Του Μάνου Πιτροπάκη *
Ένιωσα μια δυσάρεστη έκπληξη όταν έμαθα ότι η Κυβέρνηση προτίθετο να επαναφέρει ως αδίκημα, που τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι 2 ετών, την κακόβουλη βλασφημία και καθύβριση θρησκεύματος. Έπειτα, την επόμενη μέρα, με την ανακοίνωση απόσυρσης του σχετικού άρθρου κάτω από τη μαζική πίεση πολύ κόσμου στα κοινωνικά δίκτυα κι εν γένει στη δημόσια σφαίρα, ένιωσα μια ευχάριστη ανακούφιση. Πολύς κόσμος, από την άλλη, που πιστεύει σε κάποια θρησκεία, αντέδρασε αρνητικά. Νομίζω ότι η περίσταση αυτή είναι η κατάλληλη αφορμή ώστε να (ξανα)κάνουμε μία κουβέντα για την ελευθερία του λόγου και τα όριά της.
Πιστεύω στο να παίζουμε με ανοιχτά χαρτιά, οπότε οφείλω να ξεκαθαρίσω εξαρχής ότι, προσωπικά, δεν πιστεύω σε οποιουδήποτε είδους ανώτερη δύναμη, είμαι δηλαδή άθεος. Σέβομαι απόλυτα, όμως, κάθε θρησκεία, τους ιερωμένους της και τους πιστούς της, πλην αυτών που ξερνούν μίσος κατά αλλοεθνών, αλλόδοξων, ομοφυλοφίλων κ.ά, όπως π.χ. ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος, ιμάμηδες που πιστεύουν στην εξόντωση «απίστων» κ.ο.κ.
Τούτων λεχθέντων, θεωρώ ανοησία κι έλλειψη σωστής αγωγής το να εξυβρίζει κάποιος ένα σύστημα ιδεών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται κι η θρησκεία. Όσο κι αν διαφωνεί κάποιος με μια ιδέα, η εξύβρισή της δεν καταφέρνει σχεδόν ποτέ τίποτα, ίσα-ίσα συσπειρώνει τους ακόλουθους της ιδέας ακόμα περισσότερο, έχοντας εντελώς αντίστροφο αποτέλεσμα. Η εξύβριση δείχνει απόλυτη ένδεια επιχειρημάτων και, χωρίς επιχειρήματα, μάχες ιδεών δεν κερδίζονται. Βέβαια, είναι σωστό να τιμωρείται από το κράτος, με πρόστιμα ή/και φυλάκιση, η καθύβριση μιας θρησκείας;
Όχι, το κράτος δεν έχει καμία απολύτως δουλειά να παρεμβαίνει στη μάχη των ιδεών, κι άρα και των θρησκευτικών πεποιθήσεων, με πρόστιμα και φυλακίσεις, όσο άσχημη, κι ίσως προσβλητική κι αν γίνει αυτή. Η ελευθερία του λόγου δεν υπάρχει για να διαφωνούμε σχετικά με το τι καιρό θα κάνει αύριο ή τι χρώμα πρέπει να είναι το καινούριο μας παντελόνι αλλά για να μπορούμε να διαφωνήσουμε, εκφράζοντας ακόμα κι ακραία επιχειρήματα, για το κάθε τι, χωρίς τον κίνδυνο να μπούμε στη φυλακή αν οι απόψεις μας δεν είναι αρεστές στην εκάστοτε εξουσία ή συμβατές με αυτές της πλειοψηφίας. Εξαίρεση μπορούν να αποτελούν μόνο οι περιπτώσεις της συκοφαντίας και της προτροπής σε βία, αυστηρά και στενά ορισμένες όμως.
Άλλωστε, οι καταργηθείσες διατάξεις ήταν εξαρχής προβληματικές, ανεξαρτήτως της σύγκρουσής τους με την ελευθερία του λόγου. Τιμωρούνταν η «κακόβουλη βλασφημία», χωρίς να ορίζεται από το νόμο ή να είναι ξεκάθαρο πότε είναι κακόβουλη. Υπάρχει η καλόβουλη; Και γιατί να μην τιμωρείται κι αυτή; Για βλασφημία πρόκειται, εξάλλου. Μερικά σχετικά παραδείγματα από την καθημερινότητα μπορούν να δείξουν τον παραλογισμό τους. Ένας οδηγός που έχει μόλις εμπλακεί σε ατύχημα και βρίζει οργισμένος τον άλλο εμπλεκόμενο, καθυβρίζοντας τα θεία μεταξύ άλλων, διαπράττει κακόβουλη ή καλόβουλη βλασφημία; Όταν τα καθυβρίζει μιλώντας δυνατά στον εαυτό του επειδή ξέχασε κάτι; Είναι σαφές, νομίζω.
Βέβαια, ο αρμόδιος υπουργός κ. Τσιάρας, απέδωσε την επαναφορά της συγκεκριμένης διάταξης σε μία «προσπάθεια προστασίας των δικαιωμάτων θρησκευτικών μειονοτήτων», που κάνει η κυβέρνηση, καθώς βρισκόμαστε, όπως είπε, «μπροστά σε γεγονότα που εξελίσσονται με αρνητικό τρόπο στην ελληνική κοινωνία», διευκρινίζοντας ότι αναφερόταν στην αντιπαράθεση μεταξύ ομάδων μεταναστών που εγκαθίστανται στην ενδοχώρα και δημιουργούνται εντάσεις. Όσον αφορά την προστασία των δικαιωμάτων θρησκευτικών μειονοτήτων, αντί να επανέρχονται διατάξεις που βλάπτουν την ελευθερία του λόγου, θα ήταν προτιμότερο να υπήρχε ένα καλύτερο νομοθετικό πλαίσιο ώστε να μη χρειαζόταν να φτάσουμε στον Ιούνιο του 2019 για να λειτουργήσει νόμιμος μουσουλμανικός λατρευτικός χώρος στην Αθήνα, καθώς και να διευκολύνονται άλλες θρησκείες που επιθυμούν να ανοίξουν νόμιμους λατρευτικούς χώρους ανά την επικράτεια. Τέλος, όταν υπάρχουν βίαιες αντιπαραθέσεις μεταξύ ομάδων οποιασδήποτε εθνικότητας και θρησκείας για τον οποιοδήποτε λόγο, γνωρίζω ότι η διαδικασία σε μια ευνομούμενη χώρα είναι να επεμβαίνουν οι δυνάμεις της τάξεις κι οι παραβάτες να οδηγούνται στη Δικαιοσύνη. Καλύτερο από το να περιορίζεται η ελευθερία του λόγου, δε νομίζετε;
Κλείνοντας, θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι το να εκφραζόμαστε ελεύθερα είναι ικανό πολλές φορές να βλάψει τα αισθήματά του άλλου ή/και να προσβάλει ιδέες αδιαπραγμάτευτες κι ιερές για αυτόν. Το τι είναι προσβλητικό, όμως, ποικίλει από άτομο σε άτομο, ανάλογα με τις ιδέες του και το τι θέση κατέχουν αυτές στη ζωή του. Δεν μπορούμε να νομοθετούμε με βάση το τι αισθάνεται ο καθένας κι οπωσδήποτε δεν μπορούμε να επιβάλουμε πρόστιμα και ποινές φυλάκισης. Άλλωστε, ο παντοδύναμος Θεός που δημιούργησε το Σύμπαν δεν έχει καμία απολύτως ανάγκη δικαστικής προστασίας από τους ταπεινούς θνητούς που τον καθυβρίζουν.
* Ο κ. Μάνος Πιτροπάκης είναι Μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Φιλελεύθερης Συμμαχίας.
