Πριν 3-4 βδομάδες, σε μια κουβέντα με έναν φίλο σχετικά με τα υπερβολικά μέτρα για τον κορoνοϊ;o και τις επιπτώσεις τους, μοιραία φτάσαμε και στο γιατί να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Ποιος ωφελείται; Γιατί τέτοιος χαμός; Τι μας κρύβουν(!;!;) που λένε και τα διάφορα «clickbaitsites»που μας προκαλούν να δούμε κάτι πριν το κατεβάσουν οι κακοί μασόνοι/παγκόσμιοι συνωμότες/βάλτε ό,τι θέλετε.
Μην πάει το μυαλό σας σε συνωμοσίες, δεν πιστεύω ότι υπάρχουν «κρυφές ατζέντες», ούτε κάποια κεντρική σκοτεινή εξουσία που σχεδιάζει το μέλλον μας από μια μυστική βάση κάτω από ένα ηφαίστειο όπως στις ταινίες με μαυροντυμένους, καραφλούς κακούς που χαϊδεύουν άσπρα μαλλιαρά γατιά μπροστά σε πέτρινα τζάκια. Ούτε νομίζω ότι θα υπάρξει ποτέ κάτι τέτοιο ακόμα και τώρα που ακούμε για "Παγκόσμια διακυβέρνηση" όλο και συχνότερα από όλο και πιο επίσημα χείλη. Εδώ ούτε μια ευρωπαϊκή κυβέρνηση δεν μπορούν να στήσουν, σιγά μην στήσουν παγκόσμια. Αστεία πράγματα.
Συνωμοσία (;)
Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι "συνωμοσίες" εκτυλίσσονται με την ενορχήστρωση ενός γεγονότος που τις οδηγεί βάσει ενός καλά οργανωμένου σχεδίου ενώ στην πράξη σπάνια συμβαίνει κάτι τέτοιο.
Συνήθως οι "συνωμοσίες" απλά περιμένουν κάποιο τυχαίο γεγονός για να το καβαλήσουν και να εξελιχθούν κατά το πως επιτρέπει κάθε φορά η περίσταση με τρόπο φαινομενικά αλλά και ουσιαστικά πολλές φορές, σχεδόν τυχαίο. Είναι απλά σχέδια ή ανάγκες που περιμένουν την κατάλληλη στιγμή για να μπουν μπροστά και κανένας δεν ξέρει πότε θα έρθει η ώρα κάθε τέτοιου σχεδίου, ποια η αφορμή, και ποια θα είναι η εξέλιξη του. Πολλά από αυτά είναι ακόμα και ευκαιριακά που είδαν τις κατάλληλες συνθήκες και τις άρπαξαν χωρίς να υπάρχει καν κάποιος σχεδιασμός από πίσω τους.
Επιπροσθέτως, σε έναν πολύπλοκο κόσμο σαν τον δικό μας υπάρχουν πολλά διαφορετικά κέντρα εξουσίας, και καθένα εκμεταλλευόμενο το κάθε τυχαίο γεγονός προσπαθεί να προωθήσει τα δικά του συμφέροντα.
Οπότε κάποιοι θα δουν την ευκαιρία να επιβάλουν περιορισμούς και κανόνες παρακολούθησης και ελέγχου και άλλοι θα δουν την ευκαιρία να εκτελέσουν οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές που αλλιώς θα είχαν μεγάλες αντιδράσεις (π.χ. τη μεταφορά των μεταναστών που βλέπουμε σήμερα, οικονομικά μέτρα χωρίς αντιδράσεις, αλλαγές στα εργασιακά δικαιώματα, κλπ.).Άλλοι θα θελήσουν να πάρουν εξουσίες και να εδραιώσουν τη θέση τους (όπως βλέπουμε στην Ουγγαρία) και άλλοι θα προωθήσουν κινήσεις σε γεωπολιτικό επίπεδο (το βλέπουμε με την προσπάθεια επέκτασης της επιρροής της Κίνας από τη μία και του περιορισμού της από τις ΗΠΑ από την άλλη). Κάποιοι άλλοι θα προσπαθήσουν να αλλάξουν ισορροπίες ή να προωθήσουν εθνικές ατζέντες (κάτι τέτοιο βλέπουμε να παίζεται εντός της ΕΕ ανάμεσα σε νότο και βορρά αλλά και ανάμεσα στους υποστηρικτές και τους κατακριτές της παγκοσμιοποίησης), άλλοι θα κοιτάξουν πως να επηρεάσουν την οικονομία υπέρ τους (τα μέτρα στήριξης στην πράξη μπορεί να γίνουν απλά άλλο ένα μεγάλο bailout χρεοκοπημένων εταιρειών και τραπεζών με χρήματα που τελικά θα πληρώσουμε όλοι εμείς), και πάει λέγοντας.
Το μέλλον(;)
Αλλά για να ξαναγυρίσω στην αρχική μου κουβέντα πριν 3-4 βδομάδες με τον φίλο μου. Του είπα τότε μεταξύ αστείου και σοβαρού ότι για εμένα όλο αυτό φαίνεται σαν μια πολύ καλή ευκαιρία για να περάσουμε από τη σημερινή κατάσταση της οικονομίας και της κοινωνίας στη νέα εποχή που μοιραία μας πηγαίνει η 4η βιομηχανική επανάσταση (το Industry 4.0 για εμάς τους πιο τεχνικούς, το οποίο χρειάζεται και το 5G για να λειτουργήσει σωστά και για αυτό βλέπουμε και όλη αυτή τη φασαρία ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα).
Αυτή η νέα εποχή επιτρέπει μαζική χρήση αυτοματισμών, ρομπότ, και τεχνητής νοημοσύνης σε συνεργασία μεταξύ τους ακόμα και σε καθεστώς μεγάλης διασποράς (ρομπότ και συσκευές σε διαφορετικούς τόπους που θα συνεργάζονται χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, οχήματα που θα πηγαίνουν μόνα τους γνωρίζοντας το ένα τη θέση των άλλων, ολόκληρες εφοδιαστικές αλυσίδες που θα λειτουργούν χωρίς άνθρωπο, οικιακές συσκευές που θα κάνουν τα πάντα μόνες τους, κλπ.).Επιτρέπει εφαρμογές που δεν μπορούσαμε να φανταστούμε καν μέχρι πρόσφατα όπως ένα σπίτι που θα του λέμε «σπίτι θέλω να κάνω δίαιτα» και θα φροντίζει αυτό να βρει την καλύτερη διατροφή για εμάς, να παραγγείλει τα τρόφιμα, να βρει onlineτις πιο «trendy»συνταγές, και να μας ετοιμάζει κάθε μέρα αυτό που πρέπει χωρίς να ασχοληθούμε άλλο εμείς με αυτό. Θα του λες «θέλω να πάω διακοπές» και θα σου βγάζει τα εισιτήρια βάση του προφίλ σου (ναι μέχρι και γκόμενα θα μπορεί να σου βρίσκει για όσους αναρωτιούνται).
Μια τέτοια εξέλιξη, που είναι ήδη εδώ τεχνολογικά και δεν μπορεί να περιμένει, μπορεί να ακούγεται όμορφη στα αυτιά των μοντερνιστών αλλά έχει και δύο μεγάλα προβλήματα και εμπόδια να ξεπεράσει πριν τη δούμε γύρω μας.
Πρώτον, παρότι μπορεί τεχνολογικά να εφαρμοστεί αύριο, αν όχι σήμερα, ο κόσμος πρέπει και αυτός να εξελιχθεί ώστε να την αξιοποιήσει και να μην απαιτεί την παράλληλη συνύπαρξη νέου και παλιού για μεγάλο διάστημα πράγμα που θα είχε τεράστιο κόστος λειτουργίας. Γιατί κακά τα ψέματα ελάχιστοι εμπιστεύονται και χρησιμοποιούν τους αυτοματισμούς σήμερα ακόμα και για συναλλαγές και διαδικασίες που έχουν αυτοματοποιηθεί εδώ και δεκαετίες (online αγορές και υπηρεσίες, αυτόματα μηχανήματα τύπου ATM, ταμεία, πωλητές, κλπ).
Δεύτερον, και σημαντικότερο, θα οδηγήσει στην ανεργία πολύ μεγάλο ποσοστό του υπάρχοντος εργατικού δυναμικού. Τουλάχιστον 30%, δηλαδή ο ένας στους τρεις, θα βρεθεί όχι μόνο χωρίς δουλειά αλλά πιθανώς και χωρίς αντικείμενο. Και κατά κανόνα αυτό θα επηρεάσει κυρίως τους μεγαλύτερους σε ηλικία και τους λιγότερο ειδικευμένους.
Ε κατά ένα διαβολικό τρόπο με όλη αυτή την ιστορία που ζούμε και τα δύο αυτά προβλήματα αντιμετωπίζονται και μάλιστα με διαδικασίες εξπρές και για το «καλό μας».
Για το καλό μας(;)
Ο κόσμος αναγκάζεται να μάθει να ζει με την τεχνολογία και να κάνει τα πάντα από μακριά. Συναλλαγές, διαδικασίες, αγορές, ο κόσμος τις κάνει πια online. Ακόμα και τη δουλειά του.
Από την άλλη ακριβώς για να μην έχουμε μετακινήσεις και συγκεντρώσεις ατόμων η ανάγκη για αυτοματισμούς στη μετακίνηση και την παραγωγή γίνεται ακόμα πιο επιτακτική κάτω από τη αιτιολογία της «δημόσιας υγείας». Το ίδιο ισχύει και για την από απόσταση εργασία που πλέον παρέχει δυνατότητες ακόμα και για χειρισμό μηχανημάτων από απόσταση και μέσω τεχνητής πραγματικότητας (augmented & virtual reality).
Τέλος ακόμα και τα σχολεία λειτουργούν από μακριά κάτι που σύντομα θα οδηγήσει σε κατακλυσμικές αλλαγές στον χώρο της εκπαίδευσης πιθανώς ακόμα και καταργώντας τη δημόσια εκπαίδευση όπως την ξέρουμε και δίνοντας σε μαθητές την ικανότητα να επιλέγουν το «σχολείο» τους και τα μαθήματα που θα παρακολουθήσουν μέσα από μια μεγάλη γκάμα επιλογών σε θέματα, γλώσσες, και εκπαιδευτικούς οργανισμούς. Πιθανότατα και συνδυασμούς «σχολείων» και θεμάτων ανάλογα με το αντικείμενο που ενδιαφέρει καθέναν.
Τι γίνεται όμως με όλους αυτούς που θα χάσουν τη δουλειά τους; Και νομίζω ότι αν σκεφτεί κάποιος καλά την παραπάνω παράγραφο δεν είναι δύσκολο να καταλάβει ότι το 30% που ανέφερα αρχικά είναι ίσως μικρό και θα γίνει σταδιακά πολύ μεγαλύτερο.
Το τυράκι(;)
Η απάντηση πιθανώς σε αυτό βρίσκεται σε μια άλλη φράση που ακούμε όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια. Κατώτατο εγγυημένο εισόδημα. Το είπε και ο συμπαθής κύριος Μόσιαλος τις προάλλες αλλά όλοι έμειναν στην «παγκόσμια διακυβέρνηση» γιατί όσο να΄ναι φοβόμαστε περισσότερο αυτό που μας είναι γνώριμο από το 1984 του Όργουελ, παρά αυτό που θυμίζει περισσότερο Ισαάκ Ασίμοφ και στο κάτω κάτω της γραφής ακούγεται και ωραίο. Ποιος δεν θα ήθελε να κάθεται, να πληρώνεται και να έχει και ένα σπίτι που ψήνει καφέ;
Το κατώτατο εγγυημένο εισόδημα είναι κάτι που ακούμε εδώ και πολλά χρόνια κυρίως από ανθρώπους του σοσιαλιστικού χώρου (ο δικός μας ΓΑΠ ήταν από τους πρώτους) και αυτούς που αποκαλούμε «liberalelites». Όλων όσων προωθούν την παγκοσμιοποίηση, τις υπερεθνικές οντότητες, την κρατικά χορηγούμενη οικονομία, τη μετανάστευση, την απαγκίστρωση από το παλιό και τη διεθνοποίηση.
Παρότι ακούγετε σε πολλούς εκτός αυτού του χώρου ως μια ακραία αδικία υπέρ όσων θέλουν να κάθονται και κατά όσων είναι ικανοί να παράγουν, σε ένα σενάριο τέτοιας ραγδαίας μετάλλαξης του εργασιακού και οικονομικού περιβάλλοντος είναι καλώς ή κακώς αναγκαιότητα. Ίσως μονόδρομος αν δεν θέλουμε να ζήσουμε στιγμές χάους και εξέγερσης.
Αυτό που βλέπουμε λοιπόν σήμερα είναι ολόκληρα έθνη να ζουν με επιδόματα. Να εθίζονται σιγά σιγά σε μια κρατική προστασία που τους λέει να κάτσουν σπίτι επί πληρωμή. Και αύριο πολλοί θα το κάνουν αυτό αναγκαστικά και θα λένε και ευχαριστώ που κάποιοι καλοί άνθρωποι φρόντισαν για αυτό το κακό που τους βρήκε με αυτή τη ριμάδα την 4η βιομηχανική επανάσταση που υπό άλλες συνθήκες θα τους πετούσε στον δρόμο.
Και καλά που θα βρεθούν όλα αυτά τα λεφτά; Θα ρωτήσουν πολλοί και σωστά θα κάνουν. Όμως λεφτά υπάρχουν (και εδώ ο ΓΑΠ πρωτοπόρος). Όπως υπάρχουν και λεφτόδεντρα παρότι όλοι οι φιλελεύθεροι θα διαφωνήσουν. Λέγονται κεντρικές τράπεζες και παράγουν λεφτά ασταμάτητα από το 1971 και το NixonShockπου εισήγαγε το λεγόμενο «Fiatcurrency», δηλαδή το χρήμα χωρίς αντίκρισμα,καταργώντας τη σύνδεση δολαρίου με τον χρυσό που ίσχυε από το BrettonWoodsκαι μέχρι τότε. Το μάθαμε και σαν «ποσοτική χαλάρωση» πιο πρόσφατα στα χρόνια της κρίσης ή QAπου λεν και στο χωριό μου.
Έτσι και αλλιώς αυτή θα είναι μια μεταβατική περίοδος που θα κρατήσει λιγότερο από μια γενιά. Κάποιοι στην πορεία θα βρουν κάτι να κάνουν, κάποιοι θα εξελιχθούν, οι νεότεροι θα αλλάξουν κατεύθυνση και οι μεγαλύτεροι (που είναι και οι περισσότεροι στις γερασμένες δυτικές κοινωνίες) μοιραία κάποια στιγμή θα αφήσουν τον μάταιο τούτο κόσμο.
Η φάκα(;)
Για να δούμε όμως λίγο περισσότερο αυτό το σενάριο για να καταλάβουμε το μέγεθος και τις επιπτώσεις του.
Οι μικρές εμπορικές επιχειρήσεις θα κλείσουν υπέρ των μεγάλων πολυεθνικών (ή καλύτερα υπερεθνικών) μαγαζιών όπως η Amazon, η Google, και η Κινεζική Alibaba. Οι περισσότερες μικρές επιχειρήσεις στον χώρο της εστίασης θα κλείσουν ή θα απορροφηθούν από μεγάλες αλυσίδες. Όσοι από το χώρο της παραγωγής έχουν (ή θα μπορούν να βρουν μέσω επιδοτήσεων) το χρήμα να ακολουθήσουν τους νέους κανόνες θα επιβιώσουν και όσοι όχι, θα χαθούν οδηγώντας σε μια συγκέντρωση και συρρίκνωση άνευ προηγουμένου.
Γιατί συρρίκνωση; Γιατί ο κόσμος που θα μπορεί να ξοδεύει έτσι και αλλιώς θα είναι λιγότερος αλλά και γιατί ο νέος τρόπος ζωής σιγά σιγά θα κάνει τις εξόδους λιγότερες και θα εθίσει τον κόσμο σε νέες συμπεριφορές. Δεν θα πηγαίνουμε σινεμά, θα βλέπουμε Netflix. Δεν θα πηγαίνουμε για ποτό, θα κάνουμε onlineparty. Δεν θα πηγαίνουμε ταξίδια, θα κάνουμε virtualtours. Δεν θα εξερευνούμε, δεν θα πειραματιζόμαστε. Σιγά σιγά δεν θα σκεφτόμαστε καν, απλά θα ζούμε περιμένοντας να πεθάνουμε γεμίζοντας τις μέρες μας με τηλεοπτικές σειρές και διαδικτυακές κουβέντες.
Ένας άλλος φίλος μου, στο Facebookκαι αυτός, πανηγύριζε που έβλεπε την κόρη του να κάνει τα μαθήματα της online. Και ναι με μια πρώτη ματιά φαίνεται ωραίο και καλό να μπορείς να μάθεις ότι θέλεις από την κουζίνα σου με μπουγάτσα και καφέ (και τσιγάρο αν είσαι κακό παιδί σαν τον γράφοντα) αλλά από την άλλη ο στόχος ενός σχολείου δεν είναι μόνο η γνώση αλλά και η κοινωνικοποίηση. Το να μεγαλώσει σωστούς ανθρώπους για την κοινωνία, όχι να βγάλει επιστήμονες. Και κάτι τέτοιο δεν γίνεται online.
Η ζωή μας μπορεί, και δυστυχώς θα, αλλάξει με τρόπους που είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε αυτήν τη στιγμή και με δεδομένη την τάση μας προς οκνηρία οι περισσότεροι μετά από τον απαραίτητο χρόνο προσαρμογής,θα ζούμε ζωές που δεν θα διαφέρουν πολύ από αυτήν της γάτας μας. Είτε μας σερβίρει κάποιος τις κονσέρβες μας «εγγυημένα» είτε δουλεύουμε για αυτές.
Το χειρότερο βέβαια είναι ότι ένα σύστημα τέτοιας μορφής αποκτά τρομερή ευθραυστότητα καθότι όλοι είναι εξαρτημένοι από την τεχνολογία και κάποια κεντρική μορφή εξουσίας για την επιβίωση τους. Και αν κάτι από τα δύο εκλείψει ή αποφασίσει να εξασκήσει τη δύναμη του τότε οι συνέπειες για το σύνολο θα είναι καταστροφικές και τα περιθώρια αντίδρασης μετά από λίγο καιρό μηδαμινά έως ανύπαρκτα.
A brave new world*
Οι περισσότεροι άνθρωποι τρομάζουν στην ιδέα κάποιος να τους στερήσει την ελευθερία τους. Παραβλέπουμε όμως ότι σπάνια και μόνο με την βία κάποιος μας στερεί την ελευθερία μας. Σε κάθε άλλη περίπτωση εμείς του την προσφέρουμε. Και συνήθως το κάνουμε αυτό νομίζοντας ότι γίνεται για το καλό μας ή για να βελτιώσουμε τις ζωές μας.
Δεν μιλάω φυσικά για αστυνομικά κράτη και «τσιπάκια» (που πιθανώς θα τα δούμε και αυτά και πολλοί θα τα θεωρήσουν και αναγκαία για την ασφάλεια μας), ούτε για ακραία ταξικές κοινωνίες (που επίσης θα δούμε σε λίγο έτσι και αλλιώς μιας και όλο και λιγότεροι έχουν τα πολλά και όλο και περισσότεροι λίγα έως τίποτα) αλλά για κάτι ακόμα μεγαλύτερο που δεν θα δούμε παρά μόνο όταν είναι πολύ αργά.Θα το δούμε σε κάποια πραγματικά δύσκολη στιγμή που δεν θα έχει προβλέψει κανένας γιατί απλούστατα δεν γίνεται να προβλέψουμε το μέλλον όσο και αν θα το θέλαμε.
Μιλάω για τις συνέπειες της συγκέντρωσης υπηρεσιών και παράδοσης τους στα χέρια λίγων ή ακόμα και στα μηχανήματα που θα βελτιώσουν τις ζωές μας.
Μιλάω για την ανάγκη μας για έλεγχο του περιβάλλοντος μας, για ασφάλεια, και για άνεση. Την ανάγκη μας να ζούμε σε έναν κόσμο χωρίς «απρόβλεπτα» στον οποίο όλα θα δουλεύουν ρολόι, και στον οποίο ο καθένας θα μπορεί να ζήσει χωρίς προβλήματα και χωρίς να τρέχει και να κουράζετε για τα καθημερινά. Έναν κόσμο που δεν θα στήνεσαι σε μια ουρά και θα αντιμετωπίζεις τον κάθε αγουροξυπνημένο «παπάρα» που μοιάζει σαν να γεννήθηκε για να σου κάνει τη ζωή δύσκολη. Που δεν θα στριμώχνεσαι σε ένα τρένο για να πας στη δουλειά σου, δεν θα σου κλέβει κάποιος τη σειρά ή το πορτοφόλι, δεν θα πρέπει να καταστρώσεις σχέδιο για να κάνεις απλά καθημερινά πράγματα.
Τον «ιδανικό» καλοκουρδισμένο κόσμο που μπορεί να προσφέρει η τεχνολογία και οι «οικονομίες κλίμακας», έναν κόσμο που θα μας προσφέρει τα πάντα από την ασφάλεια του σπιτιού μας χωρίς κόπο και άγχος. Έναν κόσμο που κανένας δεν θα πηγαίνει χαμένος και ας μην έχει τις ικανότητες να κάνει κάτι. Έναν κόσμο «αποστειρωμένο»ο οποίος όμως κρύβει τεράστιους κινδύνους κάτω από τη γυαλισμένη επιφάνεια.
Κάθε ένας μας έχει δύο νεφρά τα οποία χρησιμοποιεί σε κανονικές συνθήκες ούτε κατά 10%. Αν βάζαμε έναν τεχνοκράτη ή έναν οικονομολόγο να σχεδιάσει το ιδανικό ανθρώπινο σώμα με «οικονομίες κλίμακος» τότε θα έβαζε ένα νεφρό στη μέση να το μοιραζόμασταν πέντε άνθρωποι. Και θα ήταν πολύ αποτελεσματικό και αποδοτικό, μέχρι κάποιος από τους πέντε να πιεί ένα ποτηράκι παραπάνω ή να χρειαστεί να πάρει μια αντιβίωση, στην οποία περίπτωση θα πεθαίναμε και οι πέντε.
Για αυτό τον λόγο και η φύση φροντίζει να υπάρχει μεγάλη ποικιλία για τον ίδιο σκοπό και μεγάλα αποθέματα αντοχών για κάθε τι ζωντανό. Όχι για τις κανονικές συνθήκες αλλά για τη «στραβή». Τη στιγμή που θα χρειαστείς πολύ περισσότερα για να επιβιώσεις και που αν κάποιος δεν τα καταφέρει, τουλάχιστον θα βρεθούν άλλοι που θα τα καταφέρουν.
Έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε με «οικονομίες κλίμακας» και «βέλτιστη απόδοση» ξεχνάμε όμως ότι αυτά που κάνουν τους οργανισμούς στη φύση να επιβιώνουν είναι ακριβώς τα αντίθετα, δηλαδή η μεγάλη διασπορά, η ποικιλία και τα μεγάλα πλεονάσματα δυναμικού.
Όπως οι άνθρωποι, έτσι και οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι ζωντανοί οργανισμοί που συνέχεια εξελίσσονται και κάθε μέρα βρίσκονται αντιμέτωποι με το άγνωστο. Όπως οι οργανισμοί έτσι και αυτές έχουν ανάγκη από διαφοροποίηση και πλεονάσματα όχι μόνο για λόγους «ομορφιάς» αλλά και για να επιβιώσουν επειδή κάποια στιγμή αργά ή γρήγορα θα έρθει η «στραβή». Έχουν ανάγκη από διασπορά, ποικιλία, μεταβολές και τυχαιότητα. Και ένα τέτοιο σενάριο, μια τέτοια κοινωνία, θα μας τα στερήσει όλα αυτά.
Θέλουμε πραγματικά ένα τέτοιο άλμα στο άγνωστο; Αξίζει το ρίσκο;
*Τίτλος δανεισμένος από το γνωστό μυθιστόρημα «Brave new World» του Aldous Huxley
