Κάθε αναφορά στον Γουόλε Σογίνκα ξεκινάει με την πληροφορία ότι είναι ο πρώτος Αφρικανός στον οποίο απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1986. Κι όμως, δεν είναι αυτό το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της βιογραφίας του. Ο Σογίνκα είναι οπωσδήποτε ο κορυφαίος θεατρικός συγγραφέας της Αφρικής. Ο 85χρονος Νιγηριανός, που βρέθηκε πριν από λίγες ημέρες στην Αθήνα για να συμμετάσχει στο Athens Democracy Forum, έχει επίσης χαρακτηριστεί η ζωντανή συνείδηση της πατρίδας του, της μεγαλύτερης δημοκρατίας στην αφρικανική ήπειρο.
Γεννημένος τον Ιούλιο 1934 σε οικογένεια της φυλής Γιορούμπα, ο Σογίνκα έκανε την εμφάνισή του στο θέατρο το 1960, με το έργο του «Ενας χορός στα δάση» και θέμα τους εορτασμούς για την εθνική ανεξαρτησία της Νιγηρίας. Ηταν η πρώτη φορά που οι συμπατριώτες του θα έρχονταν σε επαφή με την κοφτερή του σάτιρα, τη λεπτή ειρωνεία και το ποιητικό ύφος της γραφής του. Στα χρόνια που ακολούθησαν θα γίνονταν μάρτυρες και του πάθους με το οποίο ο Σογίνκα υπερασπίστηκε τη δημοκρατία, για να φτάσει να πληρώσει ακριβό προσωπικό τίμημα.
Ηταν 34 ετών όταν συνελήφθη και κατηγορήθηκε για κατασκοπεία, επειδή λίγους μήνες νωρίτερα είχε συναντηθεί, στην επαρχία της Μπιάφρας, με τον αντισυνταγματάρχη Οντουμέγκου Οτζούκου, σε μια ύστατη προσπάθεια να αποτραπεί ο εμφύλιος. Μετά την απόσχιση της Μπιάφρας και το ξέσπασμα της βίας, ο Σογίνκα βρέθηκε στη φυλακή, όπου θα έμενε για τα επόμενα τρία χρόνια. Τα δύο από αυτά, στην απομόνωση. Η εμπειρία αυτή, που διηγείται στο αυτοβιογραφικό «The Man Died: Prison Notes», δεν ήταν αρκετή για να κάμψει την αποφασιστικότητα με την οποία θα συνέχιζε να καταγγέλλει τον αυταρχισμό. Και οι περιπέτειές του έμελλε να συνεχιστούν.
Το 1997, ενώ ζει ήδη τρία χρόνια ως πολιτικός εξόριστος εξαιτίας της αντίστασής του στη δικτατορία, πίσω στη Νιγηρία καταδικάζεται ερήμην σε θάνατο. Θα μπορέσει να επιστρέψει μόνο μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το 1999 για να συνεχίσει να ασχολείται ενεργά με την πολιτική.
Ο ηλικιωμένος άντρας, που βρήκε τον χρόνο να μας μιλήσει ανάμεσα στις συναντήσεις του εδώ στην Αθήνα, δείχνει να διατηρεί ακέραιο και αμείωτο το ενδιαφέρον για την πολιτική. Ξέρω ότι πριν από τρία χρόνια, ενώ βρισκόταν στις ΗΠΑ λόγω ακαδημαϊκών υποχρεώσεων, ανακοίνωσε ότι σκίζει την πράσινη κάρτα του. «Ημουν στη Νέα Υόρκη την περίοδο της προεκλογικής εκστρατείας του Ντόναλντ Τραμπ.
Είδα τις εκφράσεις του προσώπου του, τη γλώσσα του σώματός του, άκουσα τον ακατέργαστο, ρατσιστικό λόγο του, τις προσβολές του», είχε δηλώσει τότε. «Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ρατσιστής, βεβαίως», μου λέει με ύφος απόλυτα φυσικό. «Δεν παίζει θέατρο ο Αμερικανός πρόεδρος, όσα λέει τα εννοεί».
Συνέντευξη στην Κατερίνα Οικονομάκου
-Σύμφωνα με μια ερμηνεία, η εκλογή του Τραμπ ήταν ένα ρατσιστικό αντανακλαστικό έπειτα από μια οκταετία με τον πρώτο μαύρο πρόεδρο στην ιστορία των ΗΠΑ. Θεωρείτε ότι υπάρχει αλήθεια σε αυτήν;
Ναι, δεν υπάρχει αμφιβολία. Και δεν έπαιξε ρόλο μόνο το γεγονός ότι ο Μπάρακ Ομπάμα είναι και μαύρος και προοδευτικός. Είναι επίσης μισός Αφρικανός, ο πατέρας του είναι Κενυάτης. Να έχουν έναν πρόεδρο από την ήπειρο των σκλάβων, δεν το άντεχαν. Και μιλάω στον πληθυντικό διότι δεν είναι μόνο ο Τραμπ ρατσιστής. Δείτε και άλλους πολιτικούς, όπως για παράδειγμα ο Νιουτ Γκίνγκριτς, ο πρώην πρόεδρος της βουλής των Αντιπροσώπων, ο οποίος έχει δηλώσει ότι σκοπεύουν να ανατρέψουν όσα έκανε ο Ομπάμα.
-Εκτιμάτε ότι το φαινόμενο του ρατσισμού έχει ενταθεί στις ΗΠΑ μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ;
Θα έλεγα ότι είχε ενταθεί ήδη από την προεκλογική περίοδο. Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα κύμα υπερεθνικιστικού λόγου και σκέψης, που σαρώνει την Αμερική. Επειτα, κοιτάξτε τις δολοφονίες των μαύρων μέσα στο ίδιο διάστημα. Θα έλεγες ότι υπήρχε ήδη κάτι εκεί, που απελευθερώθηκε μόλις δόθηκε η ευκαιρία. Και αυτό που υπήρχε αντανακλάται και σε όλες τις πολιτικές κινήσεις, με πρώτη φυσικά την επίθεση στο Obamacare. Κι αν οι Δημοκρατικοί δεν προσέξουν, αυτός ο άνθρωπος δεν αποκλείεται να επανεκλεγεί.
-Λέτε ότι το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα θα τον επέλεγε ξανά ως υποψήφιο;
Όταν μιλάς με στελέχη των Ρεπουμπλικανών ομολογούν ότι ντρέπονται, ότι τους κάνει να νιώθουν άβολα. Κι όμως, σιωπηρά τους αρέσουν αυτά που λέει, τα επικροτούν. Εχουν κάποιον που λέει αυτά που ντρέπονται να πουν. Και μπορούν να τον κατηγορούν γι'' αυτό. Τα θέλουν όλα. Και εννοείται ότι ο Αμερικανός πρόεδρος είναι ο υπαίτιος για μια επιδημία ρατσιστικού λόγου και λόγου μίσους.
-Υπάρχει, την ίδια στιγμή, μια γνήσια αγωνία για την περιφρούρηση της ελευθερίας του λόγου. Είναι εύκολο πάντα να τραβηχτεί η γραμμή;
Εγώ πιστεύω ότι τείνουμε να είμαστε πολύ γενναιόδωροι με όσους χρησιμοποιούν ακραίο λόγο. Θέλω να πω ότι υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι έχουμε να κάνουμε με λόγο μίσους. Δηλαδή, πώς θα περιγράφαμε τον χαρακτηρισμό ξένων εθνών σαν «σκατότρυπες» όπως έκανε ο Τραμπ; Ο λόγος μίσους είναι εξαιρετικά επικίνδυνος και δεν είναι μονοπώλιο του Τραμπ. Για παράδειγμα, λόγος μίσους προηγήθηκε του κύματος ξενοφοβικής βίας στη Νότια Αφρική. Η γλώσσα της Μπόκο Χαράμ, σύμφωνα με την οποία ολόκληρη η ανθρωπότητα αξίζει να σφαγιαστεί στο όνομα του Αλλάχ, είναι άλλο ένα παράδειγμα. Με αυτό θέλω να πω ότι δεν χρειάζεται να περιμένουμε να ζήσουμε τις συνέπειες αυτού του λόγου προτού δράσουμε. Οτιδήποτε ενθαρρύνει τους ανθρώπους να χρησιμοποιήσουν βία εναντίον άλλων και να αντιμετωπίσουν συνανθρώπους σαν κάτι λιγότερο από ανθρώπινα όντα, είναι επικίνδυνο.
* Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στον «Φιλελεύθερο» της Τετάρτης 16 Οκτωβρίου
