Του Αλέξανδρου Δεσποτόπουλου*
Για να κατανοήσουμε την αξία της επίσκεψης του Αμερικανού Υπουργού εξωτερικών στη χώρα μας θα πρέπει να την εντάξουμε στην δυναμική της ανάπτυξης των διμερών μας σχέσεων, στον κόσμο όπως αυτός αναδιαμορφώνεται. Η αναδιαμόρφωση που συντελείται ισχυροποιεί ξανά τη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας, που είχε περιοριστεί σημαντικά διεθνώς, λόγω της διάλυσης του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
Η ρητορική κατά του Συμφώνου της Βαρσοβίας βρήκε στην πορεία νέα αφήγημα την μάχη κατά της τρομοκρατίας. Σήμερα το δίπολο Δύση – Ρωσία επανέρχεται, αν και πιο αδύναμο, με την Ευρώπη να τηρεί πιο επιφυλακτική στάση λόγω της ενεργειακής της εξάρτησης και την Κίνα να αποτελεί ένα νέο στρατηγικό διεθνή πόλο σε όρους οικονομίας, διεθνούς επιρροής και στρατιωτικής ισχύος.
Για τον αναγνώστη που αμφισβητεί την αξία των συνθηκών του εξωτερικού περιβάλλοντος θα παραπέμψουμε στη σύγκριση της κρίσης των Ιμίων του 1996, με αυτή του Σισμίκ το 1987. Σε απάντηση της άδειας που χορήγησε η Ελλάδα σε Αμερικανική εταιρεία για έρευνες εντοπισμού πετρελαίου νοτίως της Θάσου, η Τουρκία δια του υφυπουργού εξωτερικών της ανακοίνωσε ότι στην ευρύτερη περιοχή δικό της ερευνητικό πλοίο, το Σισμίκ, θα διεξάγει έρευνες εντός της περιοχής που η Ελλάδα αναγνωρίζει ως δική της υφαλοκρηπίδα και αμφισβητεί η Τουρκία.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου αντέδρασε ακαριαία, έθεσε τις ένοπλες δυνάμεις σε επιφυλακή και έβγαλε το στόλο στο Αιγαίο. Πιο σημαντικά ζήτησε από τη Βουλγαρία και το Ζίφκωφ την ενεργοποίηση του Πρωτοκόλλου Στήριξης και Αλληλοβοήθειας που είχαν από κοινού υιοθετήσει, κλείνοντας ταυτόχρονα τη Βάση της Νέας Μάκρης. Η αντίδραση του Έλληνα πρωθυπουργού να αξιοποιήσει το δίπολο ΗΠΑ - Σοβιετική Ένωση και να προσφύγει στο μπλοκ του Συμφώνου σόκαρε τους συμμάχους στο ΝΑΤΟ, που φοβήθηκαν ότι η Ελλάδα θα άλλαζε στρατόπεδο και ξαφνικά η Σοβιετική επιρροή θα επεκτεινόταν στη Μεσόγειο.
Στις πιέσεις των Αμερικανών για αυτοσυγκράτηση η απάντηση της ελληνικής πλευράς ήταν αμετακίνηση: «ο ελληνικός στόλος θα βυθίσει το Σισμίκ αν εμφανιστεί στα ελληνικά νερά και η διαταγή δεν μπορεί να ανακληθεί». Το Σισμίκ επέστρεψε στην Τουρκία, ο τουρκικός στόλος δεν εμφανίστηκε στο Αιγαίο και η κρίση έληξε. Η κρίση του Σισμίκ αποτελεί τη μοναδική ίσως κρίση της χώρας μας με την Τουρκία, που η δεύτερη ηττήθηκε ολοσχερώς.
Ο κόσμος το 1996, δεν ήταν ίδιος με αυτόν του 1987, αφού είχε πλέον καταρρεύσει το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και η απειλή αλλαγής στρατοπέδου από τη Δύση προς τη Μόσχα δεν θα μπορούσε να επιφέρει τα ίδια αποτελέσματα. Στην κρίση των Ιμίων οι Αμερικανοί ένιψαν τας χείρας τους και ανάγκασαν τις δύο χώρες να αποχωρήσουν από το σημείο κρίσης, που αποτελεί αδιαμφισβήτητα μέρος της Ελλαδικής Επικράτειας βάσει των Διεθνών Συνθηκών.
Στο νέο ψυχρό πόλεμο που αναπτύσσεται, η επίσκεψη του Αμερικανού ΥΠΕΞ αποτελεί ένα ακόμη ορόσημο στην σύσφιξη των σχέσεων των δύο χωρών και επιβεβαιώνει την επιλογή της Ελλάδας να παραμείνει προσηλωμένη στον άξονα της Δύσης, τη στιγμή που η Τουρκία χτίζει παράλληλους άξονες με τη Ρωσία και το Ιράν.
Στο νέο πλαίσιο που διαμορφώνεται, η ανανέωση της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας με τις ΗΠΑ αποκτά ιδιαίτερη αξία, με την υπερδύναμη να εξετάζει αφενός νέες στρατιωτικές επεμβάσεις εναντίων χωρών όπως το Ιράν και κυριότερα της αντικατάστασης των τουρκικών διευκολύνσεων, στην μη πιθανή περίπτωση που η χώρα αυτή αποσχιστεί τελείως από τις δυτικές δομές.
Σε συνέχεια της προσέγγισης με τη Ρωσία και το Ιράν και μετά τα γεγονότα του 2016, η Τουρκία συνεχίσει τη ρήξη με τις ΗΠΑ, η χώρα μας θα κυριαρχήσει στην περιοχή ως την ουσιαστική εναλλακτική συμμαχία για τους Αμερικάνους. Αντιλαμβανόμενη η Ελλάδα την ευκαιρία, παραμένει ενταγμένη στη συνεχιζόμενη στρατιωτική δραστηριότητα των ΗΠΑ, ειδικά στη Μεσόγειο και στον Περσικό Κόλπο, λόγω του τεράστιου ενεργειακού ενδιαφέροντος.
Η κομβική παρουσία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, η επίλυση του Μακεδονικού και η γεωστρατηγική θέση της Κρήτης αναδεικνύουν την Ελλάδα σε σημαντικό σημείο αναφοράς για την αμερικανική ένοπλη δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή. Η στάση αυτή επιτείνεται και από την αδυναμία της Ευρώπης να απαντήσει ενιαία και με αποφασιστικότητα σε διεθνή θέματα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον τρόπο αντιμετώπισης του Ουκρανικού ζητήματος από τους Αμερικάνων στην Ευρωπαϊκή γειτονιά.
Η σύσφιξη των σχέσεων βέβαια δεν προβλέπεται ανεμπόδιστη, ειδικά λόγω της πιθανότητας έντασης του διεθνούς εμπορικού πολέμου, με μεγαλύτερη σύγκρουση ΗΠΑ – Ευρώπης. Την ίδια στιγμή, ο στρατιωτικός ανταγωνισμός δεν είναι η μόνη όψη του νομίσματος, αφού αναπόφευκτα οι σχέσεις των δύο χωρών περνούν και από τον εμπορικό πόλεμο και τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό ΗΠΑ – Κίνας και ΗΠΑ – Ιράν.
Η συμμετοχή της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση επιβάλλει την ανάγκη συμμόρφωσης με τις κοινές αποφάσεις της κοινότητας σε οικονομικά θέματα και θέματα κυρώσεων, που συχνά έρχονται σε σύγκρουση με βασικές επιδιώξεις της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, όπως για παράδειγμα με τις κυρώσεις κατά του Ιράν σε αντίθεση με την παραμονή της Ευρώπης στη διεθνή συμφωνία με την Τεχεράνη.
*Ο κ. Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος είναι Διεθνολόγος, απόφοιτος BA(Hons) European Studies, MBA-MIB (International Business), καταρτιστείς του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης στην παγκοσμιοποίηση και τις BRICK οικονομίες.
