείται η έκδοση ενός είδους ευρω-ομολόγου, το οποίο θα μαζέψει χρήματα από τις αγορές για να χρηματοδοτήσει την ενεργειακή κρίση. Άλλες παρεμβάσεις πρέπει να αφορούν το καρτέλ των αγοραστών φυσικού αερίου και την επιβολή ανώτατων ορίων στα ενεργειακά χρηματιστήρια.
Η Ευρώπη επίσης πρέπει να ξανασυζητήσει με τον εαυτό της για το κατά πόσο θα συνεχιστεί η σκόπιμη μείωση παραγωγής του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου, επιλέγοντας να το αγοράζει από τρίτες χώρες. Το 2015 η παραγωγή ευρωπαϊκού φυσικού αερίου ήταν 145 δισ .κυβικά μέτρα, αλλά το 2021 είχε πέσει στα 95 δισ κ.μ. Εντός μιας εξαετίας η ΕΕ απώλεσε δικό της φυσικό αέριο ύψους 50 δισ κ.μ. Ήτοι το 30% των συνολικών ρωσικών εισαγωγών αερίου στην Ευρώπη, ύψους 155 δισ κ.μ.
Κανείς δεν έχει μέχρι σήμερα απάντηση ως προς το γιατί συνέβη αυτό, κατά πόσο ήταν καθοδηγούμενο ή όχι, αν επηρεάστηκε η απόφαση από τη βεβαιότητα ότι οι τρίτες χώρες θα μας τροφοδοτούν εσαεί με φθηνό αέριο, κ.ό.κ. Διότι τώρα πια βλέπουμε τη Γερμανία και την Ολλανδία να ξεκινούν από κοινού νέες έρευνες και γεωτρήσεις στην Βόρεια Θάλασσα. Τον Ιταλό υπουργό Οικολογικής Μετάβασης να αναγνωρίζει ότι έχουν γίνει στρατηγικά σφάλματα και το ιταλικό αέριο που καταναλώνει η χώρα να έχει πέσει σε μόλις 3% έναντι 20% προ μερικών ετών.
Εκτιμάτε ότι η ΕΕ πρέπει να ξαναδεί εξ ' αρχής την πράσινη μετάβαση;
Ασφαλέστατα η λύση στο ενεργειακό πρόβλημα είναι η ταχύτατη πράσινη μετάβαση σε μια οικονομία μηδενικού άνθρακα και ΑΠΕ. Ασφαλέστατα επίσης, πρέπει να τρέξουν παράλληλα οι επενδύσεις σε μονάδες αποθήκευσης ενέργειας, το μεγάλο επενδυτικό και τεχνολογικό ζητούμενο για την Ευρώπη. Η πράσινη όμως μετάβαση είναι ο ένας από τους τρεις πυλώνες της Βιώσιμης Ενέργειας. Οι άλλοι δύο είναι η Ενεργειακή Ασφάλεια και η αντιμετώπιση της Ενεργειακής Φτώχειας.
Αν σας ζητούσα να αποτιμήσετε μέχρι τώρα την ευρωπαϊκή ενεργειακή στρατηγική, τι θα λέγατε;
Υπάρχουν δύο στάδια. Η ενεργειακή στρατηγική της Ευρώπης μέχρι την κρίση και η στρατηγική από τότε, μέχρι σήμερα. Στην πρώτη περίπτωση, θα τη χαρακτήριζα επιεικώς ανεπαρκή, δεδομένου ότι έριξε αποκλειστικά το βάρος στην πράσινη μετάβαση. Από το ξέσπασμα της κρίσης και μετά, η ενεργειακή στρατηγική της ΕΕ είναι φοβική και κοντόφθαλμη.
Τη φοβική αυτή Ευρώπη, το μελετημένο σχέδιο του Πούτιν τη σπρώχνει στην ύφεση. Ο ευρωπαϊκός Βορράς συνεχίζει να έχει την ψευδαίσθηση ότι οι ισχυρές αυτές χώρες μπορούν να διαπραγματεύονται από μόνες τους με τους προμηθευτές φυσικού αερίου, ή ότι οι οικονομίες τους μπορούν να αντέξουν κατά μόνας να αντιμετωπίσουν τη τεράστια κρίση.
Δεν έχουν συνειδητοποιήσει ή δεν θέλουν να συνειδητοποιήσουν ότι αν τώρα η Ευρώπη, με προεξάρχουσα την Γερμανία και τις ισχυρές οικονομίες, δεν ενώσει τις δυνάμεις της, αυτό μπορεί να έχει τραγική εξέλιξη για το όραμα της ενωμένης Ευρώπης.
Η Ελλάδα έχει υιοθετήσει ένα νέο μηχανισμό, με πλαφόν στα υπερέσοδα των ηλεκτροπαραγωγών, και γενναίες κάθε μήνα κρατικές επιδοτήσεις στα τιμολόγια. Τον Ιούλιο δόθηκαν 722 εκατ. ευρώ, αλλά με τέτοιες αυξητικές τάσεις στις τιμές, η εκτίμηση είναι ότι θα χρειάζονται τους επόμενους μήνες 1 με 1,5 δισ ευρώ. Ποιος προϋπολογισμός μπορεί να αντέξει σε μια τέτοια κατάσταση;
Η περίπτωση της Ελλάδας είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση. Όπως όλες οι κυβερνήσεις προσπαθούν να εξαντλήσουν τις δυνατότητες των οικονομιών τους για να στηρίξουν τα νοικοκυριά, το ίδιο, με περισσότερο ή λιγότερο πετυχημένο τρόπο, κάνει και η ελληνική κυβέρνηση. Όλα αυτά όμως αποτελούν ασπιρίνες μπροστά στο τεράστιο πρόβλημα, το οποίο κανένας μόνος του πλέον δεν μπορεί να αντιμετωπίσει. Απαιτούνται οριζόντιες παρεμβάσεις πανευρωπαϊκού χαρακτήρα, τόσο σε επίπεδο διασφάλισης χρηματοδοτήσεων, όσο και σε επίπεδο παρεμβάσεων ρυθμιστικού χαρακτήρα. Ούτε οι προϋπολογισμού πλέον επαρκούν, ούτε τα όποια πλεονάσματα αρκούν. Απαιτούνται μέτρα πολεμικού χαρακτήρα.
