Της Σοφίας Νικολάου*
Έχει το δράμα νομική αποτύπωση; Ο ανθρώπινος πόνος; Οι χαμένοι κόποι μίας ζωής; Μάλλον όχι. Οι ευθύνες, όμως, έχουν. Και οι ευθύνες πρέπει να προσδιορίζονται. Και να αποδίδονται. Ποιος ευθύνεται, άραγε, για την τραγωδία της Δυτικής Αττικής; Στην νομική ορολογία, ο αρχαιοελληνικός όρος «ευθύνη», έχει μία πολυδιάστατη σημασία. Το γεγονός αυτό τον καθιστά ιδιαίτερα «απαιτητικό», όταν πρόκειται να τον προσάψουμε σε πολιτικά πρόσωπα. Ο καθένας από εμάς είναι υπεύθυνος των πράξεων και των παραλείψεών του. Αυτές έχουν συνήθως ένα άμεσο ή έμμεσο αποτέλεσμα, το οποίο, αν είναι ζημιογόνο, η Δικαιοσύνη θα κληθεί να αποφανθεί αν φταίμε. Στην περίπτωση, όμως, των πολιτικών ευθυνών, τα πράγματα περιπλέκονται. Σε ένα σύστημα γραφειοκρατικό και πολυδαίδαλο, η Δικαιοσύνη καλείται να ανακαλύψει ποια ήταν εκείνη η ενέργεια (ή παράλειψη), που βάρυνε περισσότερο σε ένα εγκληματικό αποτέλεσμα. Για τις 19 ψυχές που χάθηκαν στη Μάνδρα και τη Νέα Πέραμο, υπάρχει άραγε κάποιος – πολιτικός και μη – που πρέπει να αντιμετωπίσει τη Δικαιοσύνη;
Θα πρέπει αρχικώς να προσδιορίσουμε τα αίτια του εκτεταμένου πλημμυρικού φαινομένου, ώστε να προσπαθήσουμε, μέσω αυτών, να καταλήξουμε και στον/στους υπαιτίους. Κατά πρώτον, είναι δεδομένο πως το ακραίο καιρικό φαινόμενο είναι απότοκος της κλιματικής αλλαγής και, αν και ατυχής, η δήλωση της κυρίας Καφαντάρη, εμπεριέχει μία, έστω μικρή, δόση αληθείας. Κατά δεύτερον, όπως κατήγγειλε γνωστός καθηγητής γεωλογίας, το ρέμα που προκάλεσε την τραγωδία κατεβαίνει από το όρος Πατέρα, παράλληλα με την παλαιά εθνική οδό και έχει μπαζωθεί από τον ίδιο τον Δήμο Μάνδρας και μάλιστα, στην κοίτη του ρέματος, έχει χτιστεί χώρος στάθμευσης για τα οχήματα του Δήμου. Το γεγονός αυτό «διέκοψε» την κοίτη του ρέματος κατά 500 μέτρα, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην καταστροφή. Κατά τρίτον, ο Προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών, κύριος Ηλίας Ζαγοραίος, διέταξε επείγουσα προκαταρκτική έρευνα, προκειμένου να διερευνηθούν τα αίτια της απώλειας αθώων ανθρώπων. Επέστησε, δε, την προσοχή στους διενεργούντες την εν λόγω έρευνα, σε τυχόν πολεοδομικές παραβάσεις. Ο σχετικός Νόμος 1337/1983 και συγκεκριμένα στο άρθρο 17 αυτού, παράγραφοι 8 και 9, δεν προβλέπει ιδιαίτερες διακρίσεις στην περίπτωση που οι πολεοδομικές παραβάσεις έχουν προκαλέσει των θάνατο ανθρώπων. Προβλέπει, όμως, ποινές φυλακίσεως από έξι (6) μήνες ως πέντε (5) έτη και χρηματικές ποινές από πέντε χιλιάδες (5.000) ευρώ μέχρι πενήντα χιλιάδες ευρώ (50.000) ευρώ, ανάλογα με την αξία του κτίσματος και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, στους ιδιοκτήτες των αυθαιρέτων. Είναι, δε, ιδιαίτερα αυστηρός για όσους χτίζουν χωρίς άδεια ή κατά παράβαση αυτής, σε ρέματα, βιοτόπους, δάση ή αναδασωτέες εκτάσεις, αρχαιολογικό χώρο ή παραλία (ελάχιστα όρια ποινής δύο -2- έτη, χρηματική ποινή 10-100.000 ευρώ). Με τις ίδιες ποινές τιμωρούνται και οι επιβλέποντες μηχανικοί των έργων, ενώ προβλέπονται ακόμα και διοικητικές κυρώσεις, που μπορούν να φτάσουν μέχρι και την αφαίρεση της άδειάς τους. Είναι προφανές ότι η Εισαγγελική έρευνα θα επικυρώσει ενδεχομένως τις καταγγελίες του καθηγητή και θα αναδείξει ποιος έδωσε τελικά την εντολή για το «μπάζωμα» του ρέματος. Οι πιθανότητες, βέβαια, αυτή η εντολή να έχει δοθεί αρκετά χρόνια πριν και οι υπαίτιοι ενδεχομένως να μην βρίσκονται εν ζωή, είναι αρκετά πιθανή.
Κατ' αναγκαιότητα, συνεπώς, οφείλουμε, όχι μόνο εμείς, αλλά και η εισαγγελική έρευνα, να φτάσουμε στην τελική ανάγνωση της ευθύνης: Με τα παραπάνω δεδομένα, αφ' ης στιγμής, δηλαδή, οι ενδεχόμενα παράνομες ενέργειες προηγούμενων τοπικών διοικήσεων είχαν διαμορφώσει τις συνθήκες για την δημιουργία μίας άνευ προηγουμένου καταστροφής, το ερώτημα είναι αμείλικτο: μπορούσε να γίνει κάτι για να αποτραπεί; Κι αν ναι, ποιος ήταν εκείνος που δεν το έπραξε; Και πέραν αυτού, συνδέεται αυτή η πράξη (ή η παράλειψη) με τον θάνατο των 19 αθώων ανθρώπων;
Στη νομολογία των Δικαστηρίων μας, μία έννοια που διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο, είναι η περιβόητη «στάθμιση του δημοσίου συμφέροντος». Εν προκειμένω, η καθαρή απάντηση στις ενδεχόμενες παρανομίες είναι μία: Γκρέμισμα! Θα εξυπηρετούσε, όμως, το δημόσιο συμφέρον να βγούμε στους δρόμους με μία μπουλντόζα; Πολλές φορές, κατά τη διάρκεια της πρόσφατης και μη ιστορίας μας, ο νομοθέτης έχει απαντήσει αρνητικά και έχει νομοθετήσει την νομιμοποίηση αυθαιρέτων κατασκευών, σταθμίζοντας το δημόσιο συμφέρον και, δυστυχώς, προσδοκώντας έσοδα. Επειδή, λοιπόν, στις περισσότερες των περιπτώσεων των αυθαιρέτων κατασκευών, πρόκειται για κατοικίες ανθρώπων και όχι ζάμπλουτων μεγιστάνων που καταπάτησαν δάση, η λύση είναι μεν η αυστηροποίηση του πλαισίου, ο ενδελεχής έλεγχος και φυσικά και το «γκρέμισμα» στις ακραίες περιπτώσεις, αλλά η διάλυση ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων, μάλλον θα δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα από όσα θα έλυε.
Το ευτυχές είναι ότι η επιστήμη έχει προχωρήσει και η λήψη μέτρων ακόμα και εντός του οικοδομικού ιστού είναι εφικτή, στα πλαίσια ενός ολοκληρωμένου αντιπλημμυρικού σχεδιασμού. Ακόμα κι αν σημεία που δεν έπρεπε μπαζώθηκαν, ακόμα κι αν χτίστηκαν σπίτια παρανόμως, υπήρχαν πράγματα που μπορούσαν να έχουν γίνει και δεν έγιναν. Η Δήμαρχος Μάνδρας κατήγγειλε πως από το 2015 υπάρχει στα συρτάρια της Περιφέρειας αντιπλημμυρική μελέτη για το Δήμο κόστους περίπου 11 εκατομμυρίων ευρώ. Κάνοντας την δική της αναδρομή, η Περιφερειάρχης Αττικής, κα Ρένα Δούρου, μάλλον θα θεωρεί πως τα άξιζαν οι 19 αθώες ψυχές. Ο αντιπλημμυρικός σχεδιασμός είναι πράγματι μία από τις αρμοδιότητες της Περιφέρειας. Άλλωστε, η κα Δούρου, δεν θα αντιπολιτευόταν την προηγούμενη διοίκηση Σγουρού με τόσο μένος στο εν λόγω θέμα το 2014, αν δεν το ήξερε. Δεν θα διατεινόταν πως ο αντιπλημμυρικός σχεδιασμός χρειάζεται μόλις 6 μήνες για να ολοκληρωθεί και φυσικά θα είχε βγάλει από το συρτάρι της την περιβόητη μελέτη. Είναι βέβαιο, πως οι ισχυρισμοί της Περιφερειάρχου, σε περίπτωση που κληθεί από τη Δικαιοσύνη να δώσει εξηγήσεις για το λόγο που δεν προχώρησε η μελέτη και μάλιστα σε περιοχή που διδασκόταν στα Πανεπιστήμια για τη σοβαρότητα του ενδεχομένου πρόκλησης φυσικής καταστροφής, θα επικαλεστεί την έλλειψη κονδυλίων και την προτεραιοποίηση των 163 αντιπλημμυρικών έργων που έχουν προγραμματιστεί σε όλη την Περιφέρεια Αττικής, όπως και κατέθεσε σε μηνυτήρια αναφορά της στην εισαγγελία του Αρείου Πάγου (άραγε, επιρρίπτοντας ευθύνες σε ποιον;). Μήπως, τελικά, αυτό θα γεννήσει και περαιτέρω ερωτήματα για την ενδεχόμενη ευθύνη και του Υπουργού; Μήπως, στην όποια προτεραιοποίηση, έπρεπε να έχει λόγο, αλλά και παρέμβαση, η ίδια η κυβέρνηση;
Το άρθρο 302 του Ποινικού Κώδικα προβλέπει πως: «Όποιος επιφέρει από αμέλεια το θάνατο άλλου, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών». Για να τιμωρηθεί κάποιος για εξ αμελείας ανθρωποκτονία, θα πρέπει να διαπιστωθεί πως δεν κατέβαλε την απαιτούμενη προσοχή και πως είχε τη δυνατότητα να προβλέψει το αξιόποινο αποτέλεσμα. Η Δικαστική έρευνα, λοιπόν, προκειμένου να προσάψει ευθύνες στην Περιφερειακή αυτοδιοίκηση, θα πρέπει να θεωρήσει, πρώτον πως αμέλησε να πράξει και, δεύτερον, πως μπορούσε να προβλέψει την τραγωδία. Εν προκειμένω, η μελέτη υπάρχει, άρα μπορούσε να πράξει. Επίσης, τρεις μέρες πριν την θεομηνία, η Περιφέρεια δήλωνε έτοιμη να αντιμετωπίσει τα προμηνυόμενα έκτακτα καιρικά φαινόμενα. Τα συμπεράσματα δικά σας.
Οι κάτοικοι της Μάνδρας που έχασαν τους ανθρώπους τους, σίγουρα αυτή τη στιγμή έχουν σε δεύτερη μοίρα την απόδοση ευθυνών. Δεν θα ξεχάσουν όμως. Και πρέπει κι εκείνοι να είναι αρωγοί στην προσπάθεια της Δικαιοσύνης να αποδώσει ευθύνες. Πρέπει να συνδράμουν στη δικαστική διερεύνηση. Ήδη, είναι σε εξέλιξη η εισαγγελική προκαταρκτική έρευνα που προαναφέραμε. Στη δικογραφία αυτή οι συγγενείς των θυμάτων, αλλά και όσοι υπέστησαν την οιαδήποτε βλάβη (σωματική – υλική) μπορούν να παρασταθούν ως πολιτικώς ενάγοντες, προσδίδοντας την ανάλογη βαρύτητα σε μία υπόθεση που οφείλει και πρέπει να λάβει τις διαστάσεις που της αναλογούν. Διαδίδεται επίσης σε διάφορα μέσα, πως οι αποζημιώσεις προς τα θύματα θα δοθούν άμεσα. Γνωρίζοντας, όμως, την δυσπραγία του ελληνικού κράτους, φρονώ πως οι άνθρωποι αυτοί δεν πρέπει να καθυστερήσουν, αναμένοντας την ελάχιστη κρατική αρωγή. Αν και ανωτέρω γίνεται μία απόπειρα ακτινογράφησης των ευθυνών, η κοινή αγωγή των θυμάτων εις βάρος κάθε κρατικού φορέα, από τον Δήμο, την Περιφέρεια μέχρι και την κεντρική κυβέρνηση πρέπει να προχωρήσει άμεσα. Όχι τόσο για το οικονομικό αποτέλεσμα, αλλά κυρίως γιατί σε αυτήν την χώρα πρέπει επιτέλους να μάθουμε πως αυτός που φταίει, το «πληρώνει».
Η τραγωδία είναι ανείπωτη για να μείνει αναπάντητη. Είναι αδιανόητη για να μείνει ατιμώρητη. Κι αν και το δράμα δεν έχει νομική αποτύπωση, η ευθύνη έχει. Και αργά ή γρήγορα, αποδίδεται.
*Η κ. Σοφία Νικολάου είναι δικηγόρος (www.sofianikolaou.com).
