Της Αγγελικής Κώττης
Ένας ελληνικής καταγωγής Αμερικανός συνταγματάρχης, ο Μάθιου Μπογδάνος, βρίσκεται στο πλευρό της χώρας μας για την ανάκτηση αρχαίων θησαυρών μας που έχουν ανασκαφεί και εξαχθεί παράνομα. Ο Μάθιου Μπογδάνος, βοηθός εισαγγελέα της Νέας Υόρκης σήμερα, συναντήθηκε πρόσφατα με την Ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, κατά το ταξίδι της στις ΗΠΑ και συμφώνησαν να συνεργαστούν για τον σπουδαίο αυτό σκοπό. Ο οποίος, άλλωστε, είναι σκοπός της ζωής του κ. Μπογδάνος (αλλά και από τους σοβαρότερους σκοπούς της υπουργού). Η συνεργασία ξεκινά με τους καλύτερους οιωνούς.
Η κ. Μενδώνη εξέθεσε στον κ. Μπογδάνος μια σειρά από ζητήματα που επεξεργάζεται το ΥΠΠΟΑ για τη διεκδίκηση και τον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων, τα οποία έχουν εντοπιστεί σε συλλογές στην Αμερική. Ο κ. Μπογδάνος ενημερώθηκε ενδελεχώς και ζήτησε στοιχεία που πιθανόν μπορεί να του επιτρέψουν την έναρξη της διερεύνησης τους. Η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού εξέθεσε στον βοηθό εισαγγελέα και την πορεία της νομικής διεκδίκησης της κυριότητας του χάλκινου ειδωλίου αλόγου του 8ου αι. π.Χ.. Το αντικείμενο έχει εξαχθεί παράνομα από την ελληνική επικράτεια.
Μεγαλώνοντας στο Μανχάταν ως παιδί των Ελλήνων μεταναστών, ο συνταγματάρχης ??αρχικά ενδιαφερόταν για τον Κλασικό κόσμο. Συνέτεινε σε αυτό η ανατροφή του, αλλά και το ότι η μητέρα του τού έδωσε την «Ιλιάδα» του Ομήρου όταν ο ίδιος ήταν δωδεκαετής. Ο ίδιος είχε πει στην «Ουάσιγκτον Ποστ» πως η κλασική Ελλάδα διακρινόταν για τη Δημοκρατία, την Τέχνη και τη Φιλοσοφία.
Ωστόσο, οι Αθηναίοι γνώριζαν πως ο Σωκράτης είχε επιδείξει ανδρεία στο πεδίο της μάχης και πως ο Αισχύλος, ο μεγαλύτερος τραγωδός της αρχαιότητας είχε ζητήσει να γράψουν στον τάφο του πως υπήρξε μαραθωνομάχος. Ο βρετανός στρατηγός Sir William Butler προειδοποιούσε πριν από έναν αιώνα για την απαξίωση που λαμβάνει η πολεμική κουλτούρα, με το να ωθείται στο περιθώριο της κοινωνίας, ενώ στηρίζεται σε αξίες και ιδανικά, έλεγε ο κ. Μπογδάνος. Ο οποίος επιμένει στην αρχαία ελληνική λέξη Αρετή, ως κορυφαία αξία.
Έκανε κλασικές σπουδές στο πανεπιστήμιο Μπακνέλ στην Πενσιλβάνια και στη συνέχεια πήγε στο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, όπου σπούδασε νομικά και πήρε μάστερ στις κλασικές σπουδές. Αργότερα θα έκανε ένα ακόμα μάστερ σε σπουδές στρατηγικής σε στρατιωτικό κολέγιο της Πενσιλβάνια. Στη δεκαετία του '90 διέπρεψε ως εισαγγελέας στη Νέα Υόρκη του οποίου η πιο γνωστή υπόθεση, η δίκη του γνωστού ιμπρεσάριου της ραπ Σον «Πάφι» Κομπς, ο οποίος τότε έβγαινε με την Τζένιφερ Λόπεζ, τον έφερε στα πρωτοσέλιδα. Η μεγάλη στιγμή της καριέρας του όμως, ήρθε μετά το μεγάλο χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001.
Εκείνο το πρωί, ο Μάθιου Μπογδάνος ήταν με την έγκυο σύζυγο του και τον τρίχρονο γιο τους στο διαμέρισμά τους, σε απόσταση αναπνοής από τους Δίδυμους Πύργους. Στο μπεστ σέλερ του «Οι κλέφτες της Βαγδάτης», (2005) εξομολογήθηκε πως η στιγμή αυτή, έγινε η αφετηρία της νέας του ζωής. Θυμάται θρύψαλα από σπασμένα τζάμια και αντικείμενα σε ένα διαμέρισμα που έμοιαζε σεισμόπληκτο.
Λίγο μετά, επιστρατεύτηκε από την στρατιωτική υπηρεσία του, το Ναυτικό. Σύντομα έφυγε για το Αγφανιστάν, όπου συμμετείχε στο κυνήγι των Ταλιμπάν, και διακρίθηκε επανειλημμένα για τις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις του. Ήταν μεθοδικός, γρήγορος και αποτελεσματικός, και φυσικά γενναίος. Ως ερασιτέχνης πυγμάχος, ήταν επίσης σωματώδης και δυνατός.
Ύστερα από την περιήγηση στο Αφγανιστάν, εγκαταστάθηκε στο Ιράκ, όπου του προκειμένου να ερευνήσει τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και την παράνομη διακίνηση όπλων. Μόλις είχε φτάσει στη Βασόρα, τον Απρίλιο του 2003, όταν μια ερώτηση από έναν θυμωμένο δημοσιογράφο τον ενημέρωσε για τη λεηλασία στο Εθνικό Μουσείο της Βαγδάτης. Αμέσως, ??αισθάνθηκε υποχρεωμένος να αναλάβει δράση.
Η λεηλασία και η καταστροφή των τεχνουργημάτων είχαν μόλις λίγες μέρες μετά την είσοδο των στρατευμάτων στην Βαγδάτη. Λίγα εναπομείναντα μέλη του προσωπικού του μουσείου είχαν κάνει ό, τι μπορούσαν για να διαφυλάξουν τις αρχαιότητες, αλλά δεν ήταν δυνατόν να προστατεύσουν τα κτίρια. Στους κακοποιούς περιλαμβάνονταν επαγγελματίες κλέφτες, αλλά και τοπικοί παράγοντες και κυβερνητικοί αξιωματούχοι, και κάποιοι από προσωπικό του μουσείου, που ήξεραν πού να βρουν τα πιο πολύτιμα αντικείμενα.
Οι μελετητές είχαν προβλέψει τον καταστροφικό αντίκτυπο του πολέμου στις τεράστιες συλλογές των αρχαίων καταλοίπων και αντικειμένων στο Ιράκ – όπου βρισκόταν κάποτε η καρδιά του πολιτισμού της Μεσοποταμίας. Πολλοί είχαν καταβάλει τους μήνες που προηγήθηκαν της εισβολής σκληρές προσπάθειες να τεκμηριώσουν τα αντικείμενα που μπορούσαν, ελπίζοντας να διατηρήσουν τουλάχιστον κάποια καταγεγραμμένα αρχεία. Αυτό θα αποδεικνυόταν πολύ χρήσιμο στην αποστολή του Μπογδάνου να ανακτήσει τα λεηλατημένα αντικείμενα.
Η δημόσια παρουσίαση σε βάσεις δεδομένων, κατέκτησε δύσκολη την διακίνησή τους μέσα από το παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων. Ο Μπογδάνος ??συνεργάστηκε με μελετητές στο Oriental Institute στο Σικάγο για να δημιουργήσει έναν ηλεκτρονικό κατάλογο όλων των αντικειμένων που είχαν κλαπεί από το Εθνικό Μουσείο. Από το 2003 και μέχρι σήμερα, κάποια τεχνουργήματα έχουν βρεθεί. Δυστυχώς, όχι όλα.
Ο Μάθιου Μπογδάνος επέστρεψε πριν από λίγα χρόνια στην εισαγγελία της Νέας Υόρκης, ως βοηθός του Σάιρους Βανς. Ασχολήθηκε με την υπόθεση του δισεκατομμυριούχου συλλέκτη Michael Steinhardt, με τη γκαλερί Phoenix Ancient Art και με παράνομες αρχαιότητες που είχε αγοράσει το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (ΜΕΤ). Το ΜΕΤ επέστρεψε μόλις πρόσφατα στην Αίγυπτο επιχρυσωμένη σαρκοφάγο, που αγόρασε το κομμάτι από έναν έμπορο τέχνης του Παρισιού το 2017 για περίπου 4 εκατομμύρια δολάρια και το κατέστησε το κεντρικό κομμάτι μιας έκθεσης.
Οι δικαστικές αρχές λένε ότι το φέρετρο μεταφέρθηκε από την Αίγυπτο μέσω των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Γερμανίας και της Γαλλίας και ότι το μουσείο έλαβε ψευδή έγγραφα, συμπεριλαμβανομένης μιας πλαστής αιγυπτιακής άδειας εξαγωγής του 1971.
Ο εισαγγελέας έχει τώρα 40 ανοιχτές υποθέσεις έρευνας, μεταξύ των οποίων και μερικές γνωστών συλλεκτών. Το γεγονός ότι τα εντάλματα έχουν επιδοθεί όχι μόνο σε αντιπροσώπους, αλλά και σε συλλέκτες και μουσεία δείχνει ότι ο Μπογκντάνος ??«έχει μια καλή εικόνα του ποιος κατέχει τι», λέει άνθρωπος που ασχολείται με την αγορά τέχνης.
Ανάμεσα στα όσα ερευνά είναι η τύχη των αρχαιοτήτων που εκλάπησαν από τον ISIS. Πρώτον για αυτή καθεαυτή την αξία τους και δεύτερον διότι μέσα από αυτά χρηματοδοτούνται οι παράνομες δραστηριότητες των στρατιωτών. Δεν δίστασε μάλιστα να απευθυνθεί και στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο στις Βρυξέλλες, τον περασμένο μήνα καταδεικνύοντας πόσο σημαντική είναι η αυστηρή ρύθμιση της αγοράς αρχαιοτήτων, καθώς το λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων θεωρείται πλέον η πρώτη πηγή εσόδων παγκοσμίως.
Η Ευρώπη, πάντως, προσπαθεί να ανταποκριθεί. Πρόσφατα υιοθέτησε έναν νέο νόμο για την προστασία των αρχαιοτήτων, που θα τεθεί σε ισχύ την επόμενη χρονιά και θα επιβάλει νέους κανόνες διαφάνειας στις γκαλερί και στις δημοπρασίες σχετικά με τις συναλλαγές τους και κυρώσεις σε περίπτωση που οι φορείς δεν συμμορφωθούν.
Οι αντίπαλοί του μιλούν για «απειλητικό περιβάλλον» που διαμορφώνεται λόγω των ερευνών του. Υπογραμμίζουν πως υπάρχει αντίδραση στην αγορά, πως ολοένα και λιγότεροι συλλέκτες και μουσεία αγοράζουν αρχαιότητες, δείχνοντας πως έχει δίκιο!
