Του Γιάννη Καλαντζάκη*
Το να διαβάζεις παράλληλα: α) το «νέο» μνημόνιο στα αγγλικά της κυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, β) την περιγραφή της φιέστας «της γραβάτας» στο Ζάππειο και γ) τη νέα αναφορά του future health index που χρηματοδοτείται από τη Philips μπορεί να σου δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα κατάθλιψης!!!!
Από τη μια ένα τεχνικό κείμενο με σοβαρά οικονομικά παραδοτέα βασισμένο σε λάθος παραδοχές [“η πλήρης αντιστοίχιση όλων των κατόχων του αριθμού κοινωνικής ασφάλισης (AMKA) με τους διαθέσιμους (;) οικογενειακούς γιατρούς θα ολοκληρωθεί μέχρι τον Μάιο του 2018”, άρθρο 59] και η επικοινωνιακή του συνοδεία με ολίγη “ηθικοποίηση” της υγείας κι από την άλλη ένα επίσης τεχνικό κείμενο που συζητά πως μπορούν να επανασχεδιαστούν συστήματα υγείας έτσι ώστε να προσφέρουν καλύτερα υγειονομικά αποτελέσματα (οutcomes) στους πολίτες.
Η επόμενη μη λαϊκίστικη ελληνική κυβέρνηση (εύχομαι φιλελεύθερη) πρέπει να μπορεί όχι μόνο να διαχειριστεί το δημόσιο σύστημα υγείας, το ασφαλιστικό σύστημα και τα ενδιαφερόμενα μέρη (πολίτες, επαγγελματίες υγείας, εταιρείες, ασφαλιστικά ταμεία και εταιρείες), αλλά να φροντίσει για την αληθινή, κι όχι λογιστική, μεταρρύθμισή του. Αυτό μπορεί να γίνει αν συνειδητοποιήσει τις τάσεις στην αγορά υγείας, εκτιμήσει τις προκλήσεις και σχεδιάσει όχι με βάση το προϋπάρχον σύστημα, αλλά τις αληθινές υγειονομικές ανάγκες του πληθυσμού.
Τέσσερις γενικές τάσεις μετασχηματίζουν την παγκόσμια αγορά υγειονομικής περίθαλψης:
- Η τεχνολογία: από γενετικές ανακαλύψεις και νανοτεχνολογία έως ψηφιακή υγεία και το γνωστικό σύννεφο, η τεχνολογία αλλάζει την υγειονομική περίθαλψη.
- Η αύξηση της ζήτησης αξίας: παραδοσιακοί πληρωτές, όπως ασφαλιστικά ταμεία, ασφαλιστικές εταιρείες και εργοδότες μέχρι και πολίτες ως δεσμευμένοι καταναλωτές υπηρεσιών υγείας, απαιτούν περισσότερη ποιότητα, αποδεικτικά στοιχεία και διαφάνεια - για λιγότερα χρήματα. Οι τιμές προϊόντων και υπηρεσιών στα ιστορικά μοντέλα πληρωμής ανεβαίνουν.
- Η γιγάντωση της οικονομίας της υγείας: το 2017, σχεδόν το ένα πέμπτο (19%) του πληθυσμού της ΕΕ ήταν ηλικίας 65 ετών και άνω. Το μερίδιο των ατόμων ηλικίας 80 ετών και άνω στην ΕΕ θα υπερδιπλασιαστεί έως το 2080 για να φθάσει το 13% του συνόλου του πληθυσμού. Η ζήτηση για η υγειονομική περίθαλψη αναμένεται να οδηγήσει σε μεγαλύτερη απασχόληση και επενδύσεις.
- Η αύξηση των κυβερνητικών επιρροών: μέσω κανονισμών και οδηγιών.
Καθώς οι παραπάνω τάσεις συγκρούονται, δημιουργούν προκλήσεις για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη των υπηρεσιών και προϊόντων υγείας, αλλά και ευκαιρίες για καινοτομία σε τέσσερις σημαντικούς τομείς:
Παροχή φροντίδας παντού (everywhere care): μετατόπιση του φάσματος υγειονομικής περίθαλψης από τα νοσοκομεία σε χαμηλότερου κόστους σημεία, όχι αναγκαστικά σε υγειονομικές δομές.
Ευεξία & προληπτική φροντίδα (wellness & preventive care:): μετατόπιση της διαχείρισης των ασθενειών από αντιδραστική σε προληπτική.
Εξατομικευμένη υγειονομική φροντίδα (personalized care): μετατόπιση προσφορών από μαζική γενίκευση σε μαζική προσαρμογή και ακρίβεια.
Γήρανση, χρόνια φροντίδα και παρηγορητική θεραπεία (aging, chronic, & end-of-life care): μετακίνηση της εστίασης από την “ιδρυματική” γήρανση στην “κοινωνική” γήρανση που υποστηρίζεται από την κοινότητα και την αξιοποίηση μεγάλων δεδομένων και την εξατομίκευση των δεδομένων για τη διαχείριση χρόνιων καταστάσεων.
Από την πλευρά των ρυθμιστικών επιλογών για τη μεταρρύθμιση του εθνικού συστήματος υγείας, η γήρανση του πληθυσμού, η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και η άνοδος των χρόνιων ασθενειών σημαίνουν ότι οι περισσότερες χώρες θα αντιμετωπίσουν μια μη βιώσιμη αύξηση του κόστους της υγειονομικής περίθαλψης, εάν συνεχίσει να προσφέρεται με τον παραδοσιακό τρόπο. Επομένως, κάθε εθνικό σύστημα υγείας θα πρέπει να προσφέρει περισσότερα για τα χρήματα που δαπανώνται, πρέπει να αποδείξει την αξία του και τη διάθεση των πολιτών να την πληρώσουν! Όσο κι αν μετατοπίσουν το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης προς τον πολίτη, ο πολίτης - καταναλωτής υπηρεσιών και προϊόντων υγείας (consumer health) θα απαιτήσει αξία σε υπηρεσίες και προϊόντα.
Η υγειονομική περίθαλψη με βάση την αξία (value-based healthcare) περιγράφει ένα σύστημα με στόχο την αύξηση της πρόσβασης στην περίθαλψη, τη βελτίωση των αποτελεσμάτων των ασθενών και την ικανοποίηση τόσο των ασθενών όσο και των επαγγελματιών υγείας με το βέλτιστο κόστος. Όπως επισημαίνει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF), τα αποτελέσματα που παρακολουθούνται και μετριούνται ποικίλλουν ανάλογα με το δημογραφικό ή το προφίλ ασθένειας των εν λόγω ασθενών.
Ποια είναι όμως οι τρεις κοινοί αποδεκτοί παράγοντες, οι οποίοι αποδεικνύουν την ικανότητα ενός εθνικού συστήματος υγείας να παράγει αποτελεσματικά αξία:
Πρόσβαση: Πόσο καθολική και προσιτή είναι η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη στην καθορισμένη αγορά;
Ικανοποίηση: Σε ποιο βαθμό οι πολίτες και οι επαγγελματίες υγείας στην καθορισμένη αγορά βλέπουν το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης ως αξιόπιστο και αποτελεσματικό;
Αποδοτικότητα: Παράγει το σύστημα στη συγκεκριμένη αγορά αποτελέσματα με το βέλτιστο κόστος; Ο δείκτης αποτελεσματικότητας που προτείνεται διαιρεί τα αποτελέσματα της υγειονομικής περίθαλψης κατά το % των δαπανών του ΑΕΠ για την υγεία.
Και συζητώντας την αξιολόγηση του συστήματος, ας μας επιτραπεί να προτείνουμε ποιος κάνει τι. Το Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΥΥΚΑ) είναι πρωτίστως μια ρυθμιστική και εποπτική αρχή. Δεν απασχολεί γιατρούς για θεραπευτική φροντίδα ούτε έχει δικά του νοσοκομεία.
Όπως περιέγραφα και παλιότερα εδώ, έχει εποπτικό ρόλο για τους κυβερνητικούς οργανισμούς και φορείς, την υποχρεωτική ασφάλιση υγείας, την πρόληψη και την αποτελεσματικότητα του εθνικού συστήματος υγείας. Επιπλέον, το ΥΥΚΑ είναι υπεύθυνο για τη διεθνή και την ευρωπαϊκή πολιτική για την υγεία και την εναρμόνιση (εφαρμογή) τους στο εθνικό συστήματος υγείας. Εφαρμόζοντας τη φιλελεύθερη αρχή της επικουρικότητας παραθέτω από το άρθρο του Π. Καρκατσούλη στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 24/6/18: “Οι περιφερειακές κυβερνήσεις πρέπει να μεριμνούν για την εφαρμογή των νόμων και να έχουν κανονιστική αρμοδιότητα για την Παιδεία, τη δημόσια υγεία (των νοσοκομείων συμπεριλαμβανομένων), την αστυνόμευση, τον χωροταξικό σχεδιασμό. Οι τοπικές κυβερνήσεις, αντιστοίχως, για θέματα καθημερινότητας (π.χ. απορρίμματα, δρόμοι, κατοικίδια)” και συμπληρώνω την ευθύνη για την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.
Είχα παλιότερα σημειώσει ότι παγκόσμια, η μελέτη της εξέλιξης των πολιτικών για την υγεία περιλαμβάνει μεταξύ άλλων: την εξασφάλιση καθολικής υγειονομικής περίθαλψης ή καθολικής ασφαλιστικής κάλυψης υγείας, την ισότιμη πρόσβαση στις νέες θεραπείες, τη μελέτη των κοινωνικών διαμορφωτών (social determinants) της υγείας μέσα από το δημόσιο σύστημα υγείας, τον εκδημοκρατισμό των προσωπικών δεδομένων για την υγεία και την αξιοποίηση τους από τον πολίτη, και τη διασυνδεόμενη απαρτιωμένη υγειονομική περίθαλψη (connected integrated healthcare).
Εάν οι συνδέσεις μεταξύ της τεχνολογίας και της υγειονομικής περίθαλψης με βάση την αξία είναι σαφείς, το επόμενο βήμα είναι να αποφασιστεί πού να ξεκινήσει. Οι πλέον κατάλληλες ψηφιακές λύσεις για να βοηθήσουν τους επαγγελματίες υγείας, τα ιδρύματα και ολόκληρο το υγειονομικό σύστημα να επιταχύνουν την πορεία τους προς την υγειονομική περίθαλψη με βάση την αξία, ικανοποίηση και αποτελεσματικότητα μπορούν να χωριστούν σε δύο γενικές κατηγορίες:
Συλλογή και ανάλυση δεδομένων συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών φακέλων υγείας (EHR), των προσωπικών φακέλων υγείας (PHR), των φορητών και αναλυτικών εργαλείων, (όπως η τεχνητή νοημοσύνη, AI).
Παροχή υγειονομικής περίθαλψης συμπεριλαμβανομένων των λύσεων τηλεθεραπείας, διάγνωσης και θεραπείας.
Καθώς η τεχνολογία έχει προχωρήσει και η υιοθέτησή της στην υγειονομική περίθαλψη έχει αυξηθεί, παράλληλα έχει αυξηθεί και η ευαισθητοποίηση των θεσμικών οργάνων και των αγορών. Μια πρόσφατη μελέτη στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, έδειξε ότι η υιοθέτηση ανταλλαγών πληροφοριών για την υγεία από τα συστήματα υγείας ενισχύει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών μειώνοντας παράλληλα το κόστος. Ωστόσο, τα αποτελέσματα αυτά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ελεύθερη ροή πληροφοριών, η οποία απέχει πολύ από το γεγονός ότι σε πολλές χώρες εξετάζονται ανησυχίες σχετικά με την ιδιωτική ζωή των δεδομένων, τα ασυνεπή πρότυπα και τα διαφορετικά επίπεδα πρόσβασης. Τα αυστηρά ή διφορούμενα νομικά πλαίσια για την προστασία δεδομένων, για παράδειγμα, έχουν αναγνωριστεί ως σημαντικό εμπόδιο στην ανταλλαγή δεδομένων για την υγεία. Αναμένουμε να δούμε την εφαρμογή του Γενικού Κανονισμού Προσωπικών Δεδομένων (GDPR) στη χώρα μας και την Ευρώπη σε υγειονομικές δομές και σε τεχνολογικές εφαρμογές που διαχειρίζονται δεδομένα υγείας! (Αλήθεια δεν έχει ρωτήσει κανείς τους κκ. Υπουργούς στο ΥΥΚΑ, τι ποσοστό υγειονομικών δομών της χώρας μας είναι ήδη (όπως οφείλουν) συμμορφωμένες κατά GDPR;)
Η υγειονομική περίθαλψη με βάση την αξία συχνά αντιμετωπίζεται αποκλειστικά με επιστημονικούς όρους. Όταν μιλάμε για αξία, όλοι φαίνεται να ενδιαφέρονται πολύ και να δεσμεύονται, αλλά θεωρούν ότι είναι πολύ μακριά από την πραγματικότητα που βρίσκονται. Πρέπει να εντοπίσουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να φτάσουμε από το Α στο Β και όχι μόνο γιατί, που καθιστά τη συζήτηση πολύ θεωρητική.
Όταν θα αρχίσουμε λοιπόν στην Ελλάδα να μετράμε την πρόσβαση θα πρέπει μεταξύ άλλων συγκεκριμένα να μετράμε πόσους εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας έχουμε ανά 10.000 πολίτες, τον κίνδυνο πτωχοποίησης λόγω της χειρουργικής φροντίδας, τον αριθμό των νοσοκομειακών κλινών ανά 10.000 κατοίκους, κ.ά. Θα πρέπει να υπολογίσουμε την ικανοποίηση μετρώντας ενδεικτικά τα ποσοστά απαντήσεων που θα ρωτούν το γενικό πληθυσμό: “Πόσο συμφωνείτε ότι η υγειονομική περίθαλψη που καλύπτει το δημόσιο εθνικό σύστημα υγείας ανταποκρίνεται στις ανάγκες σας;”, που θα ρωτούν τους επαγγελματίες υγείας: “Πώς θα αξιολογήσατε συνολικά την υγειονομική περίθαλψη στην Ελλάδα;” και που θα ρωτούν όλους: “Πόσο εμπιστεύεστε το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης στη χώρα σας;”. Θα πρέπει τέλος να προσδιορίσουμε την αποδοτικότητα χρησιμοποιώντας δείκτες, όπως το ποσοστό δαπανών για την υγεία σε εκατοστιαία αναλογία του ΑΕΠ, τα ποιοτικώς σταθμισμένα χρόνια επιβίωσης (QALYs), την πιθανότητα θανάτου από βασικές χρόνιες ασθένειες σε ηλικίες 30 - 70 ετών, κ.ά.
Πρακτικά λοιπόν, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, το ΥΥΚΑ θα έχει μόνο επιτελικό ρόλο και η αυτοδιοίκηση θα αναλάβει τον εκτελεστικό ρόλο συντονισμού και λειτουργίας του εθνικού συστήματος υγείας και τη λειτουργική διασύνδεση δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Όπως έγραφα παλιότερα (http://www.kathimerini.gr/896302/opinion/epikairothta/politikh/ygeia-ena-rizika-kainotomo-montelo-diaxeirishs) το μοντέλο αυτό διαχείρισης υπηρεσιών υγείας θα έχει βάση την αιρετή περιφέρεια μέσω ΣΔΙΤ (σύμπραξη δημοσίου - ιδιωτικού τομέα) και θα στηρίζεται στους εξής πυλώνες: δημόσια ιδιοκτησία, δημόσιος έλεγχος, δημόσιες επενδύσεις, ιδιωτική διαχείριση (management). Η πρόσβαση των πολιτών θα είναι ελεύθερη, μη αποκλειστική, χωρίς κόστος για τους ίδιους και καθολική για το σύνολο των υπηρεσιών Υγείας.
Αν οι λαϊκιστές επιλέγουν το σύνθημα “λεφτά υπάρχουν”, η επόμενη φιλελεύθερη κυβέρνηση οφείλει να απαντήσει “λύσεις υπάρχουν” επανασχεδιάζοντας το εθνικό σύστημα υγείας που θα προσφέρει αξία στον πολίτη και θα παρέχει έγκαιρη, αποτελεσματική και οικονομικά αποδοτική υγειονομική περίθαλψη. Στόχος είναι η προσφορά ποιοτικής υγειονομικής περίθαλψης με βάση την αξία, η οποία πρέπει να είναι διασυνδεόμενη, απαρτιωμένη, προσανατολισμένη στην παροχή της σωστής υγειονομικής φροντίδας, στη σωστή θέση, την κατάλληλη στιγμή, με τη σωστή ομάδα και στο σωστό επίπεδο κόστους. Και είναι εφικτός!
*Ο Γιάννης Σ. Καλαντζάκης είναι entrepreneur υπηρεσιών υγείας.
